7
Müəllim üçün metodik vəsait
Müəllim üçün metodik vəsaitdə təlim materiallarının mənimsənilməsi və müva-
fiq fəaliyyət növlərinin tətbiqi üzrə iş dərsliyə uyğun olaraq, üç əsas metodoloji
mərhələyə bölünür:
mövzu ilə bağlı əvvəlki biliklərin aktuallaşdırılması; yeni
biliyin mənimsənilməsi; bilik və bacarıqların tətbiqi.
Klassik və müasir ədəbiyyat nümunələri üzrə dərslərdə, eləcə də şagirdlərin
mənbələrlə müstəqil işinin təşkilində müəllimin bələdçilik
fəaliyyəti mühüm əhə-
miyyət kəsb edir. Belə ki, bu sinifdə mürəkkəb süjetli və kompozisiyalı, müxtəlif
janrlarda irihəcmli əsərlərin, icmal mövzularının qavranılmasında yarana bilən
müəyyən çətinliklər təlim prosesində müəllimin yönləndirici şərhlərinə xüsusi
diqqət yetirilməsini tələb edir.
XI sinif üzrə məzmun standartları və təlim nəticələri
XI sinfin sonunda şagird:
ifadəli oxudan müxtəlif ədəbi növdə olan əsərlərin emosional-obrazlı qavranıl-
ması, təhlili və qiymətləndirilməsi məqsədilə istifadə etməyi bacarır;
müxtəlif ədəbi növdə olan mürəkkəb kompozisiyalı əsərlərin məzmununu
qavrayır,
mənəvi dəyərlər, fakt və hadisələrlə, obrazlarla bağlı yazıçı mövqeyini
aydınlaşdırır;
əsərin mövzusunu, ideyasını, başlıca problemini və konfliktini müəyyənləşdirir,
bağlı olduğu dövrün ictimai-siyasi, estetik yanaşmalarından çıxış etməklə əsərə
münasibət bildirir;
çoxsüjetli, mürəkkəb kompozisiyalı epik
və dramatik əsərləri, lirik şeirləri bədii
xüsusiyyətlərinə görə təhlil edir;
şifahi təqdimatlarda, bədii nümunələrlə bağlı müzakirələrdə müxtəlif üsullardan
(nağıletmə, təsvir, nümayiş) istifadə etməklə ümumiləşdirmələr aparır, nəticə çıxa-
rır;
müxtəlif səciyyəli yazılarda mövzuya, problemə, konfliktin həlli yollarına müna-
sibətini tutarlı dəlillərlə, məntiqi ardıcıllığı gözləməklə, ümumiləşdirmələr apar-
maqla əsaslandırır.
Məzmun xətləri üzrə əsas və alt standartlar
1.
Ədəbiyyat
və həyat həqiqətləri
Şagird
:
1.1. Bədii nümunələrin məzmununu mənimsədiyini nümayiş etdirir.
1.1.1. Müxtəlif vəznli (heca, əruz, sərbəst) şeirlərdə və süjetli əsərlərdə (hekayə,
povest, roman, dram,
komediya, faciə, poema) tanış olmayan sözlərin, ifadələrin
mənasını mənşəyinə və işlənmə məqamına görə izah edir.
1.1.2. İfadəli oxudan müxtəlif ədəbi növdə olan əsərlərin emosional-obrazlı qavra-
nılması, təhlili və qiymətləndirilməsi məqsədilə istifadə edir.
1.1.3. Mürəkkəb süjetli və kompozisiyalı bədii nümunələrdə əhvalat və hadisələr
arasındakı səbəb-nəticə əlaqələrini müəyyənləşdirir, mətni hissələrə ayırır, plan tər-
tib edir, məzmununu müxtəlif formalarda (geniş, yığcam, yaradıcı) nağıl edir.
8
1.1.4. Müxtəlif ədəbi növ və janrda olan əsərlərdə (poema, hekayə, povest, roman,
dram, komediya, faciə) əksini tapan mühüm milli-mənəvi, bəşəri dəyərlərə əsaslan-
dırılmış münasibət bildirir.
1.1.5. Müxtəlif vəznli (heca, əruz, sərbəst) şeirlərdə,
mürəkkəb süjetli və kompo-
zisiyalı ədəbi nümunələrdə bədii təsvir və ifadə vasitələrini (epitet, bənzətmə,
metafor, metonimiya, sinekdoxa, simvol, mübaliğə, litota, bədii sual, təkrir, bədii
təzad, kinayə (sarkazm), inversiya) müəyyənləşdirir.
1.2. Bədii nümunələrin təhlili üzrə bacarıqlar nümayiş etdirir.
1.2.1. Müxtəlif vəznli (heca, əruz, sərbəst) şeirləri və süjetli əsərləri (poema,
hekayə, povest, roman, dram, komediya, faciə) kompozisiya, dil, üslub baxımından
təhlil edir.
