Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı
31 dekabr 2010-cu il tarixinə Maliyyə Hesabatları üzrə Qeydlər
5
1 Giriş
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının (“Bank”) 31 dekabr 2010-cu il tarixində tamamlanan il üçün
hazırkı maliyyə hesabatları Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına uyğun hazırlanmışdır.
Əsas fəaliyyət. Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı (bundan sonra “Bank”) Azərbaycan
Respublikasının mərkəzi bankıdır və Azərbaycan Respublikasının tam mülkiyyətindədir. Bank “Azərbaycan
Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında” 10 dekabr 2004-cü il tarixli Azərbaycan Respublikası Qanununa
(bundan sonra “Qanun”) müvafiq olaraq fəaliyyət göstərir. Bank 18 mart 2009-cu il tarixinədək “Azərbaycan
Respublikasının Milli Bankı” adı ilə fəaliyyət göstərmişdir. 18 mart 2009-cu il tarixli “Azərbaycan
Respublikasının Konstitutsiyasına əlavələr və dəyişikliklər edilməsi haqqında” Referendum Aktına və
“Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa dəyişikliklər və
əlavələr edilməsi barədə 19 iyun 2009-cu il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanununa müvafiq olaraq
“Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı” “Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı” kimi adlandırılmışdır.
Qanunun 4-cü maddəsinə uyğun olaraq Bankın məqsədləri aşağıdakılardır:
• Bankın əsas məqsədi öz səlahiyyətləri daxilində qiymətlərin sabitliyininin təmin edilməsidir;
• Bankın məqsədi həmçinin Bank və ödəniş sistemlərinin sabitliyinin və inkişafının təmin edilməsidir;
və
• Mənfəət götürmək Bankın əsas məqsədi deyildir.
Qanunun 5-ci maddəsinə uyğun olaraq Bankın əsas funksiyaları aşağıdakılardır:
• Dövlətin pul və valyuta siyasətini müəyyən edir və həyata keçirir;
• Nağd pul dövriyyəsini təşkil edir, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 19-cu maddəsinin II
hissəsinə və Qanuna müvafiq olaraq, pul nişanlarının tədavülə buraxılmasını və tədavüldən
çıxarılmasını həyata keçirir;
• Manatın xarici valyutalara nisbətdə rəsmi məzənnəsini mütəmadi müəyyən edir və elan edir;
• Valyuta
tənzimini və nəzarətini həyata keçirir;
• Sərəncamında olan beynəlxalq qızıl-valyuta ehtiyatlarını saxlayır və idarə edir;
• Hesabat
tədiyyə balansını tərtib edir və ölkənin proqnoz tədiyyə balansının hazırlanmasında iştirak
edir;
• “Banklar
haqqında”, “Poçt haqqında” və “Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında”
Azərbaycan Respublikası Qanunlarına müvafiq qəbul etdiyi normativ xarakterli aktlara uyğun olaraq
bank fəaliyyətini lisenziyalaşdırır və tənzimləyir, qanunla müəyyən edilmiş qaydada bank fəaliyyətinə
nəzarəti həyata keçirir.
• Ödəniş sistemlərinin fəaliyyətini təşkil edir, əlaqələndirir, tənzimləyir və onların üzərində nəzarəti
həyata keçirir;
• Qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş başqa funksiyaları həyata keçirir.
Qanunun 14.1-ci Maddəsinə uyğun olaraq Bank müflis elan oluna bilməz. Kapitalda yaranmış hər hansı
çatışmazlıq Azərbaycan Respublikası Hökuməti tərəfindən ödənilir. 28 saylı Qeydə baxın.
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə, habelə Azərbaycan Respublikasının tərəfdaş çıxdığı
beynəlxalq müqavilələrə müvafiq olaraq, Bank onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlər üzrə xarici
dövlətlərin mərkəzi bankları ilə qarşılıqlı münasibətlərdə, habelə beynəlxalq maliyyə-kredit təşkilatlarında
Azərbaycan Respublikasını təmsil edir.
