Microsoft Word diplomatiya az doc

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
73 
qayıtmamaq üçün nä isä alacaqlarına arxayın olaraq,  «hämin mal elä bu  gün sähär qurtardı» deyäräk, gälänlärä digär 
mallarını sırımaları vä b. bu qäbildän olan manipulyasiyalardandır. 
Hämçinin, bu kateqoriyadan müşahidä etdiyimiz daha bir hal: 
  Novruz  bayramında  boyanmış  yumurta  döyüşdürän  vä  mäğlub  olan  uşaqlardan  birisi,  hamıya  qalib  gälän  digärinin 
yumurtasını  älä  keçirmäk  üçün  izläyib  onun  bu  yumurtanı  älindän  yerä  qoyacağı  mäqamı  gözläyir.  Günorta  vaxtı 
häqiqätän  dä,  hämin  uşaq  üst  paltarı  ilä  birlikdä  bu  yumurtasını  da  divarın  üstünä  qoyub,  hamı  ilä  birlikdä  futbol 
oynamağa  başlayır.  Mähz  bu  mäqamı  gözläyän  o  biri  uşaqsa,  cäld  gälib  öz  yumurtasını  hämin  yerdä  divarın  dibinä 
çırpır.  Divarın  üstündäki  o  biri uşağın  yumurtasını  götürüb aradan çıxır. Oyundan sonra geri  qayıdan  yumurta sahibi 
divarın dibindä sınıb qalmış yumurtanı görüb zänn edir ki, bu onun yumurtasıdır vä divardan düşdüyü üçün sınıb. 
nsanların  yalan  danışmasının  säbäblärinä  gäldikdä  isä,  istär  peşä  yönümünün  (mäs.,  artistlärdä  olduğu 
kimi), istär sosial normaların (necä ki, yaponlarda emosiyaları käskin büruzä vermäk eyib hesab olunur), istärsä 
dä digär amilin täsirindän meydana çıxan ixtiyari yalan, saxtakarlıq, manipulyasiya – bu vä ya vä digär formada 
insanın täläbatları ilä älaqädardır. Belä ki, formasından asılı olmayaraq istänilän halda insan ondan özünün rifah 
vä tählükäsizliyini tämin etmäk vasitäsi kimi istifadä edir. 
Bundan sonra, yalanın deyilän hämin quraşdırılma qaydaları barädä: 
1) Tezisi  kontekstdän  ayırma  metodu:  Bu  halda  häqiqät  müäyyän  filtrasiyadan  keçiriläräk,  obyektä  onun 
yalnız  lazımi  seçmä  täräfläri,  yäni  sizä  särf  edän  täräfläri  xüsusi  mübaliğä  vä  koloritlä  çatdırılır,  fakt  vä 
predmetlärin, insanların, ideyaların, näzäriyyälärin vä s. yalnız seçmä xüsusiyyätläri, cähätläri, parametrläri göz 
önünä  gätirilir,  gerçäklik  birtäräfli  işıqlandırılır,  hadisälärin,  planların,  tarixçälärin,  bioqrafiyaların  seçmä 
epizodları,  fraqmentläri  vurğulandırılır,  qabardılır,  geniş  reklam  etdirilir  (bax:  «Täbliğat»  bölümünä 
[burada, säh. 52]).  Äks  täräfläri,  yäni  häqiqätin,  yaxud  gerçäkliyin  sizä  särf  etmäyän  täräfläri  isä  diqqätsiz 
qoyulur,  görmämäzliyä  vurulur,  gizlädilir,  ört-basdır  edilir  vä  ya  aşkardırsa  mäqsädli  yozularaq  adiläşdirilir, 
däyärsizläşdirilir, neytrallaşdırılır vä s.; 
2) Montaj metodu: Bu halda informasiyanın mäqsädli ixtisarı, kombinasiyası, süni montajı, rabitädä olduğu 
hal vä proseslärdän, problemlärdän, faktlardan vä s. täcridi, yaxud onlarla süni assosiasiyası hesabına, bir sözlä, 
üzärindä eklektik ämäliyyat aparmaqla ondan yeni mäna çaları äldä edilir; 
3) Dissimulyasiya  metodu:  Bu  halda  informasiya  (o  cümlädän,  näyinsä  müällifliyi,  mäzmunu,  detalları, 
