Microsoft Word diplomatiya az doc

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
71 
sarsıtmaq  vä  ya  azdırmaq  mäqsädilä  istifadä  etdiyi ünsiyyät  fändidir.  Yalan  –  äsasän  gerçäkliyin  gizlädilmäsi, 
tährifi  vä  ya  yarımçıq  täqdimi  kimi  formalarından  ibarät  olub, insanların  öz  maraqlarını tämin  etdirmäk  vä  ya 
qorumaq mäqsädi ilä istifadä etdikläri bir növ xüsusi ‘‘intellektual virus’’dur ki, bunun näticäsindä qarşı täräfin 
fikir apparatı dolaşır. Psixi sindrom kimi, täsir qüvväsi – qarşı täräfin ‘‘intellektual immun qabiliyyäti’’nin zäiflik 
däräcäsindän (müzakirä olunan mäsälädä mälumatının azlığından, mäntiqi täfäkkürünün zäif inkişafından vä s.) 
birbaşa asılıdır. 
Ävvälki  bölmädä  sadalananlar  insanın  ätraf  dünyanı  obyektiv  görmäsinä  vä  demäli,  häyat  labirintindä 
oriyentasiya  müäyyänläşdirmäsinä  mane  olan  real  fiziki  faktorlar  kompleksi  idi.  Canlılar  alämi  bu  mozaikanı 
mäqsädli  täşkil  edilmiş  daha  yüzlärlä  manipulyasiya  fändläri  ilä  zänginläşdirir  ki,  ümumi  olaraq  bu  cämi 
saxtakarlıq  variantlarını  insanın  hiss  kanallarının  növläri  üzrä  qruplaşdıraraq,  aşağıdakı  kimi  täsnif  etmäk 
mümkündür: 
  Vizual  yalan  (vizual  dezinformasiya):  Saxta  görüntülär  vasitäsilä  mahiyyätin  tährifi  üsuludur.  Tipik  nümunäsi 
buqälämun  (xameleon)  dur  ki,  onun  vasitäsilä  täbiät  bir  başqa  nümayändälärini  aldadır.  Ümumi  olaraq  isä  bu 
kateqoriyadan olan saxtakarlıq hallarına nümunä ola bilär: 
a)  şığın vä ya mühitin xassälärindän doğan här cür optik anomaliyalar, mäs., atmosferin linza vä prizma effektlärinin 
näticäsi olan ilğım, särab, göy qurşağı vä b. kimi; 
b)  Simulyasiyalar: mimika, jest, poza vä maneralarla edilän manipulyasiyalar, o cümlädän, mäs., siyasätçilärin hansı 
väziyyätä düşürlär-düşsünlär, yenä dä özlärini daim üzügülär, mäğrur vä arxayın göstärmäläri vä s.; 
c)  Sosial maskalar: Parik vä kosmetika (makiyaj); protezlär (şikästliyi maskalamaq funksiyasında); kosmetik müalicä; 
kosmetik bärpa vä tämir; äşyaları qızıl, yaxud gümüş suyuna çäkmä; maska taxma; moda; foto vä video-montajlar; 
pardaxlama; ränglämä; maketlär (modellär); manekenlär; vä s.; 
d)  Xättin, imzanın möhür-ştampın saxtalaşdırılması; 
e)  Kaleydoskop illüziyaları; holoqrafiya illüziyaları; müxtälif psixoloji (vizual) illüziyalar vä s.; 
f) Härbi sferada vizual yalandan härbi qüvvänin, silah vä sursat anbarlarının, kommunikasiya vä enerji bloklarının, 
rezidensiyaların  vä  digär  strateji  ähämiyyätli  obyektlärin  yerini,  sayını,  formasını,  älamätini  vä s.  räqibdän  gizli 
saxlamaq, onun bu sahädä oriyentasiyasını azdırmaq vä s. mäqsädläri üçün istifadä olunur. Mäs., härbi texnikanın, digär 
bir sıra obyektlärin yerini gizli saxlamaq üçün meşä vä ya çämänlikdä onun üstünä ağac budaqları vä yarpaq formalı 
xüsusi  härbi  tor  örtülür;  Sängärin,  dislokasiya  yerinin,  canlı  qüvvänin  yerinin  vä b.  gizli  saxlamaq  üçün  buralarda 
gündüzlär  tüstü,  gecälärsä  işıq  verä  biläcäk  aksiyalar  qadağan  edilir  (mäs.,  siqaret  yandırmaq  vä  çäkmäk  kimi  adi 
aksiyalar);  Räqibin  näzärläri  müxtälif  maketlärlä  aldadılır  (mäs.,  Körfäz  müharibäsi  zamanı  Säddam  Hüseyn  bu  cür 
yalançı härbi baza maketläri ilä müttäfiq qüvvälärini çaşdırıb, bölgäyä yığdıqları qüvvälärinin böyük bir qismini härbi 
baza  hesab  etdikläri  bu  yalançı  maketlärin  dağıdılmasına  särf  etdikläri  yaxın  tarixdän  mälumdur  –  hansının  ki, 
näticäsindä  müharibädän  därhal  sonra  ABŞ  MK -nin  rähbäri  väzifäsindän  azad  edildi);  ekstremal  situasiyalarda 
texnika vä canlı qüvväni, digär zäruri obyekti täqibdän yayındırmaq üçün tüstüburaxan şaşkalardan istifadä edilir; Güc 
nümayişi mäqsädinä xidmät edän müxtälif aksiyalar häyata keçirilir (mäs., härbi parad vä  särhäd yaxınlığında tälim 
keçmä  kimi);  Texnika  görüntüsü  imitasiya  etdirilir  (mäs.,  haradasa  böyük  bir  qüvvä  toplandığı  täsävvürü  yaratmaq 
üçün orada räqib cäbhäsindän yaxşı müşahidä edilän hündür bir keçiddän gecä vaxtı eyni bir avtomobili işıqları yanılı 
väziyyätdä  50-100  däfä  fırladıb  keçirmäklä  vä  ya  bu  cür  yerdä  mäftildän  asılmış  iki  avtomobil  farasını  vaxtaşırı 
akkumlyatora  qoşub-açmaqla  bu  äraziyä  böyük  bir  avtomobil,  texnika  karvanı  gäldiyi  qänaäti  yaradılır)  vä s. 
