Microsoft Word Dissertasiya doc
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
10 12.Maliyyə vəsaitlərinin çatışmamazlığına baxmayaraq digər ölkələrin maliyyə bazarlarına daxil olmaq çətinləşdirilmişdir ki,bu da yüksək riskin mövcudluğu ilə bağlıdır. Maliyyə bazarlarının iştirakçıları və ya subyektləri aşağıdakılardır. 1.investorlar –təlabatından artıq maliyyə ehtiyatlarına malik olan və investisiya kimi istifadə edən müəssisə və təşkilatdır. 2.əmanətçilər –şəxsi istehlakı azaltmaqla müəyyən məqsədlər üçün müxtəlif yığımlar həyata keçirən fiziki şəxslər. 3.borc alanlar –kifayət qədər maliyyə ehtiyyatına malik olmayan və ya maliyyə ehtiyyatlarının çatışmamazlığını hiss edən müəssisə və təşkilatlar,həmçinin dövlət hakimiyyət orqanları. Yuxarıda deyilənlərlə yanaşı,maliyyə bazarının subyekti kimi fəaliyyət göstərən müxtəlif vasitəçilər,ixtisaslaşdırılmış maliyyə-kredit inistitutları da mövcuddur.Subyekt kimi fəaliyyət göstərən vasitəçilər aşağıdakılardır. 1.Maklerlər. Onlar həqiqi vasitəçi kimi çıxış etməklə investorların və ya borc alanların tapşırığı əsasında fəaliyyət göstərərək komission şəklində gəlir əldə edirlər. Maklerlər fiziki və hüquqi səxslərdən ibarər ola bilər. 2.Dilerlər. Onlar sərbəst şəkildə fəaliyyət göstərməklə,bəzi hallarda digər vasitəçilərlə, hətta investor və borc alanlarla da birbaşa sövdələşməyə girirlər. 3. xtisaslaşdırılmış maliyyə-kredit inistitutları. Bura investisiya bankları,maliyyə ş irkətləri, siğorta şirkətləri və s. daxildir.Onlar həm investor, həm borc alan, həmçinin də vasitəçi kimi çıxış edirlər. Beləliklə,maliyyə infrastrukturunun fəaliyyəti genişləndikcə maliyyə bazarının formalaşmasında və inkişafında nəzərə çarpacaq dərəcədə irəlləyiş baş verir. Belə ki, müxtəlif mülkiyyət formalı istehsal müəssisələri arasında vasitəçilik edən maliyyə bazarının subyektləri iqtisadi resursların dövriyyəsinin başa çatdırılmasında aparıcı rol oynayır, kommersiya uğurlarının əldə edilməsinə kömək edir.Maliyyə bazarının əsasını tələblə təklif arasında vasitəçilərin köməyi ilə 11 kreditorla borc götürənlər arasında kapitalın yenidən bölgüsü mexanizmi təşkil edir. Ümumiyətlə maliyyə bazarının formalaşmasında aşağıdakı bazarlar mühüm yer tutur.Borc bazarı,kapital bazarı,valyuta bazarı,pul bazarı,siğorta bazarı,qiymətli kağızlar bazarı,lizinq bazarı və s.Bu bazarlar maliyyə bazarının tərkib hissələrini təşkil edir.Valyuta bazarı subyektləri aşağıdakı növ əməliyyatları həyata keçirir:alıcılıq qabiliyyətini ötürmə, həsirləşdirməni (açıq valyuta mövqeyini siğortalama) möhtəkirlik (valyuta məzənnəsinin və ya faiz dərəcəsinin dəyişməsinin gözlənilməsindən fayda), faiz dərəcəsinin arbitrajı (depozitlərin qəbul edilməsindən,razılaşdırılmış dövrdə daha yüksək dərəcə ilə onların yenidən yerləşdirilməsindən fayda əldə etmək). Alıcılıq qabiliyətinin ötürülməsi aşağıdakı tipik bağlaşma növündə həyata keçirilir. 1.Kassa (spot) – valyutanın təcili surətdə,hər şeydən əvvəl sövdələşmə bağlanıldıqdan iki iş günü ərzində verilməsini nəzərdə tutur. 2.Müddətli (forvard) – valyutanın dəqiq müəyyən edilmiş vaxt ərzində verilməsini nəzərdə tutur. 