22
Üçüncüsü, qiymətli kağızlar maliyyə vəsaitlərinin yerləşdirilməsində
investorların rahatlığını təmin edir: investor illik 15%-lə vəsaitləri 1 il müddətinə
bank depozitində yerləşdirir. Əgər investor 6 aydan sonra vəsaitlərini geri almaq
istəyirsə, onda bankla olan əməliyyat qoyuluşu haqqında müqaviləni pozmaq
məcburiyyətində qalır. Bank yığılmış faizləri ya ödəmir, ya da tələbolunanadək
qoyuluşlar səviyyəsinə salır. Beləliklə investor öz pullarını maliyyə itkiləri ilə geri
alır.
Ə
gər investor vəsaitlərini istiqrazların alınmasına qoymuşdursa, onda ona
istiqrazın bağlanma müddətini göstərmədən vəsaitlərini geri almaq asanlaşır.
Bunun üçün o, istiqrazları ikinci bazarda sata bilər. Bu zaman alıcı satıcıya yalnız
istiqrazın dəyərini yox, eyni zamanda sahiblik dövründə yığılmış faizləri də ödəyir.
Maliyyə bazarının bir hissəsi olan qiymətli kağızlar bazarı qiymətli
kağızların emissiyası və yerləşdirilməsi zamanı yaranan münasibətləri,həmçinin
bazarın peşəkar iştirakçılarının qiymətli kağızların sonrakı tədavülü üzrə
fəaliyyətini əhatə edən anlayışdır.Fond bazarında xususi maliyyə alətləri olan
qiymətli kağızlara dair mülkiyyət münasibətləri və kreditləşmə münasibətləri
formalaşır.Qiymətli kağızlar bazarında qiymətli kağızalar buraxan emitentlər
(hüquqi və fiziki şəxslər),qiymətli kağızları alan investorlar (hüquqi və fiziki
şə
xslər),həmçinin qiymətli kağızların tədavülünə və müxtəlif fond əməliyyatlarının
keçirilməsinə kömək edən vasitəçilər mövcutdur.Qeyd etmək lazımdır ki,qiymətli
kağızlar bazarı iqtisadiyyatın maliyyələşdirilməsinin dövlət büdcəsi və bank
sistemi ilə yanaşı alternativ mənbəyidir.
Dövlət büdcəsi,bank sistemi və qiymətli kağızlar bazarı daima sıx qarşılıqlı
ə
laqədədir,yəni bir-birini tamamlamaqla yanaşı,həm də bir-birilə daha çox resurs
cəlb etmək uğrunda rəqabət aparır.Bağlılığın və rəqabətin səbəbi hər üç kanalın
dinamikasının eyni istiqamətdə baş verməsidir.Belə ki,vergilərin artırılması və
dövlət büdcəsinin genişlənməsi təsərrufat subyektlərinin və əhalinin sərbəst pul
resurslarını azaltmaqla,bank sistemi və qiymətli kağızlar bazarının resurs bazasını
məhdutlaşdırır.
23
Kapitalın səfərbər edilməsini həvəsləndirməklə, fond bazarı resursların
iqtisadiyyatın müxtəlif sahələri və sferaları arasında, özü də prespektivli və
rentabelli,dinamik inkişaf edən istehsalların xeyrinə yenidən bölgüsünü təmin
edir. nvestor real pul vəsaitini gəlir əldə etmək üçün qiymətli kağızlara investisiya
edir.Bunu isə yalnız rentabelli müəssisələr edə bilər.Qiymətli kağızlar bazarının
iqtisadi rolu onun fəaliyyətinin məqsəd və vəzifələrində,həmçinin onun
funksiyalarında təzahür edir.
