www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
138
Mähz bu incä mäqam da, resessiv (periferik) vä dominant xalqların miqrasiyalarında asimmetriya meydana çıxarır. Belä
ki, bu birincilär – öz yerlärini däyişdiyi halda mental dissonasla üzläşib öz milli ‘‘Män’’inini tam vä ya qismän itirmäk
mäcburiyyätindä qaldığı halda, ikincilär – getdikläri yerä özläri ilä birlikdä öz mentalitetlärini dä daşıyır vä, faktik
olaraq, missionerlik funksiyasını häyata keçirirlär. Bütün bunlarsa, son olaraq, beynälxalq miqrasiyanın istänilän
formasında, o cümlädän, immiqrasiya halında, kiçik xalqların assimilyasiyası hesabına böyük xalqların mental
dividentlär äldä etmäsi ilä näticälänir.
HAŞ YÄ: Deyilän hal täsnifat baxımından millätlär vä mädäniyyätlär arasındakı münasibätin könüllü
assimilyasiya kateqoriyasına aid olan haldır. Ümumi halda, etnoslararası münasibätin dörd äsas forması
mövcuddur: genosid, assimilyasiya, seqreqasiya vä inteqrasiya. Mövzudan iräli gäläräk, problemlä älaqädar
nisbätän daha dolğun täsävvür formalaşdırmaq mäqsädilä bu münasibätlärin här biri vä onların näticäläri barädä
müxtäsär näzäri arayış:
1) Genosid – sayca vä ya texnoloji baxımdan dominant mövqedä olan bir etnik vä ya mädäni qrupun kontakta daxil
olduğu digär etnik vä ya mädäni qrup üzvlärini fiziki cähätdän mähv etmäsidir. Bunun äsaslandırılması vä ya
bäraätländirilmäsi üçünsä adätän mähv edilän täräfin irqi, etnik vä ya psixi cähätdän natamam olması tezisi iräli sürülür.
Psixoloji baxımdan bu – başqa häyat tärzinä, dünyanın bir başqa mänzäräsinä (etnik vä ya mädäni cähätdän) onu
daşıyanların fiziki mähv edilmäsinä qädär patoloji dözümsüzlüyün ifadäsidir. Bu dözümsüzlüyün äsasında isä öz dünya
mänzäräsinin düzgünlüyünä vä universallığına, öz «Män»inin müsbät obrazına qarşı şübhä tählükäsi durur ki, bunun da
näticäsindä işä düşän psixoloji müdafiä mexanizmläri äks täräfä qarşı nifrät vä aqressivliyä gätirib çıxarır;
2) Assimilyasiya
– bir etnik vä ya mädäni qrupun könüllü vä ya mäcburi surätdä dominant olan digärinin adät-änänäsinä
däyärlärinä, häyat stilinä adaptasiya olunmasıdır. Bir neçä näsildän sonra azlıq täşkil edän täräfin üzvläri mädäni vä
hätta fiziki baxımdan dominant olan täräfdän seçilmir ki, bu da faktik olaraq hämin azlığın itmäsi demäkdir. Psixoloji
baxımdan assimilyasiya – bir başqa meyarlara dözümsüzlüyün nisbätän «yumşaq» formasıdır. Burada da, eynilä hämin
psixoloji mexanizmlär fäaliyyät göstärir. Äsasän iki variantı mövcuddur: könüllü vä mäcburi assimilyasiya. Könüllü
assimilyasiya o zaman baş verir ki – färd özünü daha kütlävi vä daha güclü qrupa aid etmäklä mümkün aqressiyalardan
qorunmaq vä daha yaxşı häyat tärzi äldä etmäk mäqsädi güdür ki, özlüyündä bu addımı ilä hämin «daha kütlävi vä daha
güclü» qrupun müsbät obrazını bir qädär dä gücländirmiş olur. Mäcburi assimilyasiya isä – artıq real olan tählükädän
xilas olmaq zäruräti qarşısında baş verir ki, burada artıq xilas olmaq üçün öz mänävi «Män»ini qurban vermäkdän
savayı özgä çıxış yolu olmur;
3) Seqreqasiya – milli vä ya mädäni qrupların bir-birindän täcrid şäraitdä eyni cämiyyätdä birgäyaşayış halıdır. Bu
täcridçiliksä:
a) istär dominant; vä istärsä dä,
b) periferik mövqedä olan qrupun täşäbbüsü, arzusu ilä baş verä bilär.
