www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
150
halda onun bundan qazancı, yalnız bazarı vä ya tranzit (kommunikasiya) yolu (xätti) bilavasitä öz yaxınlığında yerläşän,
yaxud istehsal vä (ya) ixracı monopolist qüvvälärin maraqlarına uyğun gäläräk, onlar täräfindän maliyyäläşdirilän
(täşkil edilän) däyärlärin idxal-ixracı çärçiväsi ilä mähdudlaşır. Bu isä, son näticädä onun birtäräfli, özü dä yalnız güclü
täräflärin maraqlarına uyğun formalı inkişafına gätirib çıxarır. Üstälik dä, ixracda räqabätä davam gätirmädiyindän bu
onun, äsasän idxalçı [vä demäli, asılı] täräfä çevrilmäsi ilä sona yetir. Hämçinin, şäraitin rinqdä hamı üçün bärabär
olması, zäif täräf üçün inzibati normaların tählükäsizlik täminatından mährum olmaq vä bu säbäbdän, ävvälcädän ona
verilmiş ölüm hökmü demäkdir.
Äksinä, onunla müqayisädä monopolist täräf aşağıdakı tipli imkan färqlärinä malikdir: istänilän bazara maneäsiz
çıxmaq, istänilän bazarda özü üçün konyunktur şärait yaratmaq, istänilän riskdän özünü daha yaxşı sığortalamaq,
proseslärin fövqäl-yüksäk tempi ilä ayaqlaşmaq, stabil şäkildä härtäräfli idxal-ixrac imkanına malik olduğundan «sosial
(etnik, mädäni, iqtisadi, siyasi vä s.) natamamlıq kompleksi»ndän ziyan görmämäk, räqabätä «sıfır» bazadan
başlamamaq vä s. Bütün bunlarsa bu iki täräf arasında ölçüyägälmäz däräcädä böyük «sosial güc» nisbäti vä
qloballaşmadan bährälänä bilmäkdä şanslar färqi formalaşdırır vä münasibätlärdäki (iqtisadi, siyasi, elmi-texniki vä s.
täräqqi säviyyäsindäki) disproporsiyasının ekspansiv (händäsi silsilä üzrä däyişän) dinamikasına uyğun templä dä, zäif
täräfin assimilyasiyasına (iqtisadi, siyasi, mädäni vä s. inhisarına) gätirib çıxarır: zäif täräfin näinki istehsal vä
istehlakının, idxal vä ixracının, tranzit vä rabitäsinin, hätta az qala yaşamaq hüququnun da son näticädä güclü täräfin
näzaräti altına düşmäsi vä onun planından asılı väziyyätdä qalması ilä başa çatır – necä ki, bugünkü Afrika
dövlätlärindä olduğu kimi. Fäqät, kapitalizm – bir zaman insanların, bugünkü gündä isä dövlätlärin bir-birini istismar
etdiyi bir formasiyadır ( deoloji fäaliyyätlärdäsä qloballaşmanın mähz bu täräflärini maskalamaq mäqsädilä, o, çox
vaxt «vahid dünya sisteminä inteqrasiya» kimi çaşdırıcı terminlä sinonimläşdirilir, halbuki akademik dairälärdä bu iki
terminin bir-birindän käskin färqli mäzmun käsb etdiyi yaxşı mälumdur);...
Açıq cämiyyät modelindä bütün hallarda minimum 49%-in maraqlarının ödänmämiş qalması, onun tätbiq
olunduğu ölkänin ähalisinin siyasi passivliyi äräfäsindä işlämämäsi (söhbät kvorum-yetärsay problemindän
gedir) vä s. kimi arqumentlär näzärä alınmazsa, bu sadalananlar açıq cämiyyät zäncirinin başlıca zäif halqaları
idi. Tarix boyu ayrı-ayrı dövlätlär bir-birinä täsir, täzyiq göstärmäk üçün açıq cämiyyätin hämin bu
zäifliklärindän sivil bir alät, rıçaq, silah kimi istifadä etmişlär vä indi dä bäzi-bäzi dövlätlärin insan haqları,
demokratiya vä s. uğrunda bu cür, lazım olandan artıq däräcädä canfäşanlıq etmäsinin säbäbläri mähz bunlarla
älaqädardır – hansıların ki prezidentläri väzifäyä seçiländä yalnız vä yalnız öz xalqlarının qarşısında and içib,
näyin bahasına olursa-olsun yalnız öz xalqının rifahı üçün çalışacaqlarını boyunlarına götürmüş olurlar, daha
azärbaycanlıların vä ya bir başqalarının yox.