Bank fəaliyyətinin müxtəlif sahələri üzrə xarici dövlətlərin mərkəzi bankları ilə əməkdaşlıq haqqında
müqavilələr bağlaya bilər, həmçinin xaricdə yerləşən dövlət və özəl mərkəzi klirinq (prosessinq) idarələri ilə
öz adından və ona müvafiq səlahiyyətlər verildiyi halda, Azərbaycan dövləti adından klirinq və hesablaşmalar
haqqında sazişlər və başqa müqavilələr bağlaya bilər.
Bank pul, valyuta və bank nəzarəti sahələrində əməkdaşlıq məqsədi daşıyan beynəlxalq və regional
təşkilatların kapitallarında və fəaliyyətlərində qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada iştirak edə bilər.
31 dekabr 2010-cu il tarixinə Bankın İdarə Heyəti (“İdarə Heyəti”) aşağıdakı üzvlərdən ibarət olmuşdur:
Adı
Vəzifə
Cənab Elman Rüstəmov
Sədr
Cənab Alim Quliyev
Sədrin birinci müavini
Cənab Aftandil Babayev
Sədr müavini
Cənab Vadim Xubanov
Sədr müavini
Cənab Xəqani Abdullayev
Sədr müavini
Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı
31 dekabr 2010-cu il tarixinə Maliyyə Hesabatları üzrə Qeydlər
6
1 Giriş (davamı)
Bankın hüquqi ünvanı və fəaliyyət göstərdiyi ölkə. Bankın Mərkəzi aparatı bu ünvanda yerləşir:
Azərbaycan, Bakı, AZ1014, R. Behbudov küçəsi, 32. 31 dekabr 2010-cu il tarixinə Bankın Azərbaycan
Respublikasında 7 ərazi idarəsi fəaliyyət göstərmişdir (31 dekabr 2009-cu il: 10). 31 dekabr 2010-cu il
tarixinə Bankın 636 işçisi olmuşdur (31 dekabr 2009-cu il: 635).
Əməliyyat valyutası. Hazırkı maliyyə hesabatlarındakı məbləğlər başqa valyuta göstərilmədiyi halda,
Azərbaycan Respublikasının milli valyutası olan Azərbaycan Manatı ilə (“AZN”) əks olunmuşdur.
2 Bankın Əməliyyat Mühiti
Bazar iqtisadiyyatlı yeni ölkə kimi Azərbaycanda inkişaf etmiş biznes və tənzimləyici infrastruktur getdikcə
formalaşmaqdadır. Ölkədə ümumi sərmayə mühitinə müsbət təsir göstərən bir sıra inkişaf meylləri davam
edir.
Son illər Azərbaycan hökuməti bank işi, hüquq, vergiyə cəlb olunma və tənzimləyici sistemlərin yaradılması
istiqamətində mühüm islahatlar həyata keçirmişdir. Həmçinin bu tədbirlərə yeni qanunvericilik bazasının
qəbul edilməsi və mövcud qanunvericiliyə əlavə və düzəlişlərin edilməsi daxildir. Bu addımlar Azərbaycanda
biznes subyektlərinin məruz qaldığı risklərin azaldılmasına kömək edəcək.
Biznes mühitinin bütövlükdə təkmilləşdirilməsinə istiqamətlənmiş islahatların bundan sonra da davam
edəcəyi gözlənilir. Belə ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının gələcək sabitliyi önəmli dərəcədə islahat və
dəyişikliklərdən, eləcə də hökumətin gördüyü iqtisadi, maliyyə və monetar tədbirlərin effektivliyindən asılıdır.
Bununla bərabər, Azərbaycan iqtisadiyyatı tərəfdaş ölkələrdə bazar tənəzzülü və iqtisadi inkişaf tempinin
aşağı düşməsinə həssasdır. Dünya iqtisadiyyatının resessiyadan tədricən çıxmağa başlaması, iqtisadi
canlanma meyllərinin yaranmasına baxmayaraq dünya maliyyə sistemində əhəmiyyətli risklərin hələ də
qalması maliyyə bazarlarında yüksək volatilliyin yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu mürəkkəb qlobal fonda
Azərbaycan iqtisadiyyatında artım və inkişaf prosesləri davam etmiş, dayanıqlı makroiqtisadi sabitlik hökm
sürmüşdür. Hökumətin həyata keçirdiyi antiböhran tədbirləri çərçivəsində bazarın likvidliyə olan təlabatı
ödənilmiş, milli valyutanın məzənnəsinin sabitliyi qorunub saxlanılmışdır.
