60
61
BORCLU
Kərbəlayı Fərəc həmişə evdən çıxanda hamamın qabağı ilə
gedib, məscidin yanından
bazara diklənirdi və burada
axşamadək fırlanıb, dolanıb, əlinə keçən qəpik – quruşu ətə,
çörəyə və qeyri şeylərə verib, yenə həmən yol ilə evə qayıdırdı.
Axır vaxtlar Kərbəlayı Fərəc bu yol ilə gedib gəlməyə bilmərrə
mövquf eləmişdi. Səbəb də bu olmuşdu ki, kərbəlayı məscidin
yanındakı əttar Həsənə bir az pul borclu idi, evə xırda şeylər
almışdı. Daha bu əttar Həsən ötüb keçəndə kərbəlayını dinc
qoymurdu: çuxasının ətəyindən tutub, darta – darta dükanın qa-
bağına çəkirdi və min latayır sözlər ilə borcunu tələb edirdi.
Kərbəlayı qalırdı gözünü döyə – döyə. Borc az idisə də (cəmi
12 abbası bir şahı idi) verməyə qadir deyil idi. Pul çıxan bir iş
də tapılmırdı ki, onun dalınca gedib əttar Həsənin çəngindən
xilas olaydı. Kərbəlayı Fərəc işin hər üzünü ona qandırırdı:
«Qardaş, bax, indi qışdır. Pul çıxan bir yer yoxdur.
səbir elə,
allah qoysa, bu gün – sabah bahar gələr, göydən – göyərtidən,
süddən – qatıqdan satıb, pulunu verərəm…» Bu sözlərdən də
sonra əttar Həsən öz dediyindən əl çəkmirdi.
Bir neçə vaxt belə keçdi. Doğrusu Kərbəlayı Fərəc lap tən-
gə gəldi – bir tərəfdən pulsuzluq, bir tərəfdən evdə ac – acına
qalan böyük ailə: iki arvad, doqquz uşaq. Bir tərəfdən qışın
çovğununda odsuz – ocaqsızlıq. Bunların hamısından
da pis
əttar Həsənin onu gündə ətəkləməyi. Axırda əlac ona qaldı ki,
Kərbəlayı Fərəc əttar Həsənin gözündən itdi. başladı bazara ən
uzaq küçə ilə gedib gəlməyə. Evdə də tapşırdı ki, hər kəs onu
sual etsə, desinlər kəndə gedib. Kərbəlayının qulağı bir neçə
vaxtlığa dincəldi. Bir axşam Kərbəlayı Fərəc dəllallıqdan
qazandığı beş – altı şahını düyü, yağ və çörəyə verib, evə rəvan
olduğu halda əttar Həsən bunun qabağına çıxdı. Kərbəlayı onu
görcək bir az duruxdu və sonra əcaib bir gülüşlə üzünü
döndərib, neçə dəqiqə döyükmüş gözlərini əttar Həsəndən
çəkmədi; elə bil deyəcək idi: «Vallah, qardaş, borcunu verə
62
bilmirəm! Nə edim? Fəqirliyin üzü qara olsun!..» Əttar Həsən
də kərbəlayını görcək əvvəl gülümsünüb, sonra acıqlı: «Adə,
Fərəc, bəs sən kəndə getmişdin?» - deyib, əlini kərbəlayının
ətəyinə atdı. Kərbəlayı şeyləri bir əlinə alıb
o biri ilə Həsənin
əlindən ətəyini qurtarmaq istəyirdisə də Həsən daha bərk tutub,
onu çəkib aparırdı. Kərbəlayı getdikcə borcu təmizləməyini vəd
edirdi, yalvarırdı və gah – gah acığı da tuturdu, yenə Həsənə bir
təsiri ola bilmirdi. Həsən deyirdi: «Əlimə düşmüş ikən səndən
pulumu almamış buraxmayacağam!»
Bir – iki addım da gedirdilər, Kərbəlayı yenə dartılıb
şikayət edirdi: «Ay qardaş, axır balalarım evdə acdırlar, məni
gözləyirlər ki, çörək aparım, yesinlər. Bunu allah götürməz ki,
bu axşamın çağı məni çəkib aparırsan». Əttar Həsən çırt
çubuğunu damağından çıxarıb, lap yavaş səslə:
- Səni aparıram pulumu almağa!
