Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı
31 dekabr 2010-cu il tarixinə Maliyyə Hesabatları üzrə Qeydlər
10
3
Əsas Uçot Prinsiplərinin Xülasəsi (davamı)
Satıla bilən investisiya qiymətli kağızlar. Bu kateqoriyaya Bankın qeyri-müəyyən
müddət ərzində
saxlamaq niyyəti olan və likvidliyin saxlanması üzrə tələblərdən asılı olaraq və ya faiz dərəcələri, valyuta
məzənnələri və ya səhmlərin qiymətinin dəyişməsi nəticəsində satıla bilən investisiya qiymətli kağızları
daxildir.
Satıla bilən investisiya qiymətli kağızları ədalətli dəyərdə əks etdirilir. Satıla bilən borc qiymətli kağızları üzrə
faiz gəlirləri effektiv faiz metodu ilə hesablanır və il üzrə mənfəət və ya zərərdə qeydə alınır. Ədalətli
dəyərdəki dəyişikliklərin bütün digər elementləri investisiyanın tanınmasının dayandırılması və ya
dəyərsizləşməsi anınadək digər məcmu gəlirlərdə əks etdirilir. Satıla bilən qiymətli kağızlar üzrə tanınma
dayandırılarkən əvvəllər digər məcmu gəlir kateqoriyasına aid edilmiş mənfəət və ya zərər kapitaldan il üzrə
mənfəət və ya zərərə yenidən təsnifləşdirilir.
Dəyərsizləşmə üzrə zərərlər satıla bilən investisiya qiymətli kağızlarının ilkin uçotundan sonra baş vermiş bir
və ya bir neçə halın (“zərər halları”) nəticəsində yarandıqda il üzrə mənfəət və ya zərərdə əks etdirilir. Pay
qiymətli kağızların ədalətli dəyərinin onun alış dəyərindən əhəmiyyətli dərəcədə və ya uzun müddət ərzində
aşağı olması həmin qiymətli kağızların dəyərsizləşməsini göstərir. Alış dəyəri ilə cari ədalətli dəyər arasında
fərq kimi müəyyən edilən dəyərsizləşmə üzrə yığılmış zərər, ilkin olaraq mənfəət və ya zərərdə əks etdirilən
həmin aktivin dəyərsizləşməsi üzrə zərəri çıxmaqla, digər məcmu gəlirlər kateqoriyasından il üzrə mənfəət və
ya zərərə yenidən təsnifləşdirilir. Pay alətlərinin dəyərsizləşməsi üzrə zərər bərpa edilmir və sonrakı gəlirlər
digər məcmu gəlirlər kimi qeydə alınır. Satıla bilən qiymətli kağızlar kimi təsnifləşdirilmiş borc alətlərinin
ədalətli dəyəri hesabat tarixindən sonrakı dövr ərzində artarsa və həmin artım obyektiv olaraq dəyərsizləşmə
üzrə zərərin mənfəət və ya zərər kimi uçota alınmasından sonra baş vermiş hadisəyə aid edilə bilərsə,
dəyərsizləşmə üzrə zərər il üzrə mənfəət və ya zərər hesabına bərpa edilir.
Repo və əks-repo müqavilələri. Qarşı tərəfi faktiki olaraq kreditorun gəlirliyi ilə təmin edən qiymətli
kağızların satılması və geri alınması razılaşmaları (“repo” müqavilələri) qiymətli kağızarın təminatı üzrə
vəsaitlərin cəlb edilməsi əməliyyatları kimi əks etdirilir. Satış və geri alış müqavilələri əsasında satılmış
qiymətli kağızların uçotu dayandırılmır. Alıcının müqavilə və ya qəbul edilmiş praktikaya uyğun olaraq
qiymətli kağızları satmaq və ya yenidən girov qoymaq hüququna malik olduğu hallardan başqa, girov
qoyulan qiymətli kağızlar maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda yenidən təsnifləşdirilmir. Belə hallarda
qiymətli kağızlar “repo müqavilələri üzrə debitor borclar” kimi yenidən təsnifləşdirilir. Müvafiq öhdəliklər isə
“kredit təşkilatlarına və ya müştərilərə ödəniləcək məbləğlər” sətrində əks etdirilir.
