Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı
31 dekabr 2010-cu il tarixinə Maliyyə Hesabatları üzrə Qeydlər
19
5 Yeni
və ya Yenidən İşlənmiş Standartların və Onlara Dair Şərhlərin Tətbiqi (davamı)
24 saylı MUBS, Əlaqəli tərəflər barədə açıqlamalar standartına dəyişiklik (2009-cu ilin noyabr ayında
dərc edilmişdir və 1 yanvar 2011-ci il və ya bu tarixdən sonra başlayan illik dövrlər üçün qüvvəyə minir). 24
saylı MUBS 2009-cu ildə yenidən nəzərdən keçirilmiş və nəticədə: (a) əlaqəli tərəf anlayışı sadələşdirilmiş,
onun mənası dəqiqləşdirilmiş və uyğunsuzluqlar aradan qaldırılmışdır və (b) dövlət müəssisələr barədə
açıqlamaların təqdim edilməsi ilə bağlı tələblər qismən azad edilmişdir. Bank 24 saylı MUBS-yə edilmiş
dəyişiklikləri vaxtından əvvəl qəbul etmişdir. Buna baxmayaraq, Bank yenidən işlənmiş 24 saylı MUBS-də
nəzərdə tutulan minimal tələblərdən artıq olan məlumat açıqlamaq qərarına gəlmişdir. 33 saylı Qeydə baxın.
6
Yeni Uçot Qaydaları
Bankın 1 yanvar 2011-ci il tarixində və ya bu tarixdən sonra başlayan illik hesabat dövrləri üçün məcburi
xarakter daşıyan və ya Bank tərəfindən əvvəllər tətbiq edilməyən bəzi yeni standartlar və onlara dair şərhlər
dərc olunmuşdur.
Səhm emissiyalarının təsnifləşdirilməsi – 32 saylı MUBS-yə dəyişiklik (8 oktyabr 2009-cu il tarixində
dərc edilmişdir; 1 fevral 2010-cu il və ya bu tarixdən sonra başlayan illik dövrlər üçün qüvvəyə minir). Bu
dəyişiklik xarici valyutada ifadə olunan müəyyən səhm emissiyaları üzrə daxilolmaları maliyyə törəmələri kimi
təsnifləşdirilməkdən azad edir. Bank bu dəyişikliklərin onun maliyyə hesabatlarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir
edəcəyini gözləmir.
19 saylı BMHŞK, Maliyyə öhdəliklərinin pay alətləri ilə ödənilməsi (1 iyul 2010-cu il və ya bu tarixdən
sonra başlayan illik dövrlər üçün qüvvəyə minir). Bu şərh müəssisənin borc öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi
üzrə şərtləri yenidən nəzərdən keçirdiyi və nəticədə borclu tərəfin qarşı tərəfə pay alətlərinin buraxılması
hesabına öhdəliyin yerinə yetirildiyi hallarda uçot qaydasını müəyyən edir. Gəlir və ya zərər pay alətlərinin
ədalətli dəyərinin borc öhdəliyinin balans dəyəri ilə müqayisəsi əsasında mənfəət və ya zərərdə əks etdirilir.
Bank 19 saylı BMHŞK-nin onun maliyyə hesabatlarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edəcəyini gözləmir.
Minimal maliyyələşdirmə tələbləri həcmində qabaqcadan ödənişlər – 14 saylı BMHŞK-ə Dəyişiklik
(1 yanvar 2011-ci il və ya bu tarixdən sonra başlayan illik dövrlər üçün qüvvəyə minir). Bu dəyişiklik yalnız
müəyyən edilmiş ödənişlərdən ibarət pensiya planları çərçivəsində minimal ödənişləri həyata keçirməli olan
müəssisələrə aid edildiyi üçün məhdud təsirə malikdir. Dəyişiklik həmçinin, minimal maliyyələşdirmə
tələblərinin tətbiq edildiyi pensiya planları üzrə könüllü ödənişlər ilə bağlı 14 saylı BMHŞK-nin nəzərdə
tutulmayan nəticələrini aradan qaldırır. Bank bu dəyişikliklərin onun maliyyə hesabatlarına əhəmiyyətli
dərəcədə təsir edəcəyini gözləmir.
MHBS-ni ilk dəfə qəbul edən müəssisələrin 7 saylı MHBS-yə uyğun olaraq müqayisəli məlumatları
açıqlamaq tələbindən məhdud həcmdə azad edilməsi – 1 saylı MHBS-yə Dəyişiklik (1 iyul 2010-cu il və
ya bu tarixdən sonra başlayan illik dövrlər üçün qüvvəyə minir). Bu dəyişiklik MHBS-ni ilk dəfə qəbul edən
müəssisələri 2009-cu ilin mart ayında 7 saylı MHBS “Maliyyə Alətləri: Məlumatların Açıqlanması” Standartına
edilmiş dəyişikliklərə uyğun olaraq müqayisəli məlumatları açıqlamaq tələbindən azad edir. 1 saylı MHBS-yə
edilmiş bu dəyişiklik MHBS-ni ilk dəfə qəbul edən müəssisələri 7 saylı MHBS-yə edilmiş düzəlişləri tətbiq
edərkən istifadə olunan eyni azadolmalar ilə təmin edir. Bank bu dəyişikliklərin onun maliyyə hesabatlarına
hər hansı təsirini gözləmir.
