Microsoft Word Dissertasiya doc

79 
 
 
 
 
Qiymətli  kağızlar  üzrə  beynəlxalq  hesablaşmalar  və  klirinq 
sistemlərinə qoşulması; 
 
Qiymətli  kağızlar  bazarında  qeyri-qanuni  fəaliyyətin  qarşısının 
alınması; 
 
Bazar iştirakçıları üçün sağlam rəqabət mühitinin yaradılması; 
     
Ölkədə gedən iqtisadi  islahatlar,  strateji  özəlləşdirmənin   aparılması 
qiymətli kağızlar bazarının inkişafına təkan vermişdir. Hazırda dövriyyədə dövlət 
qısamüddətli  istiqrazları,  özəlləşdirmə  payları  və  opsionları,  səhmdar 
cəmiyyətlərin  səhmləri,  kredit  təşkilatlarının  depozit  sertifikatları,  veksellər  və 
fyüçerslər vardır. 
 
Azərbaycan Respublikasında qiymətli kağızlar bazarını dörd sahəyə bölmək olar: 
1.
  dövlət qiymətli kağızlar bazarı-dövlət qısamüddətli istiqrazları: 
2.
  borc öhdəlikləri və veksellər bazarı; 
3.
  dövlət özəlləşdirmə payları(çekləri) və opsionları; 
4.
  korporativ qiymətli kağızlar bazarı: 
       Azərbaycanda  qiymətli  kağızlar  bazarının  inkişafı  ilə  əlaqədar  xarici  və 
beynəlxalq  qurumlarla  daim  iş  aparılmış,  beynəlxalq  təcrübə  öyrənilməkdədir. 
Bununla  əlaqədar  olaraq  2004-cü  ildə  TAC S-inAvropa  Ekspert  Xidmətləri  xətti 
ilə  xarici  mütəxəssislər  ölkəmizdə  qiymətli  kağızlar  bazarının  hüquqi  normativ 
bazasını  təşkil  etmiş,  birsıra  tövsiyyələr  vermişlər.  Bu  layihənin  ikinci  hissəsi 
Azərbaycan  Respublikasında  qiymətli  kağızlar  bazarının  inkişafının  yeni 
layihəsinin texniki tapşırıqlarının hazırlanmasına həsr edilmişdir. Bu layihə 24 ay 
ə
rzində  dəvam  etməklə  1  300  000  (bir  milyon  üçyüz  min)  avro  məbləğində 
qiymətləndirilir. Hal-hazırda layihə texniki tapşırığı razılaşdırmaq üçün Brüsseldə 
yerləşən TACIS Proqramının rəhbərlərinə təqdim edilib.  
     
Layihənin  əsas  tədbirlərindən  biri  qiymətli  kağızlar  bazarı  iştirakçılarının 
təşkili,  Bazarda  effektiv  vergilər  rejiminin  işlənib  hazırlanması  yeni  maliyyə 
alətlərinin  yaradılmasının  stimullaşdırılmasıdır.  Bütün  bu  tədbirlər  kompleksi 
Azərbaycan  Respublikasında  qiymətli  kağızlar  bazarının  institutsional  inkişafına 

---

80 
 
 
 
təkan verəcəkdir. Bundan əlavə Avropa Yenidənqurma və  nkişaf Bankı  Qiymətli 
kağızlar  üzrə  Dövlət  Komitəsinə  (QKDK)  xarici  mütəxəssislər  tərəfindən  hüquqi 
məsləhətlərin keçirilməsi üçün 49 820 avro məbləğində texniki yardım ayrılmışdır. 
AYlB-in seçimi ilə QKDK-ya göstərilən hüquqi xidmətlərin göstərilməsini Böyük 
Britaniyanın "Securites Research Associated LTD" şirkətinin ekspertləri tərəfindən 
"Qiymətli  kağızlar  haqqında"  və  "Səhmdar  cəmiyyəti  haqqında"  yeni  layihələri 
təhlil olunmuş və tövsiyyələr verilmişdir. Bütün bu əlaqələrlə yanaşı, Azərbaycan 
QKB-nın  dünya  maliyyə  bazarına,  eləcədə  onun  bir  sektorunu  təşkil  edən  dünya 
QKB-na  inteqrasiyasına  mane  olan  bir  sıra  prolemlər  mövcuddur.  Buna  misal 
olaraq,  Azərbaycanda  QKB  yaradılması  və  təkmilləşdirilməsi  haqqında  qəbul 
olunmuş  proqramın  hələ  tam  olaraq  başa  çatmamasının  obyektiv  nəticəsi  kimi 
QKB-ın  peşəkarlıq  səviyyəsinin  aşağı  olmasını  göstərmək  olar.  Bu,  bir  problem 
olaraq aşağıdakı istiqamətlərdə təzahür edir: müəssisələrin özəlləşdirilməsi zamanı 
işlənib hazırlanmış və standartlara cavab verən sistem mövcud deyildir. Sirr deyil 
ki,  bu  gün  Azərbaycanda  özəlləşdirmə  nəticəsində  yaranan  səhmdar  cəmiyyətləri 
çox  hallarda  investorlar  tərəfindən  qoyulan  tələblərə  cavab  vermir;  emitentlər  və 
investorlar  arasında  vasitəçilik  fəaliyyətini  həyata  keçirə  biləcək,  о  cümlədən 
peşəkar  məsləhətçilər  kimi  də  çıxış  edə  biləcək  hərtərəfli  bacarıqlı  vasitəçılərin 
yaranmaması.Peşəkar  iştirakçılar  dünya  praktikasında  xüsusilə  ABŞ,  Kanada, 
ngiltərə,  Yaponiyada  olduğu  kimi  bazarda  baş  verən  və  baş  verə  biləcək 
situasiyanı analiz etməli, bu və ya digər problərin aradan qaldırılması üçün lazımi 
təkliflər  verməlidirlər;  şirkətlər  və  müəssisələrin  istiqrazlarının  geniş  miqyaslı 
reallaşdırılması özünün aşağı səviyyəli olması ilə səciyyələnir.  
Qərb ölkələrində QKB-ın maliyyələşməsinin əsas hissəsi (70-95%) korporasiya və 
ş
irkətlərin  istiqraz  buraxılışı  hesabına  həyata  keçirilir.  Belə  halda  birinci  dərəcəli 
bazar bu ölkələrdə stiqrazlara əsaslanır, yerləşdirmənin əsas vasitəçiləri  kimi  isə 
investisiya  bankları  çıxış edir.  
    
