Microsoft Word Dissertasiya doc
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
47 Səhmin məsuliyyəti məhdud formada olur, yəni müəsissə borclu olarkən və ya iflasa uğrayarkən səhmdar, sahib olduğu səhmlərin sayına görə məsuliyyət daşıyır. Səhm parçalana və birləşə bilir. Parçalanmada bir səhm bir neçə səhmə parçalanır. Bu zaman səhmdarların köhnə sertifikatları yenisi ilə əvəz edilir ki, burada da onların daha çox səhmə malik olmaları göstərilir. Birləşmədə isə səhmlərin sayı azalır, bir neçə səhm birləşərək bir səhmə çevrilir. Bu zaman səhmlərin nominal qiyməti artır. Bu zaman da səhmdarların köhnə sertifikatları yenisi ilə əvəz edilir ki, burada da onların daha az səhmə malik olmaları göstərilir. Hər iki halda nizamnamə kapitalında heç bir dəyişiklik baş vermir. Ümumiyyətlə səhmlər malik olduqları hüquqlara görə də adi və imtiyazlı səhmlərə bölünür. Adi səhmlər yuxarıda göstərilən hüquqlara malikdirlər. mtiyazlı səhmlərin buraxılmasında əsas məqsəd əlavə kapitalın cəlb olunmasıdır. mtiyazlı səhmlərin sahibləri səhmdarların yığıncaqlarında səs hüququna malik olmurlar. Lakin elə düşünmək lazım deyil ki, imtiyazlı səhm sahibləri tamamilə səs vermək hüququndan məhrumdurlar. Əgər səhmdarların illik yığıncağında bu növ səhm sahibləri üçün müəyyən edilmiş dividentin ödənilməməsi və ya bir hissəsinin ödənilməsi qərarı qəbul edilərsə, onda bu zaman imtiyazlı səhm sahibləri səs vermə hüququna sahib ola bilərlər. Bu hüquq divident tam ödənildikdən sonra öz qüvvəsini itirmiş olur. Bu səhmlər üzrə qəti müəyyənləşdirilmiş dividentlər əldə olunur. mtiyazlı səhmlərə sahib olan səhmdarların üstünlüyü ondan ibarətdir ki, nizamnamədə bu səhm sahiblərinə ödəniləcək dividentin həcmi və səhmdar cəmiyyət ləğv edildikdən sonra ödəniləcək məbləğ göstərilməlidir. mtiyazlı səhmlərin özləri də təsnifləşdirilir. Belə ki: 1. Toplanmış dividentlərin saxlama xüsusiyyətinə görə: kumulyativ imtiyazlı səhmlər üzrə həcmi səhmdar cəmiyyətin nizamnaməsində göstərilmiş, lakin mürəkkəb maliyyə vəziyyəti, yaxud da digər səbəbdən hec ödənilməmiş dividentlər toplanır və sonradan ödənir. Beynəlxalq 48 təcrübədə dividentlərin toplanması müddəti əksər hallarda üç ildən artıq olmur. Toplanmış dividentlər arriyalarda cəmlənir və adi səhmlər üzrə dividentlər verilənə qədər ödənilməlidir. qeyri-kumulyativ imtiyazlı səhmlər isə əvvəcədən ödənilməmiş dividentlərin ödənilməsinə təminat verməyən imtiyazlı səhmlərdir. Yəni, cari ilin dividentləri ödənilməyibsə növbəti illərdə də ödənilməsi nəzərdə tutulmayıb. Bu səhmlər investorları az maraqlandırır. 