9 saylı MHBS, “Maliyyə Alətləri Hissə 1: Təsnifləşdirmə və Qiymətləndirmə”. 2009-cu ilin noyabr ayında
dərc edilmiş 9 saylı MHBS 39 saylı MUBS-də maliyyə aktivlərinin təsnifləşdirilməsi və qiymətləndirilməsi
bölmələrini əvəz edir. Onun əsas fərqləri aşağıda göstərilir. 2010-cu ilin oktyabr ayında 9 saylı MHBS
yenidən işlənmişdir. Yenidən işlənmiş 9 saylı MHBS maliyyə öhdəliklərinin təsnifləşdirilməsini və
qiymətləndirilməsini əhatə edir. Bu Standartın əsas fərqləri aşağıda göstərilir:
• Maliyyə aktivləri iki qiymətləndirmə kateqoriyasında təsnifləşdirilməlidir: ilkin qiymətləndirmədən sonra
ədalətli dəyərlə qiymətləndirilən aktivlər və ilkin qiymətləndirmədən sonra amortizasiya edilmiş dəyərlə
qiymətləndirilən aktivlər. Təsnifləşdirmə ilə bağlı qərar ilkin uçot zamanı qəbul edilməlidir. Təsnifləşdirmə,
müəssisənin maliyyə alətlərinin idarə edilməsi üzrə biznes modeldən və alət üzrə nağd pul axınlarının
xüsusiyyətindən asılıdır.
Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı
31 dekabr 2010-cu il tarixinə Maliyyə Hesabatları üzrə Qeydlər
20
6
Yeni Uçot Qaydaları (davamı)
• Maliyyə aləti yalnız borc aləti olduqda ilkin qiymətləndirmədən sonra amortizasiya edilmiş dəyərlə
qiymətləndirilir. Eyni zamanda bu aktiv aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir: (i) müəssisənin biznes
modelinin məqsədi aktivi saxlamaq yolu ilə onun yaratdığı nağd pul axınlarını əldə etməkdən ibarətdir və
(ii) aktivin yaratdığı nağd pul axınları yalnız əsas məbləği və faiz ödənişlərini əks etdirir (yəni, maliyyə
aləti yalnız ‘kreditin ən sadə xüsusiyyətlərinə’ malikdir). Bütün digər borc alətləri mənfəət və ya zərər
vasitəsilə ədalətli dəyərlə qiymətləndirilməlidir.
• Bütün
pay
alətləri ilkin qiymətləndirmədən sonra ədalətli dəyərlə qiymətləndirilməlidir. Satış üçün
nəzərdə tutulan pay alətləri mənfəət və ya zərər vasitəsilə ədalətli dəyərlə qiymətləndirilməli və əks
etdirilməlidir. Bütün digər pay qoyuluşları ilə bağlı ədalətli dəyərlə yenidən qiymətləndirmə üzrə
realizasiya edilməmiş və realizasiya edilmiş gəlir və zərərlərin mənfəət və ya zərər kimi deyil, digər
məcmu gəlirlər kateqoriyasında uçota alınması üçün ilkin uçot zamanı yekun seçim edilə bilər. Ədalətli
dəyərlə yenidən qiymətləndirmə üzrə gəlir və xərclər mənfəət və ya zərərə aid edilmir. Bu seçim hər bir
maliyyə aləti üçün fərdi qaydada tətbiq edilə bilər. Dividendlər, investisiya üzrə gəlirləri əks etdirdiyinə
görə mənfəət və ya zərər hesabında göstərilməlidir.
• Maliyyə öhdəliklərinin təsnifləşdirilməsi və qiymətləndirilməsi ilə bağlı 39 saylı MUBS-nin əksər tələbləri
dəyişdirilmədən 9 saylı MHBS-yə köçürülmüşdür. Əsas dəyişiklik mənfəət və ya zərər vasitəsilə ədalətli
dəyərdə qeydə alınan maliyyə öhdəlikləri kateqoriyasına aid edilmiş daxili kredit riski üzrə dəyişikliklərin
effektinin müəssisələr tərəfindən digər məcmu gəlirlərin tərkibində açıqlanması tələbindən ibarətdir.
9 saylı MHBS 1 yanvar 2013-cü il tarixindən məcburi şəkildə tətbiq edilir, lakin həmin standartın bu tarixdən
əvvəl tətbiqinə icazə verilir. Hazırda Bank bu standartın tətbiqi nəticələrini, onun maliyyə hesabatlarına
təsirini və tətbiq olunma tarixini nəzərdən keçirir.