Azərbaycanda  isə  belə  bazar  yox  dərəcəsindədir.Birinci  dərəcəli  bazarda 
istiqrazların yerləşdirilməsinin əsas institutu kimi investisiya bankları çıxış etmir. 

---

81 
 
 
 
Ümumiyyətlə,  dünya  təcrübəsində  investisiya  banklarının  iki  tipi  mövcuddur: 
qiymətli  kağızların  yerləşdirilməsi  üzrə  ixtisaslaşmış  (ABŞ,  Kanada,  Ingiltərə, 
Yaponiya),  ortamüddətli  və  uzunmüddətli  kreditlərin  verilməsi  üzrə  ixtisaslaşmış 
(Qərbi  Avropa  ölkələri  və  EOÖ)  investisiya  bankları.  Lakin,  istehsal  və 
kapitalların  beynəlmiləlləşməsi  nəticəsində  bir  çox  investisiya  bankları  qiymətli 
kağızlar  bazarında  dövlət  tənzimlənməsinin  xüsusiyyətindən  asılı  olaraq  həm 
birinci, həm də ikinci növ əməliyyatları həyata keçirir. 
   Fond  birjasında  struktur  dəyişikliklərin  həyata  keçirilməsinə  ehtiyacı  vardır.  
Yaddan  çıxarmaq  olmaz  ki,  birja-ikinci  dərəcəli  bazardır.  Burada  dünya 
təcrübəsində  qəbul  olunduğu  kimi  qiymətli  kağızlar  alınıb-satılır  (eyni  zamanda 
artıq  birinci  dərəcəli  bazardan  keçmiş  qiymətli  kağızlar  da).  Azərbaycanda  yeni 
buraxılan  qiymətli  kağızlar(əsasən  səhmlər)  fond  birjasına  birinci  dərəcəli 
bazardan  yan  keçərək  daxil  olur.  Dünya  təcrübəsindən  göründüyü  kimi,  fond 
birjaları  əsasən  köhnə  buraxılışlı  qiymətli  kağızların,  əsasəndə  səhmlərin  "emalı" 
üzrə ixtisaslaşırlar. Lakin bir şeyi də qeyd etmək lazımdır ki, birjalardan xüsusi və 
dövlət istiqrazlarının bir hissəsi də keçir.  
       Eyni  zamanda  fond  birjalarında  (əsasən  kontinental  qərbi  avropa 
ölkələrində)  yeni  buraxılmış  səhmlər  də  relizə  olunur.  Qeyd  olunmalıdır  ki,  fond 
birjaları bir neçə bazara malikdir. Gələcəkdə Azərbaycan iqtisadiyyatında həm iri 
səhmdar-korporativ  sektorun,  həmdə  kiçik  səhmdar    sektorun  yaranması    zamanı  
fond  birjasının  tərkibində  bir  neçə  bazarların  yaranması  ehtimalı  istisna 
olunmamalıdır.  Güclü  və  böyük  şirkət  və  müəssisələrin  səhmlərin  birjanın  əsas 
bazarında  oynanılacaq,  orta  və  kiçik  müəssisələrin  səhmləri  isə,  onların  maliyyə 
vəziyyətindən  asılı  olaraq  və  bu  qiymətli  kağızların  aşağı  rəqabət  qabiliyyətliliyi 
səbəbindən II və hətta III dərəcəli bazarlarda iştirak edəcəklər. 
     
Bakı  Fon  Birjasının  belə  strukturunun  olmamasının  əsas  səbəbi-qiymətli 
kağızlar buraxılışının aşağı həcmli olması, eyni zamanda qərb ölkələrinin qiymətli 
kağızları ilə  müqayisədə onların  müxtəlif sinifləndirmə  və  modifikasiya  imkanla-
rının olmamasıdır. 

---