Kərbəlayı Fərəc bir az da sükuta gedirdi və azan qulağına
gələndə əlini atıb taxta
çəpərdən və divardan tutub
qəzəblənirdi:
- Ay balam bircə məni hara aparırsan. Bu saat ki, pulum
yoxdur alasan?
Kərbəlayı danışdıqca elə bil əttar Həsənin qulağında arı
dızıldayırdı. Kamal – etidal dəm ilə çubuğunu damağına alıb və
sonra başlayırdı kərbəlayının əlini çəpərdən və ya divardan
qoparmağa. Yol ilə gedənlər övzaidən müxbir olduqda ayaq
saxlayıb, bunlara zənn ilə və çox vaxtı qəribə bir təbəssümlə
baxırdılar; səsə evlərdən ayaqyalın, başıaçıq qaçıb gəlmiş
uşaqlar qəhqəhələşirdilər və hətta arvadlar da kəmetinalıq
etməyib, darvazaların arasından kərbəlayıya təhqiqlə nəzər
yetirirdilər. Kim bilir, kərbəlayı bunları görəndə ürəyindən
nələr keçirirdi? Deyirdimi: «Vay, dost – düşmən içində biabır
oldum!» və ya «Nə edim? Allah məni fəqir yaradıb»
sözləri ilə
təskinlik tapırdı. Hər halda bu yerlərə əl apara bilmərik!
Əttar Həsən Kərbəlayı Fərəci öz evinə gətirdi və dar-
vazadan girən kimi onun şeylərini alıb özünə də bir neçə latayır
63
deyib, otağa girdi və and içdi ki, borcu verməmiş onu həyətdən
kənara qoymayacaq. Bir azdan sonra da bir qıfıl çıxarıb dar-
vazanı kilidlədi, kərbəlayı əvvəl yenə bir az zəmanədən şikayət
edib, sonra dedi:
- Ay balam, axı məni burada saxlamaqdan nə fayda olacaq
–
pulum yoxdur ki, verim. Burax, sabah evin şeyindən – zadın-
dan satıb gətirib borcunu verərəm.
Əttar Həsən eşitməzlik edib, evə girdi və qapını çəkib bərk
örtdü. Kərbəlayı ətəyi ilə qarı süpürüb, pəncərənin qabağında
oturdu. Toran qovuşdu, gecə düşdü. Gecə külək şiddətlənirdi və
qarı qovzuyub havada sovururdu. Soyuq kərbəlayıya bərk əsər
eləyirdi. Durub bir az pəncərənin qabağında o baş – bu başa
gedib gördü ki,
beləliklə də olmayacaq, hirslənib, yeridi
pəncərəyə bir təkan vurdu:
- Ay balam, məni iki manatdan ötəri soyuqdan kəsməyə-
cəksən ki?
Əttar Həsən pəncərənin şıqqıltısına dik atılıb, hirsli evdən
çıxdı, dalınca da arvad – uşağı və yetirən kimi Kərbəlayı
Fərəcin saqqalından yapışıb küncə basdı. Kərbəlayı boğunuq
səslə zarıldayanda uşaqlar da bir tərəfdən çığırışdılar. Arvad
yeriyib ərinin əllərini tutdu:
- A kişi, allah götürməz ki, sən belə iş eləyirsən!
Əttar Həsən kərbəlayının yaxasından tutub apardı və dalına
da bir təpik vurub darvazadan çölə saldı.
Xoruzlar banlaşırdı, Kərbəlayı Fərəcəin evində uşaqları
çörəkdən ötrü mələşirdilər və tez – tez qapıya yüyürüb,
dədələrinin yolunu gözləyirdilər. Kərbəlayı qapını döyən kimi
ailəyə elə bil bir böyük səadət üz verdi. Uşaqlar göz yaşlarını
bir dəqiqədə unutdular və kərbəlayı otağa
girən kimi onu hədsiz
şadlıq ilə əhatə etdilər. Lakin… dədələrinin əlini boş gördükdə
hərə bir tərəfə çəkilib, bir – birini sual nəzərindən keçirdilər.
Kərbəlayı Fərəc duruxdu və əllərini üzünə qoyub bərkdən hön-
kürdü.