Burada qloballaşma erasının vä açıq cämiyyät modelinin kiçik dövlätlärin manipulyasiya vä inhisarına
(siyasi, iqtisadi, mädäni, demoqrafik vä s. inhisarına), yol açan bir sıra incäliklärindän bähs edildi, bu proses vä
modelin imkan verdiyi maxinasiya növläri araşdırıldı. Ehtimal edilir ki, bu dinamikada täkamülün marşrutunun
däqiq sxeminin müäyyänläşdirilmäsi vä bu prosesin mexanizminin açılması, zäif dövlätlärä ondan hansısa
müdafiä vasitäläri axtarıb-tapmağa, däqiq diaqnoz äsasında düzgün proqnozlar işläyib hazırlamağa imkan verär.
Qarabağ müharibäsi ilä älaqädar bäzi çıxarışlar
Artıq Qarabağ müharibäsindän 10 ildän artıq bir vaxt keçir vä bu müddät kifayät qädär böyükdür ki,
hadisälärä känardan baxıb, sähvläri analiz edä biläk vä bunların bir daha täkrarlanmaması üçün onlardan gäläcäk
näsillär üçün näticälär çıxaraq. Vaxtı ilä bu müharibänin birbaşa iştirakçısı olmuş, hazırda da härbi psixologiya
sahäsindä ixtisaslaşmış bir şäxs kimi, elä bilirik ki, biz bu barädä, hansısa färqli fikirlär söyläyä bilärik, vä bu
mäqalädä dä buna cähd edirik.
Aşağıda biz bu müharibädä vä ondan sonrakı märhälädä Azärbaycan täräfinin buraxdığı mümkün sähvläri
ümumiläşdirmäyä cähd edirik vä problemin hälli ilä älaqädar mümkün olan yollar barädä öz mülahizälärimizi
söyläyirik (qeyd edäk ki, bu mäsälälärin hamısı bizim “Diplomatik psixologiya (siyasi, ideoloji vä psixoloji
diversiya vä anti-diversiyaların metodları)”, B., 2001. kitabımızda daha ätraflı analiz olunub):
* * *
Mäğlubiyyätin qeyri-härbi säbäbläri
1) Azärbaycanda ([geo-] siyasi, [geo-] iqtisadi, dini vä s.) marağı olan müxtälif dövlätlärin bu müharibädän
Az-na qarşı bir täzyiq aläti kimi istifadä etmäsi (dövlätlär säviyyäsindä äks täräfä edilän maliyyäläşdirmädän
tutmuş, müharibä planının ssenariläşdirilmäsinä qädär metodlarla – täbii ki, mäxfi planlar vä kanallar üzrä);
2) Ermäni täräfindän färqli olaraq Azärbaycanın bu müharibäyä psixoloji hazır olmaması, vä bu säbäbdän
dä, müharibäni ilkin märhälädä plansız, şok väziyyätindä aparması;
3) lkin märhälädä Azärbaycanda hadisäläri öz näzaräti altına ala biläcäk, härbi gärginliyä davam gätirä
biläcäk hakimiyyät aparatının vä ya vahid liderin olmaması;
4) Azärbaycanda härbi sänaye inkişaf etmädiyindän qarşı täräfin müttäfiqlärinin härbi sänayesindän asılı
väziyyätä düşmäsi;
5) Müharibä ärzindä döyüşlärin gedişatını analiz vä proqnoz edän, ssenariläşdirän institutların olmaması,
silahların täkmilläşdirilmäsi, yerli şäraitä uyğunlaşdırılması vä ya yenilärinin yaradılması işinä alimlärin cälb
edilmämäsi (täkcä kinci Dünya Müharibäsi ärzindä “Katyuşadan” tutmuş atom bombasına qädär silahlar icad
olunmuşdu);
6) Müharibänin Azärbaycanda gedän siyasi, iqtisadi vä härbi reformalarla bir äräfäyä düşmäsi, başqa sözlä,
siyasi xaotiklik, iqtisadi viranälik dövrünä täsadüf etmäsi, ordunun müharibä gedä-gedä “sıfır”dan başlanıb
qurulması;
7) “Neft kontraktları”nın imzalanmasının yubadılması;
Vä s.