Bu birinci halda
– dominant täräf periferik täräfi bu yolla müäyyän zäruri mövqelärdän uzaqlaşdırır;
kinci halda
– milli azlıq milli mänsubiyyät vä beynälmiläl nigahların yasaqlaması äsasında bu yolla ayrıca status,
mädäni muxtariyyät, milli mäktäblär, torpaq mülkiyyäti, digär mülkiyyät äldä edir. Psixoloji baxımdan bu halda bir
qrup ona yad olan bir başqa dünyagörüşä malik digär bir etnik vä ya mädäni qrupun mövcudluğuna psixoloji planda
«yol verir» – lakin bir növ müäyyän bir distansiyada. Hämin bu distansiyasa dünyanın ona yad digär «mänzäräsini»
süni aradan qaldırmaqla öz «Män»inin müsbät obrazını qoruyub saxlamaq üçün zäruridir.
4)
nteqrasiya
– här ikisi üçün eyni ähämiyyät käsb edän vahid cämiyyätdä birläşän färqli qrupların uzunmüddätli kontakt
şäraitindä här ikisinin öz mädäni individuallığını qoruyub saxladığı birgäyaşayış prinsipidir. Ägär yuxarıda izah edilän
variantlarda öz «män»inin müsbät obrazı özünä yad xüsusiyyätlärä malik millätlärin (genosid), mädäniyyätlärin
(assimilyasiya) vä ya onlarla kontaktın (seqreqasiya) mähvi hesabına qorunub saxlanırdısa, burada o, bir başqa häyat
tärzi, «dünyanın özgä mänzäräsi» ilä diffuziya hesabına daha da zänginläşdirilir, rängarängläşdirilir.
erarxik baxımdan izah edilän bu variantların ardıcıllığı bäşär täfäkkürünün inkişaf dialektikası ilä üst-üstä
düşür. Belä ki, genosid – vähşi heyvanlara vä sivilizasiyanın aşağı pilläsindä duran millätlärä xasdırsa,
sivilizasiya pilläsinin daha ali pillälärinä doğru getdikcä, ardıcıl olaraq, yerdä qalan o biri münasibätlär müşahidä
olunur. Monomilli dövlät olan Ermänistanla, ärazisindä yüzä yaxın färqli millätin bir neçä min ildir mehriban
qonşuluq vä inteqrasiya şäraitindä yaşadığı Azärbaycanın bu kateqoriyalardan hansına aid olduqlarını
äsaslandırmağa elä bilirik heç bir ehtiyac yoxdur.
Son olaraq, sadalanan variantlar prizmasından bäşäriyyätin etnik gäläcäyi barädä bäzi proqnozlar: Amerikan
sosioloqu vä filosofu Samuel Hantinqton özünün «Sivilizasiyalar çarpışması» äsärindä iyirmibirinci äsrdä Yer
üzündä mövcud olan bütün sivilizasiyaların (älälxüsus, Konfusiyaçılıq, slam vä müasir Qärb sivilizasiyası
triadasının) ölüm-dirim savaşına başlayacağını vä bu mübarizädä müasir Qärb sivilizasiyasının qalib gäläcäyini
proqnozlaşdırdığı elmi dairälärdä mäşhurdur. Bizim bu kitabımızdan da mäqsäd mähz hantinqtonların
proqnozlaşdırdığı bu tählükänin reallığını arqumentlärlä äsaslandırmaq vä bu dinamikada täkamülün marşrutunu
hamı üçün azeffektli olan assimilyasiyadan hamı üçün mänfäätli olacaq inteqrasiyaya sarı yönältmäk üçün öz
şäxsi layihämizi häyata keçirmäkdän ibarätdir.
V.5.2.2.e) Buraya planlı mädäni müdaxilä edilir, başqa sözlä, bu halda assimilyasiya siyasäti mänävi
däyärlärä ekspansiya yolu ilä häyata keçirilir. Daha däqiq desäk, bu variantda zäif dövlätlärä planlı mädäni
müdaxilä ediläräk, onun mänävi deqradasiyası vä dezoriyentasiyası hesabına assimilyasiya vä inhisarına nail
olunur. Başlıca metodlarından bir neçäsi aşağıdakılardır:
Dostları ilə paylaş: |