www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
95
MAO (monoaminoksidaza) fermentinin inhibitorları;... (2) Psixostimulyatorlar – purinin, fenilalkilaminin, sidnonimin
törämäläri;... (3) Vä s.
— Qorxu hissi formalaşdıran psixotrop preparatlar: trimetin...
— Qorxu hissini neytrallaşdıran psixotrop preparatlar (timolitik vasitälär): trankvilizatorlar – sefedrin, trazodon,
ftorasizin, trioksazin, mebikar, meprotan vä s.;
— Aqressiya hissi formalaşdıran psixotrop preparatlar: Bi-zet preparatı;
— Aqressiya hissini neytrallaşdıran psixotrop preparatlar: Psixoleptik vä antidepressant preparatların kombinasiyası;
IV.2.3.2.6.2.3) ntellektin requlyatoru olan psixotrop preparatlar:
ntellektual fäaliyyäti, yaddaşı, diqqäti vä s. aktivläşdirib passivläşdirmäk mäqsädinä xidmät edän preparatlar qrupudur.
Täqribi üzvläri aşağıdakılardır:
— ntellekti aktivläşdiräni psixotrop preparatlar: nootrop vä qamgerkik maddälär;
— ntellekti passivläşdirän psixotrop preparatlar: benzodiazepinin, dibenzodiazepinin, fenotiazinin, tioksantenin vä b.
törämäläri (mäs., eunoktin, fenazepam, propazin, aminazin, teralen, tizersin, sonapaks, xlorprotiksen, leponeks,
atropin, skoqolamin vä s.), hämçinin, bromkarbaminlär, barbituratlar vä i.a.
Bundan älavä, düşüncä prosesinin biokimyävi mexanizm üzrä baş vermäsi versiyasına äsaslanaraq, konkret fikirläri
generasiya etdirib, söndürä bilän maddälärin axtarışı istiqamätindä dä aktiv iş gedir ki, hälälik bu sahädä äsaslı uğurdan
danışmaq mümkün deyil;
IV.2.3.2.6.2.4) radänin requlyatoru olan psixotrop preparatlar:
Vazomotor aktivliyi blokirovka edän vä ya stimullaşdıran preparatlar qrupudur:
— flicedici preparatlar: Tabun, zarin, zoman vä V-qazlar;
— Qıcolma äleyhinä olan preparatlar: Karbamazepin, klonazepam, morquksimid, pufemid, suksilep vä s
8
...
I
I
V
V
.
.
2
2
.
.
3
3
.
.
2
2
.
.
6
6
.
.
3
3
.
.
P
P
a
a
r
r
t
t
l
l
a
a
y
y
ı
ı
c
c
ı
ı
m
m
a
a
d
d
d
d
ä
ä
l
l
ä
ä
r
r
(
(
e
e
k
k
s
s
p
p
l
l
o
o
z
z
i
i
v
v
l
l
ä
ä
r
r
)
)
:
:
Bizä mälum olan ädäbiyyatlarda, adätän partlayış törädän maddälärin heç bir täsnifatı aparılmır vä onlar hamısı birlikdä
partlayış törädän maddälär sırasına aid edilir. Lakin biz daha aydın täsävvür üçün partlayıcılıq xüsusiyyätinä malik olan
maddäläri aşağıdakı 4 kateqoriyaya ayırırıq:
Birinci kateqoriya partlayıcı maddälär: Partlayıcı civä, qurğuşun-azid, qurğuşun-trinitro-rezorsinat, tetrozen, pikrin
turşusu (melinit), diazodinitrofenol (vä ya onların qarışığı);
kinci kateqoriya partlayıcı maddälär:
— Nitratlar: ammoniya nitratı – mäs., azot turşusunun duzu; spirt nitratları – mäs., nitro-gliserin, nitroqlükol,
nitrosellüloza (tüstüsüz barıt) vä s.;
— Nitrobirläşmälär: trotil, nitrometan, nitrobenzol vä s. vä polinitrobirläşmälär: trinitrotoluol, trinitrofenol vä s.;
— Nitroaminlär: tetril, heksagen, oktagen, etilendinitroamin vä s. vä i.a.
Üçüncü kateqoriya partlayıcı maddälär: Transuran elementlär vä ya aktinoidlär. Başqa sözlä, nüvä partlayıcıları.
Partlayış nüvä parçalanması halında baş verir.
