53
Depozit sertifikatı bankın hüquqi şəxslərin onda yerləşdirdiyi depozitlərin
ödənilməsinə olan yazılı şəhadətnaməsidir. Bu sertifikatın nominal qiyməti yüksək
olur.
Əmanət sertifikatı isə bankın fiziki şəxslərin onda yerləşdirdiyi əmanət
qoyuluşlarının ödənilməsinə dair öhdəliyidir. Belə sertifikatın nominal qiyməti isə
aşağı olur. Hər iki sertifikatın buraxılış və tədavül şərtləri eynidir. Fərq yalnız
ondadır ki, depozit sertifikatları hüquqi şəxslər, əmanət sertifikatlərı isə fiziki
şə
xslər üçün tətbiq olunur.
Müddətli sertifikatlarda sahibin sertifikatı aldığı tarix və depoziti faizlərlə
birlikdə geri almaq hüququnun əldə etmə tarixi göstərilir. Adətən, sertifikatların
tədavül müddəti bir ildən çox olmur. Lakin istisnalar da ola bilər.Sertifikatda
tədavül müddəti göstərilməyibsə, onda bu tələb olunanadək sertifikatdır. Bu
sertifikat təqdim olunan kimi bank, depozit məbləğini faizlərlə birlikdə
ödəyir.Depozit (əmanət) müqaviləsindən fərqli olaraq, müvafiq hüquqları təslim
etməklə sertifikat bir şəxsdən digərinə keçə bilər ki, bu da onu qiymətli kağız edir.
Təqdimatlı sertifikatlar üzrə hüquqların təslim edilməsi sertifikatın əmanətçi
tərəfindən digər şəxsə adi yolla ötürülməsi vasitəsilə baş verir.
Adi sertifikat üzrə hüquqların ötürülməsi isə müəyyən qaydalara əsasən həyata
keçirilir. Adlı sertifikat üzrə tələb hüquqlarının təslim edilməsi tsessiya adlanır və
öz hüquqlarını təslim edən şəxslə (tsedent) onları əldə edən şəxs (tsessionari)
arasındakı
ikitərəfli
razılaşma
ilə
sertifikatın
ə
ks
tərəfində
rəsmiləşdirilir.Sertifikatın fəaliyyət müddəti bitəndə və onu ödənişə təqdim
edəndə, bank sertifikatı dövriyyədən çıxarır və pul vəsaitini sertifikat sahibinə
təqdim edir.
Buraxılmış sertifikatlar mütləq rekvizitlərə malik olmalıdırlar. Bunların
birinin olmaması sertifikatı yararsız edir. Bunlara sertifikatın adı, verilmə səbəbi,
vəsait qoyuluşunun məbləği (rəqəm və yazı ilə), əmanətin mütləq qaytarılması
haqda bankın şərtsiz öhdəliyi, əmanətin qoyulduğu tarix, əmanətçinin məbləği faizi
54
ilə birikdə tələb etdiyi tarix,depozitə görə ödəniləcək gəlir dərəcəsi (faizlə),iki
nəfər bank müvəkillərinin imzası, bankın möhürü aiddir.
4) Veksel. Veksel tərixən təsərrüfat həyatına daxil olan ilk qiymətli kağız növüdür.
Veksel ilk dəfə olaraq, XII əsrdə taliyada geniş yayılmışdır. XVII-XVIII əsrlərdə
isə Avropada veksel qanunvericiliyi qəbul edilmişdir.
Veksel qanunla müəyyən olunmuş qaydada tərtib edilmiş, üzərində göstərilmiş
müddətdə və yerdə ödəniləcək məbləğ göstərilən borc öhdəliyidir. Veksel
öhdəliyinin obyekti kimi yalnız pul vəsaitləri çıxış edə bilər. Vekselin səciyyəvi
ə
lamətləri onun şərtsizliyi, mücərrədliyi, müştərək məsuliyyətliliyi, tədavül
qabiliyyətliliyidir.