Bankı faktiki olaraq kreditor gəlirliyi ilə təmin edən geri satış müqavilələri (“əks repo”) əsasında alınmış
qiymətli kağızlar “rezident banklara verilmiş kreditlər” kimi əks etdirilir. Satış qiyməti ilə geri alış qiyməti
arasındakı fərq faiz gəliri kimi qeydə alınır və effektiv faiz metoduna əsasən əks repo müqavilələrinin müddəti
ərzində hesablanır.
Ödəniş tarixinədək saxlanılan investisiya qiymətli kağızları. Bu kateqoriyaya Bankın ödəniş tarixinədək
saxlamaq niyyəti və imkanı olan sabit və ya müəyyən edilə bilən və müəyyən edilmiş ödəmə müddətinə
malik olan qeyri-törəmə maliyyə aktivləri daxildir. Rəhbərlik ödəniş tarixinədək saxlanılan qiymətli kağızları
ilkin uçot zamanı təsnifləşdirir və hər bir hesabat dövrünün sonunda bu təsnifləşdiməni yenidən nəzərdən
keçirir. Ödəniş tarixinədək saxlanılan investisiya qiymətli kağızları amortizasiya edilmiş dəyərdə əks etdirilir.
Torpaq, tikili və avadanlıqlar. Torpaq, tikili və avadanlıqlar hər hansı yığılmış amortizasiya və ehtiyac
yaranarsa, dəyərsizləşmə zərərləri çıxılmaqla, ilkin dəyərdə uçota alınır.
Kiçik həcmli təmir və istismar xərcləri çəkildiyi zaman xərcə silinir. Tikili və avadanlıqların əsas hissələrinin
əvəz edilməsi xərcləri uçot meyarına riayət edildikdə və əvəz edilmiş hissələrin tanınması dayandırıldıqda
kapitallaşdırılır.
Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı
31 dekabr 2010-cu il tarixinə Maliyyə Hesabatları üzrə Qeydlər
11
3
Əsas Uçot Prinsiplərinin Xülasəsi (davamı)
Rəhbərlik, hər bir hesabat dövrünün sonunda torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə dəyərsizləşmə əlamətlərinin
mövcud olub-olmadığını qiymətləndirir. Əgər bu cür əlamətlər mövcud olarsa, rəhbərlik bərpa dəyərini təxmin
edir. Aktivin bərpa dəyəri, onun satış üzrə məsrəfləri çıxılmaqla ədalətli dəyəri və istifadə dəyərindən daha
yüksək olan dəyəridir. Aktivin balans dəyəri onun bərpa dəyərinə qədər azaldılır və dəyərsizləşmə üzrə zərər
il üzrə mənfəət və ya zərərə aid edilir. Aktivin satış üzrə məsrəfləri çıxılmaqla ədalətli dəyəri və ya onun
istifadə dəyərini qiymətləndirmək üçün istifadə edilmiş təxminlərdə dəyişiklik baş verdiyi təqdirdə, əvvəlki
illərdə tanınmış dəyərsizləşmə üzrə zərər ləğv edilir.
Aktiin tanınmasının dayandırılması nəticəsində yaranan mənfəət və ya zərər, gəlirin məbləği ilə balans dəyəri
arasındakı fərq kimi müəyyən edilir və il üzrə mənfəət və ya zərərə daxil edilir (digər əməliyyat gəliri və ya
digər əməliyyat xərclərinin tərkibində).
Amortizasiya. Aktiv üzrə amortizasiya onun istifadəyə hazır olduğu andan hesablanır. Torpaq və başa
çatdırılmamış tikintilər üçün amortizasiya hesablanmır. Tikili və avadanlıqlar üzrə amortizasiya düz xətt
metoduna, yəni tikili və avadanlıqların təxmini faydalı xidmət müddəti ərzində aşağıdakı illik köhnəlmə
dərəcələrini tətbiq etməklə aktivlərin ilkin dəyərini onların qalıq dəyərinədək azaltmaqla hesablanır:
%
Binalar və qurğular
3
Mebel və avadanlıqlar
20-25
Kompüter və rabitə avadanlıqları
25
Nəqliyyat vasitələri
15
Aktiv faydalı istifadə muddətinin sonunda nəzərdə tutulan vəziyyətə uyğun olduqda, onun satışı ilə bağlı
ehtimal olunan xərclər cıxıldıqdan sonra, Bank tərəfindən əldə oluna biləcək qiymətləndirilmiş məbləğ aktivin
qalıq dəyəridir. Aktivlərin qalıq dəyəri və faydalı xidmət müddəti hər hesabat dövrünün sonunda nəzərdən
keçirilir və lazım olduqda dəyişdirilir.
