Dədə Qorqud ● 2015/I I I 15
You gave me an old robe: you took my head and brain – Bir əski qaftan
verdünüz bənim başımı-beynimi aldınız.
The world and universe became black round their heads – Dünya aləm kafirin
başına qaranu oldu.
On that day there was a doomstry war – Ol gün bir qiyamət savaş oldu.
Fortune of my head, throne of my house – Başım taxtı, evüm taxtı.
The black cloud of which you speak is your kingdom – Qara bulud dedigin
sənin dövlətindir.
The snow and rain of which you speak are your soldiers, hair is anxiety, blood
is gloom – Qar ilə yağmur dedigin ləşgərindir. Sac qayğudur. Qan qaradır.
I have come to take shelter in your narrow hiden spaces, in your wide skirts –
Gen ətəgünə, dar qoltuğuna qısılmağa gəlmişəm.
Dede are you a boy or a girl? (7, 104) – Dədə, oğlanmısan, qızmısan? (5, 57).
İf she looks at someone she sets them a fire with passion (7, 160) – Kimə başqa
eşkiylə oda yaqar (5, 82).
Son, peak of my black mountain – Qara dağım yüksəgi oğul!
Son, flood of my bloody water (7, 137) – Qanlı suyun daşqunu oğul! (5, 71).
Biz belə metaforaların sayını kifayət qədər artıra bilərik, lakin elə yuxarıda qeyd
olunmuş nümunələri orijinalla və C.Luisin tərcüməsi ilə müqayisə etdikdə P.Mirabilin
tərcümədə orijinalla daha yaxın olduğunun şahidi olarıq. Əlbəttə, biz C.Luisin tərcü-
məsinin dəyərini azaltmaq fikrində deyilik. Artıq qeyd etdiyimiz kimi P.Mirabil özü də
etiraf edir ki, C.Luisin tərcüməsi sənətkarlıq baxımından olduqca gözəl bir tərcümə
əsəridir və o, əsəri tərcümə edərkən C.Luisdən yararlandığını etiraf edir.
DQK-nı ingilis dilinə çevirən C.Luis ingilis dilinin çox böyük imkanlarından
istifadə edərək bu dilin sintaksisinin imkanları çərçivəsində bədii baxımdan yetkin
bir tərcümə işini uğurla başa çatdırmışdır. P.Mirabil isə əsərdəki qeyri-adi poetik əh-
vali-ruhiyyəni öz tərcüməsində vermək üçün daha çox orijinalın leksik və sintaktik
özəlliklərini əsas götürmüş və mümkün olduğu qədər qoruyub saxlamağa çalışmışdır.
Elə buna görə də ingilis və türk dillərinin sintaksisinin dadı-duzu hopmuş bu tərcü-
mədə orijinala xas ətrin qoxusu daha çox duyulmaqdadır.
Nümunələrdən bəzilərini nəzərdən keçirək: ikinci nümunədəki “dünya-aləm”
ifadəsini C.Luis “the world” (dünya) sözü vasitəsi ilə tərcümə etmişdir (6, 21). “The
world “sözü “dünya-aləm”ifadəsinin daşıdığı poetik yükü tamamilə daşıya bilmir. Bu
ifadəni “The world and universe”şəklində tərcümə edən P.Mirabil daha uğurlu tərcü-
mə seçmişdir.
“Ol gün bir qiyamət savaş oldu” cümləsini “On that day there was a battle like
dooms day” (O gün qiyamətin günü kimi bir gün oldu) şəklində tərcümə edən C.Luis
metaforadan yox, bənzətmədən istifadə etmişdir (6, 57). Bir bədii vasitə kimi metafo-
ranın daşıdığı poetik yük müqayisədən daha ağır olduğundan cümlənin bu şəkildə
tərcüməsi orijinaldakı şeiriyyatı müəyyən dərəcədə azaltmışdır.
Beşinci nümunənin tərcüməsi də olduqca maraqlıdır. Orijinaldan göründüyü
kimi birinci iki cümlə struktur baxımından bir-birinin eynidir. Digər iki cümlə də bir-
birinə çox oxşayır. Başqa sözlə bu mətndəki poetik yükü metafora ilə yanaşı sintaktik
paralelizm də daşıyır.