Vekselin müxtəlif növləri mövcuddur və əsasən aşağıdakılar fərqləndirilir:
Kommersiya (əmtəə) vekseli kommersiya əqdlərində tətbiq olunur.
Kommersiya vekseli vasitəsilə satıcı alıcıya möhlətlə satılmış əmtəənin dəyərinin
ödənilməsi qaydasında vekseli qəbul etməklə kommersiya krediti verir. Bu həm
borc öhdəliyidir həm də ödəmə vasitəsi.
Maliyyə vekseli. Bunun əsasında əmtəə alqı-satqısı ilə bağlı olmayan
maliyyə əməliyyatları durur. Bu veksel kreditin alınması ilə əlaqədar maliyyə
ə
qdini rəsmiləşdirir. Kreditorla borcalan arasında kredit müqaviləsi bağlanmır.
Sadəcə borcalan investora vekseli satmaqla maliyyə resursları cəlb edir. Maliyyə
vekseli vasitəsilə müəsissələr bir-birlərinə kredit verə bilər.
Saxta veksel. Bu cür veksel fırıldaqçılıq əməliyyatlarının keçirilməsi
məqsədi ilə istifadə olunur. Onun əsasında nə kommersiya nə də maliyyə
ə
məliyyatı durur. Veksel tədavülündə iştirak edən şəxs tərəfindən uydurulur. Saxta
veksel emissiyasında məqsəd vekselin girovu ilə bankdan kredit almaq yaxud
ə
mtəə əqdləri və ya maliyyə öhdəlikləri üzrə veksellə hesablaşmaqdır.
Dostluq vekselləri. Bu veksellər çox sıx münasibətlərdə olan və bir-birlərinə
etibar edən şəxslər tərəfindən yazılır. Dostluq vekselləri heç bir real əməliyyata
ə
saslanmır. Onların buraxılışında əsas məqsəd maliyyə çətinliyi ilə üzləşən
tərəflərdən birinə yardım etməkdir. Bu vekseli alan müəssisə onun vasitəsilə
55
malgöndərənlərlə hesablaşa yaxud nağd pul almaqdan ötrü banka girov verə bilər.
Bu cür veksellərin risk dərəcəsi yüksək olur.
Xəzinə vekselləri. Bu dövlətin borc öhdəliyidir. Xəzinə vekselləri kredit
bazarında ən çox tədavül xassəsinə və likvidliyə malik olan, risk səviyyəsi də aşağı
olan qiymətli kağızlardır. Bu veksellərin dövriyyəyə buraxılması və ya çıxarılması
dövriyyədəki pul kütləsinin tənzimlənməsinə effektiv şəkildə kömək edir.
Bütün buraxılan veksellər sadə və köçürmə (ötürücü) veksellərə ayrılır. Sadə
veksel borcalanın kreditora müəyyən məbləğin müəyyən yerdə və təyin
olunmuş müddətdə ödəyəcəyi yaxud kreditorun əmri ilə üçüncü şəxsə köçürəcəyi
haqda öhdəliyidir. Belə vekseli həmişə borcalan tərtib edir.
Sadə vekselin hərəkətini sxemdə belə göstərmək olar:
Köçürmə veksel (tratta) isə kreditorun vekseldə göstərilən məbləğin göstərilən
müddətdə üçüncü şəxsə (remitent’ə) ödənilməsi haqda borclu şəxsə (trassat’a)
verdiyi əmrdir. Borc verən tərəf isə trassant adlanır.
Vekseli alan remitent orada göstərilən trassatın ödəməni keçirəcəyinə əmin
deyil. Ona görə borclunun vekseldəki məbləği ödəməyə razılığının olduğuna əmin
olmaqdan ötrü veksel aksept olunmaqdan ötrü trassata göndərilir. Aksept veksel
Alıcı
(veksel verən)
Satıcı
(veksel alan)
Mal göndərən
(vekselin son sahibi)
Dostları ilə paylaş: |