Qeyri-maddi aktivlər. Bankın bütün qeyri-maddi aktivləri müəyyən faydalı xidmət müddətinə malik olmaqla
əsasən kapitallaşdırılmış proqram təminatından və lisenziyalardan ibarətdir.
Proqram təminatı üzrə əldə edilmiş lisenziyalar həmin proqram təminatının alınması və tətbiq edilməsi üçün
çəkilmiş xərclərin əsasında kapitallaşdırılır. Bank tərəfindən nəzarət olunan identifikasiya edilə bilən unikal
proqram təminatı ilə birbaşa əlaqəli olan tərtibat xərcləri, çəkilmiş xərclərdən artıq olan əlavə iqtisadi səmərə
gətirəcəyi halda qeyri-maddi aktivlər kimi tanınır. Kapitallaşdırılmış xərclərə proqram təminatını tərtib edən
işçilərə sərf olunan xərclər və ümumi təsərrüfat xərclərinin müvafiq hissəsi daxildir. Proqram təminatı ilə
əlaqədar bütün digər xərclər (məsələn, texniki dəstək xərcləri) çəkildiyi zaman xərcə silinir. Kapitallaşdırılmış
proqram təminatı təxmin edilən faydalı xidmət müddəti (10 il) ərzində düz xətt metoduna əsasən
amortizasiya olunur.
Əməliyyat icarəsi. Bank icarəçi qismində çıxış etdikdə və icarə obyektlərinin mülkiyyət hüququ ilə əlaqədar
risk və gəlirlər icarəyə verən tərəfindən Banka ötürülmədikdə, əməliyyat icarəsi müqavilələri üzrə cəmi
ödənişlər icarə müddəti ərzində düz xətt metoduna əsasən il üzrə mənfəət və ya zərərə (icarə xərclərinə) aid
edilir.
Digər müqavilələrdə nəzərdə tutulan icarə a) müqavilənin yerinə yetirilməsi konkret aktiv və ya aktivlərin
istifadəsi ilə əlaqəli olub-olmadıqda və b) müqavilədə aktivdən istifadə hüququnun ötürülməsi nəzərdə
tutulub-tutulmadıqda ayrılır.
Maliyyə icarəsi üzrə öhdəliklər. Bank icarəçi qismində çıxış etdikdə və mülkiyyət hüququ ilə əlaqədar bütün
risk və faydalar Banka keçdikdə, icarəyə verilmiş aktivlər icarə münasibətlərinin yarandığı tarixdən icarəyə
verilmiş aktivlərin ədalətli dəyəri ilə minimum icarə ödənişlərinin cari dəyərindən daha aşağı olanı ilə torpaq,
tikili və avadanlıqların tərkibində qeydə alınır. Minimal icarə ödənişinin cari dəyəri hesablanarkən
diskontlaşdırma amili kimi icarə üzrə daxili faiz dərəcəsi istifadə edilir (həmin dərəcəni müəyyən etmək
mümkündürsə); əks halda Bankın borc kapitalı üzrə artan faiz dərəcəsi istifadə edilir. Hər bir icarə ödənişi
maliyyə icarəsi üzrə borc qalığından daimi faiz dərəcəsinin təmin edilməsi məqsədilə öhdəliyin yerinə
yetirilməsi və maliyyə xərcləri arasında qismən bölüşdürülür. Gələcək maliyyə xərcləri çıxılmaqla, icarə üzrə
müvafiq öhdəliklər “digər öhdəliklər” sətrinə daxil edilir. Faiz xərcləri effektiv faiz metoduna əsasən icarənin
müddəti ərzində il üzrə mənfəət və ya zərərə aid edilir.