Dördüncü kateqoriya partlayıcı maddälär: Hidrogenin ağır izotopu olan – tritium (
H
3
). Partlayış – nüvä sintezi
halında baş verir.
Partlayıcı maddälärin bu täsnifatının müällifliyi bizä mäxsusdur. Täsnifat – maddälärin täsirähässaslığı vä partlayış
gücünä äsasän aparılıb. Belä ki, här növbäti kateqoriya partlayıcılar özündän ävvälkinä nisbätän bir neçä yüz, vä hätta bir
neçä min däfä artıq partlayıcılıq gücünä malikdir, ancaq ki, onun häräkätä gälmäsi, yäni partlaması üçün isä, özündän
ävvälki kateqoriyanın maddälärinä nisbätän qat-qat artıq impuls («detonasiya») lazımdır. Buna görä dä, här bir kateqoriyaya
aid olan maddälär, öz väzifäsindän älavä, häm dä öz kateqoriyasından sonrakı maddälärin detonatoru yerindä istifadä
olunur.
Mäs., I kateqoriya partlayıcılar ifrat hässasdırlar – onlar adi zärbädän, sürtünmädän, qığılcımdan vä s. partlayırlar,
ancaq ki, çox kiçik gücä malikdirlär. Yäni onların partlayışı elä böyük dağıdıcılıq törätmir. Buna görä dä, onlardan, äsasän
uşaq oyuncaq-tüfänglärindä, bayram pistonlarında, feyerverklärdä, pirotexniki effekt (tüstü, işıq, säs vä s.) yaradan
fişänglärdä vä s., istifadä olunur. Hämçinin, bunlardan, yuxarıdakı täsnifatdakı II kateqoriyada duran partlayıcıları häräkätä
gätirmäk, yäni partlatmaq üçün, onların detonatorları, kapsulları, pistonları vä s. yerindä istifadä olunur.
II kateqoriya partlayıcılar – müasir dünyada mövcud olan nüvä vä termonüvä silahlarından savayı, digär bütün növ odlu
silahların äsas özäyini täşkil edir. Aviasiya bombalarından tutmuş, alazanlara, stingerlärä, äl qumbaralarına, top vä tank
märmilärinä vä s.-ä qädär hamısı bu partlayıcılarla işläyir. Ancaq ki, onlar yuxarıdakı kimi adi zärbädän, sürtünmädän vä s.
häräkätä gälib partlamırlar. Xeyr. Onların partlaması üçün bir qädär artıq güc (detonasiya) lazımdır ki, bu mäqsädlä dä,
onların detonatorları yerindä, müxtälif vasitälärdän, o cümlädän elektrik qığılcımından savayı, häm dä bu birinci kateqoriya
maddälärin partlamasından istifadä olunur.
III kateqoriya partlayıcılara, sadä dillä desäk, adi nüvä bombaları, bir qädär elmi terminlärlä ifadä etsäk isä –
Mendeleyevin dövri sisteminin axırlarında yerläşän elementlär aiddir (bu cädvälin axırlarına doğru getdikcä, elementlärin
atomunun dayanıqlığı zäifläyir). Elmdä bunlara transuran maddälär, yäni hämin cädväldä uran elementindän sonra yerläşän
maddälär deyilir. Hämin maddäläri adi väziyyätdän çıxarıb, böhran väziyyätinä, yäni partlayıcılıq häddinä gätirmäk üçün
çox-çox böyük detonasiya, yäni ilkin impuls zäruridir. Mähz hämin häddi äldä etmäk üçün bu bombaların da içärisindä,
bizim yuxarıdakı täsnifatda II kateqoriyaya aid etdiyimiz maddäläri, yäni adi bombaları partladırlar. Başqa sözlä, nüvä
bombalarının detonatoru rolunda adi bombalar çıxış edir. Nüvä bombasının içärisindä böyük gücä malik bu bombaların
partlaması, sadä sxemlä ifadä etsäk, hämin nüvä maddäsinin bir-neçä atomunu parçalayıb dağıdır, yäni bu atomların
elektron, proton, neytron vä s. mikrozärräciklärini bir-birindän aralayır. Bunlarsa öz növbäsindä kiçik qälpäläri xatırladıb,
digär atomları bu cür partladıb-dağıdır, onların da här biri – digärlärini, beläcä «zäncirvari reaksiya» deyilän akt baş verir
9
.
Dostları ilə paylaş: |