Microsoft Word Dede-Qorqud-2015-2

Dədə Qorqud ● 2015/I I                                                                                                                                                                     29 
 
 
yaxın uçan”( 78, 89), ”Qadir Allah bilir, mən sənə munisəm, yarım, qıyma mə-
nə!” (2, 92), “Qadir Allah yüzün ağ etsin, Basat!” (2, 103) 
Eposun  “Qazlıq  qoca  oğlu  Yeknək”  boyunda  isə  Qurani-Kərimin  112-ci 
surəsi olan “əl-İxlas” və başqa surələrdən surəsindən olan bəzi tərcümələrdir: 
Yucalardan yucasan, uca Tanrı! 
Kimsə bilməz necəsən, əziz Tanrı! 
Anadan toğmadın Sən, atadan olmadın Sən! 
Kimsə rizqin yemədin! 
Kimsəyə güc etmədin! 
Qamu yerdə əhədsən, Allahu səmədsən! 
Adəmə Sən tac urdun, 
Şeytana lənət qıldın. 
Bir suçdan ötrü dərgahdan sürdün. 
Nəmrud göyə ox atdı, 
Qarnı yarıq balığı qarşu tutdun. 
Ululuğuna həddin, Sənin boyun-qəddin yox! 
Ya cismlə cəddin yox! 
Urdığın ulatmıyan ulu Tanrı! 
Basdığın bəlürtməyən bəllü Tanrı! 
Götürdügün göyə yetürən görklü Tanrı! 
Qaqduğun qəhr edən qəhhar Tanrı! 
Birligünə sığındım, çələbim, qadir Tanrı! 
Mədəd Səndən! (2, 96). 
Qurani-Kərimin “əl-İxlas” surəsi isə belədir: “Ya peyğəmbər! Allahın zatı 
və  sifətləri  haqqında  səndən  soruşan  müşriklərə  de:  O,  Allah  birdir.  Allah 
möhtac deyildir! O nə doğmuş, nə də doğulmuşdur! Onun heç bir tayı-bərabəri 
də yoxdur!” (4, 606). 
Mətnşünas alim K.Şərifli yazır: “Buna nümunə olaraq, “Kitabi-Dədə Qor-
qud” abidəsini dilə gətirmək olar. Türk xalqlarının  bu  misilsiz  mədəniyyət abi-
dəsində  islam  dini  və  Qurani-Kərimlə  bağlı  kifayət  qədər  çoxlu  parçalara  təsa-
düf edirik. Bunların bir qismi islamın müqəddəs kitabından verilmiş bədii tərcü-
mələrdir”.  Həmin  tərcümələr  ardıcıl  xarakter  daşımasa  da,  məzmun  etibarilə 
Quran ayələrinə işarələrlə bəzənmişdir: 
“Yucalardan yucasan! 
...İbrahimi tutdurdun, 
Xam gönə çulğadın. 
Götürüb oda atdırdun. 
Odu bustan qıldın (1, 109). 
Eposun “Bəkil oğlu İmran” boyunda, hətta kafirlə müsəlmanın mübahisəsi 
verilir. Bu da eposda münazirənin ən gözəl nümunəsi hesab edilər bilər:  
“Kafər aydır: “Oğlan, indi Tanrınamı yalvarırsan? Sənin bir Tanrın varsa, 

---

Dədə Qorqud ● 2015/I I                                                                                                                                                                     30 
 
 
mənim  yetmiş  iki  bütxanəm  var!”  –  dedi.  Oğlan  aydır:  “Ya  asi  məlin,  sən  büt-
lərinə  yalvarırsan,  mən  aləmləri  yoxdan  var  edən  Allahıma  sığındım”  –  dedi. 
Həqq təala Cəbarıla buyurdu kim: “Ya Cəbrayıl, var, şol qulama qırx ərcə qüv-
vət verdim” – dedi. Oğlan kafəri götürdü, yerə vurdu” (1, 109). 
“Oğuznamə”lərə peyğəmbər kəlamları onlara dərin məzmun verdiyi kimi, 
həm  də  həm  də  onların  poetikasını  gücləndirmişdir.  Obrazların  dilindən  və 
təhkiyələrdə söylənilən həmin kəlamlar hadisələrin axarında elə verilir ki, həmin 
kəlamlar fikri tamamlayır və bədii nitqi gücləndirir. 
Türklərin  fəlsəfi  düşüncəsindən  doğan  atalar  sözü  və  zərbi-məsəllərdən 
ibarət  “Oğuznamə”lərdə  də  kifayət  qədər  peyğəmbər  kəlamlarına  rast  gəlirik. 
Məsələn: 
Allah işin bulur. 
Allah yüzi yoxsulluğa göstərməsin. 
Allah təala qullarını qaşıq bir düşmən şərindən saxlasın. 
Allah sağ gözü sol gözə möhtac etməsin.  
Allah öldürmədiyin kimsə öldürməz (1, 19). 
İstəyən Tanrısın bulur (1, 28). 
Eşşəyin  dişini,  kosanın  yaşını,  Allahın  işini  Allahdan  başqa  kimsə 
bilməz (1, 39). 
Ötən qüdrət iyunudur, bilməyənə qaz gəlir, 
Tanrının neməti çox, bilməyənə az gəlir (1, 44). 
İşıqlara  yetişənin  adıyla  sanı  yetər;  danişməndlərlə  irişənin  dini  ilə  imanı 
yetər, bəylərlə irişənin başıyla malı yetər (1, 51). 
Anun kim dərdi var, dərman anundur, 
Anun kim sidqi var, iman anundur (1, 51). 
Tanrı, kişiyə kəndüyə müti olmaz oğul versin (1, 85). 
Tanrıyı göz ilə görmüş kimsə yox, əqllə bulurlar. 
Tanrı nişan vurduğu quldan qorxmaq gərək (1, 86). 
Doğruya Allah yardımçı (1, 132).  
Eyibsiz bir Allahdır. 
İsa üçün Musanı qınama (1, 136). 
Qeybi Allahdan başqa kimsə bilməz. 
Qəribin kimsəsi yox, Allahı vardır (1, 139). 
Nə yerdə ki, var qadı, 
Tanrı buyruğun qoda. 
Nə yerdə ki, var qoca, 
Nə Quran bilir, nə heca! (1, 179). 
 