2. Emitentin özündən asılı olaraq buraxılmış imtiyazlı səhmləri almaq xüsusiyyətinə görə: geri çağrılmayan imtiyazlı səhmlər. geri çağrılan imtiyazlı səhmlər. Dünya təcrübədindən məlumdur ki , imtiyazlı səhm buraxılışlarının ə ksəriyyəti müddətlidir, yəni emitent imtiyazlı səhmləri müəyyən müddət keçdikdən sonra geri çağırmaq hüququnu əvvəlcədən şərtləşdirir. Bu əməliyyat ya açıq bazarda ya da birbaşa səhmdarların özləri ilə həyata keçirilə bilər. Sonuncu halda səhmdarlara geri alınan səhmlərin nominalının müəyyən faizini (adətən səhm dəyərinin 1%-i) həcmində hesablanmış mükafat ödənilir. Geri almanı təmin etmək məqsədi ilə şirkət gerialınma fondu yarada bilər ki,şirkət imtiyazlı səhmlərin bazar qiyməti onların yerləşdirmə (ilkin satış) qiyməti səviyyəsinə endikdə hər il geri çağrilan səhmlərin müəyyən hissəsinin ödənişini keçirsin. Bununla da belə səhm sahibləri müdafiə olunur. Səhm məzənnələri yüksəldikdə isə şirkət səhmləri almaya da bilər və ya bazar qiymətləri ilə geri alır. Beləliklə, Geri alındıqca səhmlərin sayı azalır, hər bir səhmə düşən aktivin dəyəri artır. Nəticədə səhmlərin bazar qiyməti qalxır. 3. Dividentin ölçüsünün dəyişmə imkanından asılı olaraq: dividenti, dövlət qiymətli kağızlarının faiz dərəcələri və ya bank kreditinin faiz dərəcələrinin əsasən dəyişən imtiyazlı səhmlər. dividenti, dövlət qiymətli kağızlarının gəlirliyindən və ya faiz dərəcələrinin dəyişməsindən asılı olmayan, dəyişməyən imtiyazlı səhmlər. 49 nkişaf etmiş ölkələrdə səhmdarların hüquqlarını məhdudlaşdıran müxtəlif cür adi səhmlər buraxılır. Səhmlərin nəzarət zərfinin arzuolunmaz şəxslərin əlinə keçməsinə yol verməməkdən ötrü səhmdar cəmiyyəti məhdud səs hüquqlu adi səhmlərin buraxılmasına əl ata bilər. Məsələn, səssiz səhmlər. Belə səhmlərin sahibləri iclaslarda səs hüququna malik deyillər. Bu mənada onlar imtiyazlı səhmlərə yaxındırlar. Lakin, dividentin ödənilməsi və emitent ləğv olunduqda iddialara baxılmasına görə adi səhmlərlə üst-üstə düşür. Səssiz adi səhmlərin öz müştəriləri vardır. Bu səhmlərə daha çox şirkəti idarə etməyə iddialı olmayan amma qoyulmuş kapitala görə sabit və daha yüksək gəlir əldə etmək istəyən şə xslər maraq göstərir. Səssiz adi səhmlərin qiyməti, bazarda səs hüququ verən adi səhmlərə nisbətən aşağı olur. Bundan başqa dünya təcrübəsində tabeli səhmlər də mövcuddur. Bu səhmlər sahiblərinə səs hüququ versə də səhmdar cəmiyyətin buraxdığı digər tipli adi səhmlərlə müqayisədə bir qədər az miqyasda verir. Məsəslən, adi səhm sahibinə 1 səs hüququ verirsə, belə tip səhmin 10 ədədi 1 səs hüququ verir. Məhdud səs hüquqlu səhm sahibləri isə yalnız müəyyən sayda səhmlərə sahib olduqda səs hüququ əldə edirlər. Səhmlərə sahib olmağın riskli tərəfi də var. Səhmdar cəmiyyət iflasa uğrayıb ləğv olunduqda onun əmlakına iddia edən şəxslərin imkanları eyni olmur. lk növbədə şirkətin bütün kreditorlara olan borcları ödənilir, daha sonra imtiyazlı səhm sahibləri ilə hesablaşılır, və yalnız sonda adi səhm sahiblərinin iddialarına baxılır. Bu haqda “Səhmdar cəmiyyəti haqqında” qanunda deyilir ki, səhmdar cəmiyyəti ləğv olunarkən kreditorlarla hesablaşmalar aşağıdakı ardıcıllıqla aparılır: ə mək haqqının verilməsi büdcə ilə hesablaşmaların aparılması digər kreditor borclarının ödənilməsi istiqrazların ödənilməsi imtiyazlı səhmlərin ödənilməsi adi səhmlərin ödənilməsi Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|