Dədə Qorqud ● 2015/I I I 16
P.Mirabil birinci iki cümləni təyin budaq cümləli tabeli mürəkkəb cümlə kimi
tərcümə etmiş və orijinala xas qrammatik xüsusiyyəti qoruyub saxlamışdır. Birinci
iki cümləni birləşdirərək “The black cloud you speak of is your might, the snow and
rain is your army”(Sən danışdığın qara bulud sənin gücündür, qar və yağış sənin or-
dundur) şəklində düzgün tərcümə etsə də, C.Luis orijinaldakı mövcud paralelizmi
saxlamamışdır və tərcümə orijinala xas ritmdən məhrum olmuşdur (6, 45). Elə buna
görə də, P.Mirabilin tərcüməsindəki poetik əhvali-ruhiyyə Luisin tərcüməsində hiss
olunmur.
Bundan başqa, P.Mirabil “dövlət” sözünü “kingdom” (dövlət, padşahlıq) kimi
tərcümə etməklə daha uğurlu adekvat tapmışdır. C.Luis bu sözü “might” (güc, qüd-
rət) kimi tərcümə etmişdir (6, 45). Bizim fikrimizcə, “might” sözü “dövlət” sözünün
ekvivalenti deyil.
Altıncı nümunədən göründüyü kimi, “Dədə, oğlanmısın, qızmısın?” cümləsi ol-
duğu kimi tərcümə olunmuşdur (6, 45). Bu sualın qeyri-adi metafora olduğunu qeyd
edən P.Mirabil bu cümlə ilə bağlı yazdığı qeyddə sualın həqiqi mənasını oxucuya açıq-
layır. “Oğlanın” “hə”, “qızın” isə “yox” mənasını bildirdiyini göstərir (7, 259). Bu
cümləni eyni şəkildə tərcümə edən C.Luis Vatikan əlyazmasında sualın “Sən canavar-
san, ya quzu?”, cavabın isə “Mən canavaram” kimi verildiyini yazır (6, 200).
P.Mirabil əsasən metaforaları tərcümə edərkən onların ingilis dilinə müvafiq
qarşılığını verməmiş, onları kalka ilə tərcümə etmişdir. Məsələn: “Aslan ənigi yenə
aslandır” metaforasını dastan qoşanın öz qəhramanının şücaətini təsvir etmək üçün
verdiyi qeyri-adi qiymətin maraqlı bir ölçüsü hesab edən P.Mirabil onu “like father,
like son” (oğul atasına oxşar) şəklində deyil, orijinalda olduğu kimi “The lion ‘s cub
is a new lion”(Aslanın balası yeni bir aslandır) kimi tərcümə etmişdir. “Başında olan
bit ayağına dərildi” cümləsini qeyri-adi bir metafora hesab edən P.Mirabil onun mə-
nasının “hewas petrified with fear” (o, qorxudan daşa döndü), “he was scared out of
his wits” (qorxudan ağlın itirdi) olduğunu qeyd edir. Lakin tərcüməçi onu orijinalda
olduğu kimi “the lice which were on his head gathered at his feet” şəklində tərcümə
etmiş və oxuculara elecə də, ingilis dilinə çox gözəl, obrazlı ifadə bəxş etmişdir.
Tərcümə zamanı orijinaldakı bəzi metafora nümunələri bənzətmə ilə tərcümə
olunmuşdur. Bu şəkildə tərcümə edilmiş nümunələr orijinaldakı poetik yükü eyni də-
rəcədə ifadə edə bilmir. Aşağıdakı nümunə bunu aydın göstərir:
He charged into them like a falcon into
Ya qara qazın içinə şahin
black geese (7, 132)
girdi (5, 68)
Bizim fikrimizcə, bu cümlə “He charged into them as if a falcon had come into
black geese”şəkildə tərcümə olunsaydı, orijinaldakı metafora qorunub saxlanmış olardı.
Orijinaldakı bədii təsvir vasitələrini olduğu kimi saxlamağı üstün tutan P.Mira-
bil metafora nümunələrinin müqayisə ilə tərcümə olunmasını düzgün hesab etmir.
“Mancılığı ağır daşdan ğızıldayub qatı enən” (5, 83) metaforasını C.Luis “who
whirrs like a stonea huge catapult and smashes down”şəklində müqayisə ilə tərcümə
etmişdir (6, 25). Bu tərcüməyə münasibətini bildirən P.Mirabil yazır: “Biz bu meta-
foranı orijinalda olduğu kimi saxlamışıq. C.Luis “like” (kimi) sözünü artırıb və onu
müqayisə şəklində tərcümə edib” (7, 287). P.Mirabilin bu açıqlaması bir daha göstə-
rir ki, öz işini başa çatdırarkən o, hər bir sözün, ifadənin və cümlənin tərcüməsinə pe-
Dostları ilə paylaş: |