59
Stress testdə qəbul edilmiş hər bir fərziyyə təhlil edilməli və əsaslandırılmalıdır.
Stress testlər həyata kecirilərkən “ən pis”, “ən yaxşı” və “ehtimal olunan”
ssenariləri tərtib olunmalı və fərziyyələr daxil olmaqla hər bir ssenari üçün
ayrıca meyarlar və şoklar müəyyən edilməlidir. Stress testlərin kecirilməsi zamanı
risk faktorlarının müəyyən edilməsində yalnız kecmiş məlumatlara əsaslanmaq
düzgün olmayan nəticələrə gətirib çıxara bilər. Bu səbəbdən stress testlərin
hazırlanması zamanı bank tarixi ssenarilərdən başqa potensial riskləri və maksimal
itkiləri nəzərə alan hipotetik ssenariləri də nəzərdən kecirməlidir.
Bankın məruz qaldığı risk faktorlarının sayı həddən artıq çox olduqda bu
faktorların arasından yalnız bankın fəaliyyətinə ciddi təsir edə biləcək əsas risk
faktorları seçilməli və onların bankın maliyyə durumuna təsiri ölçülməlidir.
Stress testlər aparılarkən ən azı aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır:
- müxtəlif sektorlarda baş verən şok hadisələrinin bankın kredit portfelinə
və onun keyfiyyətinə təsiri;
- ÜDM-də baş verən dəyişikliklərin bankın kredit və depozit portfelinə
təsiri;
- inflyasiya dəyişkənliyinin bank məhsullarının faizlərinə və kredit
portfelinə təsiri;
- müxtəlif məhsulların faiz dərəcələrinə təsiredici amillərdə baş verən
dəyişikliklərin həm faiz dərəcələrinə, həm də bankın mənfəətinə, kapitalına, kredit
və depozit portfelinə, xarici valyutada olan aktiv və öhdəliklərinə təsiri;
- qeyri-işlək kreditlərin strukturunda baş vermiş dəyişikliklərin bankın
mənfəətinə, kapitalına və likvidliyinə təsiri;
- iri kreditlərlə bağlı yaranmış problemlərin bankın kredit portfelinə,
likvidliyinə və mənfəətinə təsiri;
- xarici borcların vaxtından əvvəl geri çağırılmasının bankın likvidliyinə
təsiri;
- iri depozitlərin geri çağırılmasının bankın likvidliyinə təsiri;
- bankda yüksək likvidli vəsaitlərin azalmasının yeni kreditlərə təsiri;
60
- əməliyyat gəlirinin azalması və/və ya əməliyyat xərcinin artmasına təsir
edən amillərin kəskin dəyişməsi;
- maliyyələşmədə problemlər;
- təminatın dəyərinin dəyişməsi;
- xarici valyutanın rəsmi məzənnəsinin dəyişməsi;
Banklarda stress testlər aparıldıqdan sonra əldə edilmiş nəticələr ən azı
aşağıdakı hesabatlarda öz əksini tapmalıdır:
- cari, ilin sonuna və bir il sonrakı dövrdə şoklardan sonrakı balans
hesabatı;
- cari, ilin sonuna və bir il sonrakı dövrdə şoklardan sonrakı mənfəət və
zərər hesabatı;
- cari dövrdə şoklardan sonrakı ödəniş müddətinin bölgüsü cədvəli;
- cari, ilin sonuna və bir il sonrakı dövrdə şoklardan sonrakı kredit portfeli
- cari, ilin sonuna və bir il sonrakı dövrdə şoklardan sonrakı ən azı
aşağıdakı əmsallar:
- kapitalın adekvatlıq əmsalı;
- leverec əmsalı;
- ani likvidlik əmsalı;
- birinci dərəcəli kapitalın adekvatlıq əmsalı;
- vaxtı kecmiş kreditlərin portfeldə payı;
- ROE əmsalı;
- ROA əmsalı;
- likvid aktivlərin aktivlərə nisbəti əmsalı;
- xalis faiz gəlirinin ümumi gəlirlərə nisbəti əmsalı;
- açıq valyuta mövqeyinin kapitala nisbəti əmsalı.
Hər bir bankda stress testlərin aparılması qaydaları hazırlanmalı və bank
tərəfindən aparılan stress testlərin bütün mərhələləri bu qaydalarda öz əksini
tapmalıdır. Stress testlər aparılarkən Mərkəzi Bank tərəfindən qoyulmuş
61
normativlərin nəzərə alınması vacibdir. Hər hansı bir ssenari və ya həssaslıq
təhlilinin nəticəsi olaraq istənilən normativin pozulmasına bank rəhbərliyi
tərəfindən məsuliyyətlə baxılmalı və bu halın sığortalanması üçün müvafiq
tədbirlər həyata kecirilməlidir.
Stress test işinin təşkili. Banklar operativ qərar qəbul etmənin təmin
edilməsi məqsədi ilə ən azı ayda bir dəfə stress testləri həyata kecirməlidirlər.
Stress testlərin həyata kecirilməsi bank rəhbərliyinin şəxsi nəzarəti altında
olmalıdır.Stress test modeli, o cümlədən stress testin həyata kecirilməsi zamanı
istifadə edilən ehtimallar bankın risklərin idarə edilməsi bölməsi tərəfindən
hazırlanmalı, Risklərin idarə edilməsi komitəsi tərəfindən ona baxılmalı və
Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilməlidir. Modelə ən azı ildə bir dəfə, zəruri
hallarda isə mütəmadi olaraq yenidən baxılmalıdır. Modeldə istifadə edilən
ehtimallara və şoklara hər bir stress test kecirilərkən fərdi qaydada baxılmalı və
təsdiq edilməlidir. Bank rəhbərliyi stress testin aktuallığına hər zaman diqqət
yetirməli və bankın davamlı inkişafının təmin edilməsi və şok hadisələrinə qarşı
müqavimətinin gücləndirilməsi üçün stress testlərin dəqiqləşdirilməsi və
modifikasiyasına daimi nəzarət etməlidir. Əsas diqqət şok hallarında bankın hansı
tədbirləri həyata kecirəcəyini müəyyən etməyə yonəldilməlidir. Bu səbəbdən stress
test nəticəsində əldə edilmiş nəticələr bank rəhbərliyinə təqdim edilməli və risk
hallarının qarşısının alınması məqsədi ilə tədbirlər planı hazırlanmalıdır. Stress
testin nəticəsi olaraq bankın fovqəladə hallar planına yenidən baxılmalı və zəruri
hallarda əlavə və dəyişikliklər edilməlidir.
Hesabatlıq. Hər bir kecirilmiş stress testin nəticəsi barədə hesabat tərtib
edilməli və bankın Müşahidə Şurasına təqdim olunmalıdır. Hesabatda ən azı
aşağıdakılar əhatə olunmalıdır:
- stress testdə istifadə edilən şokların izahı və bu şokların tətbiq
edilməsinin səbəbləri;
- stress testdə qəbul edilmiş fərziyyələrin siyahısı və bu fərziyyələrin
əsaslandırılması;
Dostları ilə paylaş: |