(Müharibädä psixoloji metodların konkret tätbiqi ilä älaqädar älavä olaraq bax: burada, sähifä 53, 62, 64, 71, 71, 78-
79, 118, 127 vä s.-ä) 
  Vokal  (audio)  yalan  (vokal  dezinformasiya):  Säslärin  saxtalaşdırılması  yolu  ilä  oriyentasiyanın  azdırılması  halıdır. 
Äsasän aşağıdakı variantları färqländirilä bilär: 
a)  Säsin vä mühitin xassälärindän doğan saxtalıqlar: mäs., äks-säda,  «Doppler effekti» (nisbi häräkätin säs tezliyinä 
täsir etmäsi) vä s.; 
b)  Avtomat vä tapançaların lüläsinä, avtomobillärin tüstüburaxanlarına onların säsini batırmaq üçün bağlanan xüsusi 
«säsboğucular»;  nähäng  konsert  zallarının  divarlarına  xüsusi  säs  effekti  yaratmaq,  mahnıların  säslänmä 
keyfiyyätini  artırmaq  üçün  vurulan  xüsusi  membranlar;  ruporlar;  audio  maqnitofonlar;  müxtälif  musiqi  alätläri 
vä b. bu kateqoriyadandır; 
c)  Müxtälif säslärin täqlid vä ya improvizäsi; kimin säsi iläsä kimäsä näyisä çatdırmaq; müxtälif nitq çalarları (para-
vä ekstra-linqvistik elementlär, intonasiya vä s.) ilä edilän simulyasiya vä dissimulyasiyalar (mäs., siyasätçilärin öz 
säsinä hämişä ötkäm vä tämkin çaları vermäsi); vä s.; 
d)  Härbi  sferada  bundan  räqibin  oriyentasiyasını  azdırmaq  mäqsädilä  istifadä  olunur.  O  cümlädän,  mäs.,  öz 
qoşunlarının häqiqi dislokasiya  yerini maskalamaq, onların bir başqa istiqamätdä  yerläşdirildiyini imitasiya etdirmäk, 
burada  müdafiänin  güclü  olduğu  täsävvürü  yaratmaq  vä s.  üçün  –  düşmän  cäbhäsinä  yaxın  ayrı-ayrı  bölgälärdä 
säsgücländiricilär  vasitäsilä maqnitofon lentinä  yazılmış texnika  säsi  yayılır; düşmän cäbhäsindä mühasirä  täsävvürü, 
panika väziyyäti yaratmaq üçün – güclü atışma säsi yazılmış eyni mexanizm düşmän arxasına atılır; yeni növlü silaha 
maliklik  täsävvürü  yaratmaq  üçün  –  äcaib  säsli  qurğulardan  istifadä  edilir  (Nümunä  üçün,  mäs.,  yäqin  çox  az  adam 
bilir  ki,  mäşhur  «Katyuşanın»  hämin  o  tükürpädici  säsi  onun  mühärrikinin  yox,  üzärinä  vahimä  törätmäk  mäqsädilä 
älavä  edilmiş  xüsusi  sirenanın  säsi  idi.  Bundan  älavä,  Qarabağ  müharibäsinin  ilk  illärindä  Sovet  Hakimiyyätinin 
göstärişi  ilä  azärbaycanlılardan,  hätta  adi  ov  tüfänginin  dä  yığıldığı  dövrlärdä,  äliyalın  yerli  känd  ähalisi 
ermänilärdän  aşağıdakı  mexanizmli  qurğu  vasitäsilä  müdafiä  olunurmuş:  adi  traktor  vä  ya  avtomobil  mühärrikini 
söküb  silindrinin  qapaq  vä  çarxqolu-sürgüqolu  mexanizmini  çıxarır,  silindrä  barıt  vä  kükürd  doldurub  porşeni  öz 
yerinä  salaraq  gözläyirmişlär.  Ermänilärin  hücumu  zamanı  bunlar  bir-bir  yandırıldıqca  porşenin  sürätlä  silindrdän 
çıxıb  havaya  uçması,  äcaib  säs  yaradırmış  ki,  bu  da  ermänilärdä  azärbaycanlıların  ağır  artilleriyaya  malikliyi 
täsävvürü oyadıb, onların azğınlığının qarşısını az da olsa ala bilirmiş) vä s. (Müharibädä psixoloji metodların konkret 
tätbiqi ilä älaqädar älavä olaraq bax: burada, sähifä Error! Bookmark not defined., 62, 64, 71, 71, 78-79, 118, 127 

---