www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
86
Psixoloji baryerlär säbäbindän räqib cäbhäsinä bu növ ekspansiya adätän müşkül olsa da, beynälxalq arenada bu
mäqsädlä öz müttäfiqlärindän vä ya näzarätindä olan beynälxalq qurumlardan tramplin kimi istifadä etmäk praktikası
geniş yayılıb;
g) dxal-ixrac bazarlarının älindän çıxmasına çalışılır, biznes üzrä räqibläri, daxildä kölgä iqtisadiyyatı
dästäklänir, vä s.:
Bunun üçün, idxal-ixrac bazarlarında räqiblärinin meydana gälmäsinä çalışılır, müxtälif iqtisadi rıçaqlarla olan
müştäriläri älindän çıxarılır vä s.;
h) Äleyhinä casusluq fäaliyyäti täşkil edilir vä ya häyata keçirilir, bu mäqsäddä olan äleyhdarlarına yardım
edilir, älä keçirilmiş biznes, kommersiya sirläri onlardan ona qarşı istifadä edä biläcäk täräflärin diqqätinä
çatdırılır.
Adi häyatda düşmän olan qonşulardan biri digärindän qisas almaq mäqsädilä «krim» elementlärlä kontakta girib, onun
evini yardırmaları (oğurlatmaları) üçün onlara lazımi «nakolka» vermäsi bu kateqoriyadan geniş yayılmış
fändlärdändir;
ABŞ-dakı bir bankın öz räqiblärindän birini aşağıdakı fändlä iflasa uğratması barädä mälumat verilir: Hämin bank
räqibinin istifadä etdiyi parol sisteminin bir-sıra elementlärini müäyyän edir vä bunu internetdä xakerlärin istifadä etdiyi
xüsusi sayta daxil edir. Buradasa işin qalan hissäsini başa çatdırmağa bilik vä täcrübäsi kifayät edän xakerlär tapılır vä
tezliklä räqib bank iflasa uğrayır.
i) Sair növ täsirlärlä qeyri-istehsal sahälärinä vä ya yaxın vaxtda mänfäät gätirmäyäcäk istehsal sahälärinä
olan investisiyalarının, härbi xärclärinin, kreditlärinin, sosial xärclärinin (dotasiyalarının, ianälärinin,
kompensasiyalarının, täqaüdlärinin, mükafatlarının, sähiyyä vä maarif kimi sahälärinä ayırmalarının vä s.),
büdcädän maliyyäläşän strukturlarında mävaciblärinin, beynälxalq qurumlardakı üzvlük haqlarının, beynälxalq
cärimälärinin (mäs., restitusiya, täzminat vä s. formasında), xaricdä tranzit, kömrük xärclärinin vä s. artımına
cähd olunur.
Mäs., Qärb 1998-ci ildä motivsiz olaraq qäfil Rusiya ilä münasibätläri yaxşılaşdırıb, ona birbaşa vä ya dolayısı ilä (o
cümlädän, näzarätindä olan beynälxalq maliyyä qurumlarının, qeyri-hökumät täşkilatların vä b. xätti ilä) kifayät qädär
maliyyä vä kredit yardımları etmäyä başladı. Bu isä eyforiyaya uyan o vaxtkı rus hökumätini ruhlandıraraq, onu
büdcädän maliyyäläşän qurumlarda mävacibläri dalbadal artırmağa stimullaşdırdı (bu hämin dövr idi ki, Rusiyanın o
vaxtkı baş naziri Çernomırdin yüksäk tribunadan fäxrlä Rusiyadakı mävaciblärin Azärbaycandan on däfä artıq olması
bäyanatını verirdi). Älälxüsus da (yäqin ki, yenä dä hämin Qärbin stimullaşdırıcı täbliğatı ilä), hämin äräfädä sosial
gärginliyin qäfil artması vä şaxtaçılarla müällimlärin mävacibläri artırmaq täläbi ilä sängimäyän mitinq vä tätillär
keçirmäsi bu addımı qaçılmaz edirdi, baxmayaraq ki, äslindä bu pullar istehsal sahälärinä yönäldilmäli idi. Bundan çox
qısa bir müddät sonra, Qärb Rusiyaya maliyyä yardımını qäfil dayandırdı vä Qärbin näzarätindä olan beynälxalq
maliyyä qurumları da, hämçinin. Ätalät üzrä verilän vä arxasında real istehsalın, yaxud ämtäänin dayanmadığı bu
şişirdilmiş mävaciblär, bir anda bankları iflic väziyyätinä saldı vä növbäti aylarda dövlätin ähaliyä heç bir maaş verä
bilmämäsi, Rusiyada hansı siyasi, sosial näticälärä gätirib çıxardığı yäqin, çoxlarının yadındadır: Äyalätlär dövlät
büdcäsinä vergi ödämäyi dayandırdılar vä faktik olaraq, müväqqäti müstäqil iqtisadi siyasät yürütmäyä başladılar.