vaxtı,  yeri,  istiqamäti,  sayı,  gücü  vä s.)  tamamilä  gizlädilir.  Bunun  üçün  onun  yayılma  kanalları  tam  olaraq 
blokirovkalanır; 
4) Maska  metodu:  Bu  halda  häqiqi  informasiya  müxtälif  dezinformasiyalarla  (o  cümlädän,  imitasiyalarla) 
maskalandırılır, onun äväzinä aldadıcı bir başqa informasiya yayılır. Müällifliyin gizlädildiyi hal üçün aksiyanın 
başqalarının  äli  ilä,  stili  ilä  häyata  keçirilmäsi,  başqalarının  dili  ilä  çatdırılması  vä s.  variantlarından  istifadä 
olunur; 
5) Dezinformasiya  metodu:  Bu  halda  mälumat,  ümumiyyätcä,  heçdän  yaradılır,  obyektin  oriyentasiyanı 
azdırmaq vä ya lazımi istiqamätä döndärmäk üçün süni quraşdırılır, ona real denotatı olmayan, äsassız, qurama, 
yalan,  saxta  informasiya  çatdırılır.  Yalana  (mäs.,  iftiraya,  böhtana...)  görä  bu  zaman  bäzän  ortaya  çıxa  bilän 
müäyyän hüquqi mäsuliyyät mäsäläläri isä praktikada çoxdan sınanan aşağıdakı maxinasiyalarla sığortalandırılır: 
  Bu zaman informasiyaya, ya anonimlik ifadä edän epitetlär älavä olunur – mäs., «deyirlär ki...», «filan mäxäzin (alimin, 
şärhçinin, qäzetinin, müxbirin, agentliyin, ekspertin vä b.) ehtimalına äsasän..», «adının gizli qalmasını istäyän (yaxud 
anonim) bir mötäbär şäxsin bizä verdiyi mälumata görä...» vä s. kimi; 
  Ya  da  o,  obyektä  (färdä,  auditoriyaya,  kütläyä...)  qeyri-leqal  kanallarla  çatdırılır  –  mäs.,  väräqälär,  ritorik  suallar, 
jestlär, informasiya sızdırmaları, versiya iräli sürmäk, şayiä yaymaq vä s. yolları ilä; 
Bütün bu metodlarla mizan-täräzinin yalnız bir gözü kifayät qädär yükländirildikdän sonra näticä çıxarmaq 
işi  obyektin  (färdin,  kütlänin,  auditoriyanın...)  öz  öhdäsinä  buraxılır.  Färdi  vä  ya  ictimai  räy  vektorunun 
oriyentasiyası  isä  hämin  färdin  vä  ya  kütlänin  şüur  paradiqmasındakı  ayrı-ayrı  mövqelärin  çäki  nisbäti  ilä 
müäyyänläşdiyindän, bu täsir izsiz itib getmir. 
Bu  mäqamda  häm  dä,  insanların  danışığında  yalanı,  qeyri-sämimiliyi  aşkar  etmäyin  bir  sıra  psixoloji 
metodları barädä: 
Psixi  proseslärin  kompleks  älaqäsi  prinsipi  täräfdaşın  danışıqlarında  yalanın  aşkar  edilmäsinä  zäruri  açar 
verir. Belä ki, bu prinsipä görä fizioloji, emosional, intellektual vä iradi sferalardan här hansı birindä baş verän 
reaksiya  beyinin  eyni  bir  nöqtäsindä  vä  eyni  bir  vaxtda  induksiya  edildiyindän,  digär  yerdä  qalanlarında  da 
eynizamanlı reaksiyalarla müşayiätlänmälidir. Lakin yalan (saxtakarlıq) halında bu prinsip pozulur, o cümlädän: 
  Söz,  mimika  vä  äl-qol  häräkätläri  arasındakı  paralellik  älaqäsi  pozulur.  Belä  ki,  eyni  bir  stimula  bunların  reaksiyası 
eynizamanlı  olmalı  olduğu  halda,  ardıcıl  şäkildä  baş  verir.  Mäs.,  färd  ävvälcä  yumruğunu  stola  çırpır,  sonra  üzünä 
qäzäb ifadäsi verir vä yalnız bundan sonra «bäsdir!» deyä qışqırır. Hansı ki, häqiqi halda bunlar eynizamanlı olmalı idi; 
  Söz,  mimika  vä  äl-qol  häräkätläri  arasındakı  komplekslik  älaqäsi  pozulur.  Belä  ki,  färdin  här  hansı  bir  emosiyası 

---