Məlumatların açıqlanması – Maliyyə aktivlərinin ötürülməsi – 7 saylı MHBS-yə Dəyişiklik (2010-cu ilin
oktyabr ayında dərc edilmişdir və 1 iyul 2011-ci il və ya bu tarixdən sonra başlayan illik dövrlər üçün qüvvəyə
minir). Bu dəyişiklik maliyyə aktivlərinin ötürülməsi zamanı yaranan riskin həcminə dair məlumatların əlavə
açıqlanmasını tələb edir. Həmin dəyişiklik şirkətin balansında olan qarşı tərəfə ötürülmüş maliyyə aktivlərinin
növləri üzrə aşağıdakı məlumatların açıqlanması tələbini əhatə edir: aktivlə bağlı risk və faydaların xarakteri,
dəyəri və təsviri. Eyni zamanda istifadəçiyə aktivlə bağlı maliyyə öhdəliyinin həcmini, eləcə də maliyyə aktivi
və onunla bağlı maliyyə öhdəliyi arasında qarşılıqlı əlaqəni anlamaq imkanı yaradan məlumatların
açıqlanması zəruridir. Aktivin uçotu dayandırıldıqda, lakin şirkətin hələ də müəyyən risklərə məruz qaldığı və
ötürülmüş aktivlə bağlı müəyyən faydalar əldə etmək iqtidarında olduğu təqdirdə, belə riskin həcminin
istifadəçiyə aydın olması üçün əlavə məlumatların açıqlanması tələb olunur. Hazırda Bank yenidən işlənmiş
standartın onun maliyyə hesabatlarına təsirini qiymətləndirir.
Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarının təkmilləşdirilməsi (2010-cu ilin may ayında dərc
edilmişdir və 1 yanvar 2011-ci il tarixindən qüvvəyə minir). Təkmilləşdirmələr aşağıdakı standartlara və
onlara dair şərhlərə edilmiş əsaslı dəyişikliklər və izahatlardan ibarətdir: yenidən işlənmiş 1 saylı MHBS-yə
uyğun olaraq: (i) əvvəlki mühasibat qaydalarına uyğun olaraq hesablanmış balans dəyəri əsas vəsaitlər və
qeyri-maddi aktivlər üzrə hər bir maddənin şərti hesablanmış dəyəri kimi istifadə edilə bilər (əgər həmin
maddə əmsalların tənzimlənməsi tələbi ilə üzləşən əməliyyatlarda istifadə edilmişdirsə) (ii) müəyyən
hadısənin nəticəsində yaranmış yenidən qiymətləndirmə MHBS-yə uyğun hazırlanmış ilk maliyyə
hesabatlarının əhatə etdiyi dövr ərzində baş verməsindən asılı olmayaraq, əsas vəsaitlərin şərti hesablanmış
dəyəri kimi istifadə oluna bilər və (iii) MHBS-ni ilk dəfə tətbiq edən müəssisələr MHBS-yə uyğun birinci aralıq
hesabatı ilə MHBS-yə uyğun birinci maliyyə hesabatları arasındakı müddət ərzində öz uçot siyasətinə və 1
saylı MHBS-də nəzərdə tutulan istisnalara dəyişiklik edərsə, həmin dəyişiklikləri izah etməlidir; yenidən
işlənmiş 3 saylı MHBS-yə uyğun olaraq (i) mövcud iştirak paylarını əks etdirməyən və müəssisənin
likvidasiyası halında xalis aktivlərdə proporsional həcmdə pay əldə etmək hüququ verməyən nəzarət
olunmayan iştirak payı ədalətli dəyərlə qiymətləndrilməlidir (MHBS-də başqa qiymətləndirmə üsulu nəzərdə
tutulamdığı halda), (ii) müəssisələrin birləşməsi nəticəsində dəyişdirilməmiş və ya könüllü şəkildə
dəyişdirilmiş səhm əsasında ödəniş şərtlərinə dair tövsiyələrin verilməsi və (iii) yenidən işlənmiş 3 saylı
MHBS-nin (2008-ci ilin yanvar ayında dərc edilmişdir) qüvvəyə mindiyi tarixdən əvvəl baş vermiş
müəssisələrin birləşməsi nəticəsində yaranan şərti ödənişlərin 3 saylı MHBS-nin əvvəlki versiyasının
tələblərinə uyğun olaraq nəzərə alınması göstərilməlidir; yenidən işlənmiş 7 saylı MHBS məlumatların
açıqlanması sahəsində bəzi tələbləri dəqiqləşdirir, o cümlədən (i) maliyyə risklərinin xarakteri və səviyyəsi
barədə məlumatının keyfiyyət və kəmiyyət acıqlamalarının qarşılıqlı əlaqəsinə xüsusi diqqət yetirilir (ii)
şərtlərinə yenidən baxılmış və əks təqdirdə vaxtı keçmiş və ya dəyərsizləşmiş maliyyə aktivlərinin balans
dəyərinin açıqlanması tələb olunmur (iii) girov təminatının ədalətli dəyəri ilə bağlı məlumatların açıqlanması
tələbi onun maddi təsirinin açıqlanmasına dair daha ümumi tələb ilə əvəzləşdirilmişdir; (iv) müəssisənin