Bunlardan bäziläri, hätta tamamilä müstäqillik qiyamına qalxdı. Hiperinflyasiya vä artan sosial gärginlik qarşısında
duruş gätirä bilmäyän V.Çernomırdin väzifäsindän istefaya getdi.
j) Sair här növ vasitälärlä istehsalı ilä istehlakı, täläbi ilä täklifi, mädaxili ilä mäxarici, kredit resursları
mänbäyi ilä onlardan istifadä, dövriyyäsindä olan pul kütläsi ilä ona olan real täläbatı vä s. arasındakı balansın
pozulmasına, disproporsiyaya vä s. nail olunur.
Sadalanan bütün bu hallar üçün täzyiqin dinamikası – iqtisadi yardım, imtiyaz vä ya güzäştin
azaldılmasından, embarqoya vä iqtisadi diversiyaya doğru täkamül edir.
Yekunda, iqtisadi täsirin psixoloji effekti barädä bir neçä cümlä:
Müxtälif dövrlärdä rak, Yuqoslaviya, Kuba, Liviya vä s. dövlätlärinä qarşı iqtisadi sanksiyalar tätbiq olunub. Bu
sanksiyalar ölkä ähalisinin äsas hissäsinin häyat säviyyäsinin ähämiyyätli säviyyädä aşağı düşmäsinä, hiperinflyasiyaya,
bir çox zäruri mähsulların defisitläşmäsinä vä s. gätirib çıxarır. Uzunmüddätli iqtisadi böhran insanları azğınlaşdırıb,
onları bu burulğandan, tälatümdän özünü vä ailäsini xilas etmäk üçün häyat vä ätraf insanlarla ölüm-dirim savaşına
girmäyä vadar edir. nsanlar bir-birinä qänim käsilir, qardaş-qardaşdan, övlad valideyndän üz döndärir. Ölkädä mänävi
pozğunluq, cinayätkarlıq vä rüşvätxorluq alämi başına götürür, perspektivi olmayan siyasi iğtişaşlar ölkäni bürüyür.
Uzunmüddätli iqtisadi böhrandan üzülän vä ya ölkänin härbi qüdrätini üstälämiş nümayişlärdän qorxuya düşän äksär
ähalinin (o cümlädän, bunun tärkib hissälärindän olan härbi xidmätçilärin) mänävi-psixoloji durumu aşağı düşür.
Buradakı istänilän qarışıqlıqda maraqlı olan qonşu dövlätlär här däqiqä sürpriz gözläyirmiş kimi göz-gözä dayanırlar.
Dövlät xaosun qarşısını almaq üçün älavä (belä deyilärsä, qeyri-populyar) tädbirlär görmäyä mäcbur olur: Härbi-polis
sistemini gücländirir, vätändaşlarının müäyyän azadlıqlarını mähdudlaşdırır, vertikal hakimiyyätin dayanıqlığını
gözlänilmäz qiyam vä xarici täsirlärdän sığortalayan ekstern qanun vä qärarlar qäbul edir vä s. Bütün bunlarsa, täzyiq
göstärän xarici bädxahlara äsas verir ki, burada insan haqlarının pozulması, söz azadlığının vä digär bir sıra azadlıqların
boğulması, diktaturaya meyl olunması vä s. kimi mäsälälär barädä alämä haray-häşir salsınlar, bununla da buraya qarşı
näzärdä tutduqları perspektiv täzyiqlärini, härbi müdaxilälärini qabaqcadan bäraätländirsinlär, här şeyi buradakı äzilän
sadä xalq kütläsinin xatirinä, söz azadlığının, şäxsiyyät azadlığının xilası naminä etdiklärini äldä bayraq tutaraq,
beynälxalq ictimaiyyätin dil-ağzını bağlasınlar. Hansı ki, guya, lap ävväldän bu ölkäyä qarşı iqtisadi sanksiya tätbiq
edärkän (o cümlädän, mäşhur «907-ci qärar» da bunun növmüxtälifliyidir – müäl.), bunun hämin ölkänin ali väzifä
sahiblärinin şäxsi häyat säviyyäsinä heç bir täsir göstärmäyäcäyini vä bütün yükün yalnız fağır, şikäst, vicdanlı sadä
Dostları ilə paylaş: |