1.2.2. Obrazları xarakter və əməlləri, yaşadıqları dövrün
sosial-siyasi şəraiti və
əxlaqi-etik dəyərləri ilə əlaqəli səciyyələndirir, müqayisələr aparır.
1.2.3. Müxtəlif vəznli (heca, əruz, sərbəst) şeirlərdə, süjetli bədii nümunələrdə
bədii təsvir və ifadə vasitələrinin obrazlılığın təmin edilməsindəki roluna əsaslan-
dırılmış münasibət bildirir.
1.2.4. Bədii nümunələrin mövzusuna, ideyasına, başlıca probleminə, konfliktinə
dövrün ictimai-siyasi, mənəvi dəyərləri kontekstindən çıxış etməklə münasibət
bildirir və qiymətləndirir.
2. Şifahi nitq
Şagird:
2.1. Şifahi nitq bacarıqları nümayiş etdirir.
2.1.1. Müxtəlif mənbələrdən topladığı materiallara əsaslanmaqla təqdimat və
çıxışlarında bədii-emosional və obrazlı ifadələrdən istifadə edir.
2.1.2. Dil və üslub xüsusiyyətlərinə istinad edərək yazıçı mövqeyi ilə bağlı
mühakimələrini faktlarla əsaslandırır.
2.2. Bədii nümunələrin müzakirəsində ünsiyyət mədəniyyəti nümayiş etdirir.
2.2.1. Müzakirələrdə mövzuya, problemə, yazıçının mövqeyinə tənqidi münasibə-
tini əsaslandırır, dinləyicilərin rəyini nəzərə alır, mimika və jestlərdən
məqsəd-
yönlü istifadə edir.
3. Yazılı nitq
Şagird:
3.1. Yazılı nitq bacarıqları nümayiş etdirir.
3.1.1. Yaradıcı yazıların məzmununa uyğun üslub müəyyənləşdirir, müxtəlif
mənbələrdən seçdiyi inandırıcı faktlardan, şəxsi təəssüratlarından istifadə edir.
3.1.2. Müşahidələrinə, əlavə məlumatlara əsaslanmaqla əsərin ideyasına, proble-
minə, bədii xüsusiyyətlərinə münasibət bildirir, ümumiləşdirmələr aparır, nəticə
çıxarır.
3.1.3. 3,5-4 səhifə həcmində nəqli, təsvir, təhlil xarakterli mətnlər (ədəbi və sərbəst
mövzuda inşa, esse, məqalə, məruzə) yazır.
9
FƏNN ÜZRƏ MƏZMUN STANDARTLARININ
REALLAŞDIRILMASI CƏDVƏLİ
Məzmun
xətti 1
Məzmun
xətti 2
Məzmun
xətti 3
M.st.
1.1
M.st.
1.2
M.st.
2.1
M.
st.
2.2
M.st.
3.1
Saatlar
BÖLMƏ VƏ MÖVZULAR
1.1.1
1.1.2
1.1.3
1.1.4
1.1.5
1.2.1
1.2.2
1.2.3
1.2.4
2.1.1
2.1.2
2.2.1
3.1.1
3.1.2
3.1.3
1. Azərbaycan ədəbiyyatında
tənqidi realizm və romantizm
dövrü
+ + 1
2. C. Məmmədquluzadə. Həyatı,
yaradıcılıq yolu.
+ + 1
3. C. Məmmədquluzadə.
“Anamın kitabı”. Məzmun
üzrə iş
+ + + 1
4. C. Məmmədquluzadə.
“Anamın kitabı”. Məzmun
üzrə iş
+ +
+ + 1
5. C. Məmmədquluzadə.
“Anamın kitabı”. Təhlil üzrə
iş
+ + + 1
6. C. Məmmədquluzadə.
“Anamın kitabı”. Təhlil üzrə
iş
+ + + + 1
7. C. Məmmədquluzadə.
“Anamın kitabı”. Tətbiq.
Müzakirə. Yaradıcı iş
+
+ +
1
8. M.Ə.Sabir. Həyatı,
yaradıcılıq yolu
+ + 1
9. M.Ə.Sabir. “Neylərdin,
ilahi?!”. Məzmun üzrə iş
+
+ +
1
10. M.Ə.Sabir. “Neylərdin,
ilahi?!”. Təhlil üzrə iş
+ + +
1
11. Kiçik
summativ qiymətləndirmə
1
12. H.Cavid. Həyatı, yaradıcılıq
yolu
+ + +
1
13. H.Cavid. “İblis”. Məzmun
üzrə iş
+ + + + + 1
14. H.Cavid. “İblis”. Məzmun
üzrə iş
+ + + + + 1
Az
ərbaycan
əd
əbiyyat
ında t
ənqidi realizm v
ə romantizm dövrü
15. H.Cavid. “İblis”. Təhlil üzrə
iş
+ + + + 1