Qeyd olunanlarla yanaşı, Azərbaycanda həyata keçirilən pul siyasəti və bank əməliyyatları adətən inkişaf
etmiş bazarlar ücün xarakterik olmayan risklərlə müşayiət oluna bilər. Hazırda makroiqtisadi və maliyyə
sabitliyinin qorunmasında Bankın rolunu təmin etmək ucun bütün müvafiq tədbirlər görülməkdədir. Lakin,
qeyd olunan sahələrdə vəziyyətin gözlənilməz dərəcədə pisləşməsi, xüsusilə də makrofiskal parametrlərin
kəskin dəyişilməsi, o cümlədən ifrat fiskal expansiya Bankın maliyyə vəziyyətinə və fəaliyyətinin nəticələrinə
hazırda dəqiq ölçülə bilinməyən kəmiyyətdə mənfi təsirlər göstərə bilər.
3
Əsas Uçot Prinsiplərinin Xülasəsi
Maliyyə hesabatlarının tərtib edilməsinin əsasları. Hazırkı maliyyə hesabatları maliyyə alətlərinin ədalətli
dəyərlə ilkin uçotu, satıla bilən maliyyə aktivlərinin və mənfəət və ya zərər vasitəsilə ədalətli dəyərlə əks
etdirilmiş maliyyə alətlərinin yenidən qiymətləndirilməsi istisna olmaqla, Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq
Standartlarına (“MHBS”) uyğun olaraq ilkin dəyər uçotuna əsasən hazırlanmışdır.
Bu maliyyə hesabatlarının hazırlanmasında istifadə edilən əsas uçot prinsipləri aşağıda göstərilir. Həmin uçot
prinsipləri başqa cür göstərilmədiyi hallarda bütün dövrlərə müvafiq şəkildə tətbiq edilmişdir (5 saylı Qeydə
baxın).
Maliyyə alətləri - əsas qiymətləndirmə üsulları. Təsnifat formalarından asılı olaraq maliyyə alətləri ədalətli
dəyərdə və ya amortizasiya edilmiş dəyərlə qeydə alınır. Həmin qiymətləndirmə üsulları aşağıda əks etdirilir.
Ədalətli dəyər əməliyyatın həyata keçirilməsində maraqlı olan, yaxşı məlumatlandırılmış və bir birindən asılı
olmayan alıcı və satıcı arasında aktivin mübadilə edilə biləi və ya öhdəliyin yerinə yetirildiyi məbləğdir.
Ədalətli dəyər fəal bazarda alınıb satılan maliyyə aktivləri üzrə cari tələb qiymətini və maliyyə öhdəlikləri üzrə
cari təklif qiymətini əks etdirir. Bazar riskləri qarşılıqlı şəkildə əvəzləşdirilən aktiv və öhdəliklər ilə əlaqədar
Bank qarşılıqlı surətdə əvəzləşdirilən risklər üzrə ədalətli dəyər göstəricilərinin müəyyən edilməsi üçün orta
bazar qiymətlərindən istifadə edə bilər və xalis açıq mövqeyə müvafiq tələb və təklif qiyməti tətbiq edə bilər.
Maliyyə aləti fəal bazarda o zaman sərbəst surətdə alınıb satıla bilən aktivlər kimi qəbul edilir ki, onların
qiymətləri haqqında məlumat fond birjasında və ya digər maliyyə təşkilatından sərbəst və müntəzəm şəkildə
əldə edilə bilsin və bu zaman həmin qiymətlər könüllü şəkildə bazar şərtləri çərçivəsində həyata keçirilən real
və müntəzəm əməliyyatları əks etdirsin.