Qiymətli kağızlar bazarının zəruriliyini müəyyən edən başlıca məqsədi
sərbəst
maliyyə
resurslarını
səfərbər
etmək
və
onların
bazarın
iştirakçılarınınqiymətli kağızlarla keçirdiyi müxtəlif əməliyyatlar vasiyəsilə
yenidən bölgüsünü təmin etməkdən ibarətdir.Başqa sözlə,qiymətli kağızlar bazarı
müvəqqəti sərbəst pul vəsaitlərinin investorlardan qiymətli kağız emitentləri
istiqamətindəki hərəkətində vasitəçilik edir.Bu məqsədə nail olunması qiymətli
kağızlar bazarının vəzifələrini müəyyən edir.Bunlara aşağıdakılar aitdir.
konkret investisiyaların edilməsi üçün müvəqqəti sərbəst maliyyə
vəsaitlərinin səfərbər edilməsi.
dünya standartlarına cavab verən bazar infrastrukturunun formalaşması.
qiymətli kağızların ikinci bazarının inkişaf etdirilməsi.
mülkiyyət münasibətlərinin transformasiyası.
bazar mexaniziminin və idarə etmə sisteminin təkmilləşdirilməsi.
dövlət tənzimlənməsi əsasında fond kapitalı üzərində real nəzarətin təmin
edilməsi.
investisiya riskinin azaldılması.
qiymətqoymanın inkişaf etdirilməsi.
perspektiv inkişaf istiqamətlərinin praqnozlaşdırılması.
Beləliklə göründüyü kimi,göstərilən vəzifələrin yerinə yetirilməsi ilk növbədə
investisiyaların yenidən bölüşdürülməsinə şərait yaradır. Qiymətli kağızlar bazarı
vasitəsilə yüksək gəlirliliyi təmin edən sahələrə kapital axını baş verir.Digər
tərəfdən,qiymətli kağızların əldə edilməsi imkanını təmin etməklə fond bazarı
24
investisiya prosesinə kütləvi səciyyə verir. Qiymətli kağızlar dövriyyəsinin fond
birjalarının və peşəkar vasitəçilərin əlində cəmləşməsi isə investisiya prosesini
surətləndirir.
Qiymətli kağızlar bazarı ölkədəki ictimai –siyasi durumun dəyişməsini
izləməklə,ona həssas olmaqla həm də maliyyə barometri rolunda çıxış
edir.Qiymətli kağızların vasitəsilə idarəetmədə demokratiyanın təmin olunması
üçün şərait yaranır.Bu,özünü onda göstərir ki,səhmdarların ümümi iclasında
qərarlar səhm sahiblərinin “bir səhm – bir səs” qaydası əsasında səsvermə yolu ilə
qəbul olunur.
Fond əməliyyatları vasitəsilə dövlət və kooperasiyalar iqtisadiyyatda struktur
dəyişiklikləri həyata keçirilir.Qiymətli kağızlar bazarı vasitəsilə dövlət siyasəti
həyata keçirilir.Bunun subutu kimi Şərqi Avropa ölkələrində və Rusiyada 1990-cı
illərdə müəssisələrin özəlləşdirilməsini və səhmdar cəmiyyətlərə çevrilməsini
göstərmək olar.
Yuxarıda göstərilən vəzifələrin icrası qiymətli kağızlar bazarının konkret
funksiyaları yerinə yetirməsi ilə bağlıdır.Hər bir funksiyanın isə konkret məzmunu
mövcutdur.Funksiyalara bunları aid etmək olar.
yenidənbölgü funksiyası pul vəsaitlərinin qiymətli kağızların tədavülü
vasitəsilə müəssisələr,əhali və dövlət arasında ,sahələr və regionlar
arasında,yenidən bölgüsünü ifadə edir.Məsələn,mərkəzi hökümətin,yerli idarəetmə
orqanlarının büdcə kəsirinin dövlət və bələdiyyə qiymətli kağızlarının buraxılması
və yerləşdirilməsi vasitəsilə maliyyələşdirilməsi zamanı müəssisələr və əhalinin
sərbəst maliyyə resurslarının dövlətin xeyrinə yenidən bölgüsü baş verir.Deməli bu
funksiya vasitəsilə iqtisadiyyatın iştirakçılarının bazardakı iştirakının xususi çəkisi
və bununla bağlı olaraq bazardakı nüfuzu,ona təsir göstərmək imkanı vaxtaşırı
olaraq dəyişikliyə uğrayır.
maliyyə risklərinin siğortalanması funksiyası.Bu funksiya törəmə qiymətli
kağızların,yəni fyüçers və opsionların meydana gəlməsi nəticəsində mümkün
Dostları ilə paylaş: |