* * *
Mäğlubiyyätin sırf härbi säbäbläri
1) Bütün müharibä boyu döyüşün yalnız bir stilinä – güc stilinä üstünlük verilib, qalan digär bütün stillärinä
– o cümlädän, casusluğa, diversiya ämäliyyatlarına, sui-qäsd täşkilinä, dezinformasiyaya, şantaja, daxildän
qiyam täşkilinä vä s. heç bir ähämiyyät verilmämäsi;
2) Ordunun döyüş qabiliyyätinin heç bir vasitä ilä stimullaşdırılmaması. Başqa sözlä, fäxri ad vä mükafatlar,
orden vä mellar, rütbä vä pul mükafatları verilmäsi vä s. kimi çoxdan sınanılmış tährikedici-ruhlandırıcı
vasitälärdän istifadä edilmäyib, äväzindä, äsgärlärin başının “namus”, “qeyrät”, “vätän”, “borc” vä s. kimi köhnä
bayatılarla qatılmasına cähd göstärilmäsi;
3) Rotaların komplektläşdirilmäsi işindä äskärlärin Sovet Ordusunda aldığı peşäyä qätiyyän (!) ähämiyyät
verilmämäsi. Mäsälän, täkcä mänim xidmät etdiyim artilleriya divizionunda 10-a yaxın tankçı olduğu halda,
qonşu tank botolyonu başdan-başa 18 yaşlılardan vä ya keçmiş “StroyBat”-çılardan täşkil olunmuşdu. Eyni ilä,
qonşu piyada botolyonunda onlarla tankçı, topçu vä s. üzrä mütäxässislär xidmät edirdi;
4) Tarixi, müharibä anlayışının özünün tarixi qädär dä qädim olan zäruri bir härbi atributa – täxliyyäyä
(evakuasiyaya) heç bir ähämiyyät verilmämäsi (informasiya üçün: täxliyyä – tählükäli zonadan ämlakın vä mülki
vätändaşların, o cümlädän, xästälärin, qocaların, qadınların, uşaqların vä b. köçürülmäsi ämäliyyatıdır),
äksinä, kändlärdä täxliyyä ämäliyyatı aparmaq istäyänläri “täxribatçı” kimi yaxalayıb, “camaat arasında panika
yaydığına”, “kändläri boşaltmağa cähd etdiyinä” vä s. görä häbs edilmäsi. Mähz hämin säbäbdän atäşkäs elan
edilän vaxt qarşı täräfdä Azärbaycanın 5000-dän çox äsiri (onun da äksäriyyäti mülki vätändaş, o cümlädän,
xästälär, qocalar, qadınlar, uşaqlar vä b. idi) qaldığı halda, qarşı täräfin Azärbaycanda cämisi 27 äsiri qalmışdı.
5) Qoşunların taktiki vä strateji täyinatlı növlärinin bir-birindän färqländirilmämäsi, başqa sözlä, häm
hücum, häm dä müdafiä (sängärdä növbätçilik) ämäliyyatlarının eyni äskärlär täräfindän häyata keçirilmäsi.
Hansı ki, qarşı täräfdä sängärdä növbätçilik ämäliyyatlarını yerli botolyonlar häyata keçirdiyi halda, hücum
ämäliyyatları – döyüş stili hämişä därhal seçilän, äskärlär arasında “smertniklär botolyonu” adı ilä tanınan, xalis
muzdlulardan täşkil edilmiş xüsusi täyinatlı ayrıca bir diviziya vasitäsilä häyata keçirilirdi. Ayrı-ayrı zonalarda
(Ağdam, Füzuli vä s.) irälilämäk lazım olanda, bu bir diviziya ora daşınır, ämäliyyat häyata keçirilir, sonra
alınmış kändlär yerli botolyonlara tähvil verilib, geri qayıdılırdı;
Dostları ilə paylaş: |