Nəticə. “Oğuznamə”lərdə olan bu kimi ilahi kəlamlar türk bədii təfəkkürü-
nün  poetikasını  daha  da  zənginləşdirmişdir.  Həmin  kəlamlarda  haqqın  ifadəsi, 
həqiqətlərin  açarı  sirlərin  izahı  var.  Həyat  həqiqətləri  sonsuzdur,  onların  dərki 

---

Dədə Qorqud ● 2015/I I                                                                                                                                                                     31 
 
 
üçün ən münasib poetik ifadələr olmalıdır. Həmin poetik ifadələrin əksəriyyətini 
“Oğuznamə”lərdə tapırıq. 
  
 
ƏDƏBİYYAT
 
 
1. 
Oğuznamə (tərtibçi S.Əlizadə). Bakı, Yazıçı, 1987, 223 s. 
2. 
Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı, Yazıçı, 1988, 265 s. 
3. 
Kilarbəyli  F.  Azər  oğlu.  Qorqud  –  Allahımız  qayıdır.  Bakı,  Qanun, 
1998, 42 s. 
4. 
Qurani-Kərim.  (tərc.Z.Bünyadov,  V.Məmmədəliyev)  Bakı,  Qismət, 
1997, 656 s. 
 
 
Çapa tövsiyə edən: fil.ü.e.d., prof. Hüseyn İsmayılov 

---

Dədə Qorqud ● 2015/I I                                                                                                                                                                     32 
 
 
Folklorşünaslıq: problemlər, tədqiqlər 
 
Ramil ƏLİYEV 
Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor 
e-mail: [e-mail] 
 
BİR DAHA QARAVƏLLİ JANRI VƏ HOLAVARLAR HAQQINDA 
 
Xülasə 
Qaravəlli  Azərbaycan  folklorunun  qədim  janrlarından  biridir.  Bu  adın  folklorşünaslıqda 
müxtəlif  izahlarına  rast  gəlinir.  Lakin  bu  izahlar  onların  məzmunu  baxımından  özünü  doğrult-
mur. Buna görə də məqalədə qaravəlli janrının adının yeni məzmunda açımına cəhd edilir, ritual 
və  nəğmənin  əsasında  gülüşlə  bağlı  kiçik  mətnlərin  formalaşmasına,  janr  xüsusiyyətlərinə, 
gülüşün yaranma mərhələlrinə və səviyyələrinə, başqa janrlarla əlaqəsinə izah verilir. 
Qaravəlli  adının  açımı  holavar  sözünün  də  məzmununun  tam  başa  düşülməsinə  kömək 
edir. 
Açar sözlər: qaravəlli, janr, ritual, interpretasiya, gülüş, holavar 
 
 
ONCE AGAIN ABOUT THE GENRE OF GARAVELLI AND HOLAVARS 
 
Summary 
Garavelli  is  one  of  the  ancient  genres  of  the  Azerbaijani  folklore.  The  term  “garavelli” 
has various interpretations in the folklore science. However, those explanations are not sufficient 
in  terms  of  their  content.  Due  to  this  reason,  the  article  attempts  to  re-explore  the  term 
“garavelli” in a new content, and gives explanation to formation of short texts related with laugh 
on  the  basis  of  ritual  and  song,  its  genre  specifications,  phases  of  formation  of  laugh  and  its 
relation with other genres.  
The interpretation of the term “garavelli” also helps to completely understand the content 
of the term “holavar”. 
Keywords: garavelli, genre, ritual, interpretation, laugh, holavar 
 
ЕЩЕ РАЗ О ЖАНРЕ ГАРАВЕЛЛИ И ХОЛАВАРАХ 
 
Резюме 
Гаравелли  является  одним  из  древних  жанров  азербайджанского  фольклора.  Это 
название имеет разные объяснения в фольклорной науке. Но эти интерпретации зачастую 
не  оправдывают  себя  с  точки  зрения  содержания.  Именно  поэтому  в  статье  делается 
попытка раскрыть жанр гаравелли в новом контексте и содержании, и дать объяснение к 
формированию  коротких  текстов  связанных  со  смехом  на  основе  ритуала  и  песни,  его 
жанровым особенностям, этапам формирования смеха, и его связи с другими жанрами.  
Интерпретация  термина  “гаравелли”  также  способствует  более  подробному 
пониманию содержания слова “холавар”.  
Ключевые слова: гаравелли, жанр, ритуал, интерпретация, смех, холавар 
 
Məsələnin  qoyuluşu. Bu vaxta qədər Azərbaycan folklorşünaslığında qa-
ravəlli janrının adının izahı ilə bağlı dəqiq olmayan şərhlər verilmişdir. Bu jan-

---