3.Svop – müxtəlif istifadə müddətli satış və alış əməliyyatlarının birgə həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Valyuta bazarının obyekti ilə əməliyyat aparıldığı zaman subyektlər nəinki iqtisadi məqsədyönlülük nöqteyi nəzərdən və habelə müəyyən mənada təşkilati,iqtisadi və hüquqi məhdudiyyət baxımdan fəaliyyət göstərir.Bu cür qarşılıqlı münasibətləri valyuta maliyyə münasibətləri sistemi adlandırmaq olar.Qızıl bazarı – qızıl həm yığım və ölkənin maliyyə ehtiyatlarının artırılması və həm də biznesi təşkil etmək və sənaye istehlakı məqsədilə alqı-satqı ilə əlaqədar olan iqtisadi münasibətlər sferasıdır.Qızıl bazarlarında əsasən yeni hasil edilən qızıl,dövlət və xususi,qızıl ehtiyatları alınıb-satılır.Təşkilati baxımdan qızıl bazarı bir neçə bankdan ibarət konsersum olub,qızıl alqı-satqısı üzrə sazişlər bağlayır.Bu banklar alıcılar ilə satıcılar arasında vasitəçi rolunu oynayırlar.Dünya qızıl 12 bazarlarına misal olaraq London,Sürix,Nyu-York, Çikaqo Honkonq misal ğ östərmək olar. Kapital bazarı maliyyə bazarının ümumən pul bazarına və kapital bazarına bölgüsünün əsasında müvafiq maliyyə alətlərinin tədavül müddəti durur. nkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsində hesab edilir ki,əgər maliyyə alətlərinin tədavül müddəti bir ildən azdırsa,onda bu pul bazarının aləti hesab edilir.Uzunmüddətli alətlər (beş ildən artıq) kapital bazarına aitdir.Dəqiq desək bir ildən beş ilədək “Sərhəd sahəsi” vardır ki,bu da orta müddətli alət və bazar hesab edilir. Azərbaycanda maliyyə alətləri uzunmüddətə və qısa müddətə bölünməsi bir az fərqlidir.Qısa müddətli alətlərə tez-tez 6 aydan artıq tədavül müddətli alətlər aitdir. Beləliklə qisamüddətli maliyyə alətləri ilə uzunmüddətli maliyyə alətləri arasıda sərhədləri pul bazarı ilə kapital bazarı arasındakı sərhədlər kimi həmişə dəqiq müəyyən etmək mümkün deyildir.Bununla yanaşı bu cur bölgü dərin iqtisadi məna kəsb edir.Belə ki,pul bazarı alətləri ilk növbədə dövlət təşkilatlarını və biznes sahəsini likvid vəsaitlə təmin edilməsinə xidmət etdiyi halda,kapital bazarının alətləri əmanət və investisiyalaşma prosesi ilə əlaqədardır. Pul bazarının alətləri xəzinə vekselləri,bank akseptləri,bankların depozit sertifikatlarından ibarətdir.Kapital bazarının alətlərinə isə ,məsələn, uzunmüddəli istiqrazlar,səhmlər,uzunmüddətli ssudalar aitdir.Nəzərə almaq lazımdır ki,nəğd və nəğdsiz pullar öz-özlüyündə pul bazarında yalnız o hallarda tədavül edilir ki,əgər onların özləri əmtədirsə və əmtəə və xidmət bazarında olduğu kimi əmtəə dövriyyəsinə xidmət etmirlərsə.Kapital bazarı öz növbəsidə ssuda kapitalı bazarına və pay qiymətli kağızlar bazarına bölünür.Belə bölgü bu bazarda satılan ə mtəələrin (maliyyə alətləri) alıcılar və maliyyə alətlərinin emitentləri arasında münasibətlərin xarakterini ifadə edir. Ə gər maliyyə aləti kimi pay qiymətli kağızları çıxış edirsə, onda bu münasibətlər mülkiyyət münasibətləri xarakteri daşıyır və qalan hallarda isə bu kredit münasibətləri olur. Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|