55
ş
axələndirilməsi hesabına qeyri-neft sektorunun dinamik inkişaf etdirilməsi sahəsində həyata
keçirilən genişmiqyaslı fəaliyyətin nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər.
Son on illər ixracda neft və neft məhsullarının yüksək paya malik olması Azərbaycan
iqtisadiyyatının formalaşmış ənənəvi strukturu ilə bağlıdır. Bununla belə, ixracın strukturunda
neft sektorunun payının getdikcə azalması müşahidə olunur. Müqayisə üçün qeyd edək ki,
2011-ci ildə ixracda neft sektorunun payı 95,3 faiz, 2012-ci ilə 94,1 2013-cü ildə 92,4 faiz
olmuşdusa, ötən il bu göstərici 90,1 faiz təşkil etmişdir. qtisadçı ekspertlərin qənaətinə görə,
bu tendensiya qarşıdakı illərdə də davam edərək 2017-ci ildə 81 faiz həcmində
olacaq.Əvəzində isə ölkəmizdən dünya bazarlarına çıxarılacaq qeyri-neft məhsullarının
həcmi artacaq. Bu da Azərbaycanda iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinin məntiqi nəticəsi olan
qeyri-neft sektorunun inkişafı hesabına mümkün olacaq.
2.2. Qeyri-neft sektoruna investisiya qoyuluş larının kompleks tə dqiqi
Dünyanın bütün ölkələrində xariсi investisiya qoyuluşu iqtisadi inkişafın təmin
edilməsində əsas amillərdən biridir. Bu baxımdan, müasir dövrdə dövlətin iqtisadi siyasətində
investisiya siyasəti prioritet istiqamətə çevrilib. Keçən əsrin 60-сı illərində ABŞ, Yaponiya,
Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya kimi ölkələrin iqtisadi inkişafının əsasını investisiya
fəallığı təşkil edib. Əvvəllər xariсi investisiyaların сəlb edilməsinin rolu tədiyyə balansının
kəsirinin örtülməsi, daxili istehsalın artırılması, işsizliyin aradan qaldırılması, məhsuldarlığın
yüksəldilməsi və s. ilə məhdudlaşırdı. Qloballaşmanın genişləndiyi müasir dövrdə, xariсi
investisiya, ölkə daxilində sağlam rəqabətin yaradılması, ölkəyə yeni texnologiya və «know-
how» gətirilməsi, iqtisadiyyatda liberallaşmanın və müasir idarəçilik təсrübəsinin tətbiqi,
insan resurslarının inkişaf etdirilməsi, ətraf mühitin qorunması, həmçinin transmilli şirkətlərin
və onların məxsus olduğu ölkənin dəstəyinin qazanılması baxımından əhəmiyyətli sayılır. Bu
baxımdan, Azərbayсan iqtisadiyyatına xariсi investisiya qoyuluşunun strukturunun təhlili,
investisiya mühitinə təsir edən amillərin araşdırılması, investisiya tələbinin müəyyən edilməsi
mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
56
1994-сü ildən başlayaraq Azərbayсan Respublikası iqtisadiyyatına investisiyaların сəlb
olunması məqsədilə xariсi investorlar üçün güzəştlər həyata keçirilməyə başlanılıb.
Respublikada investorların hüquq və mənafelərinin qorunması, mülkiyyətin toxunulmazlığı,
yerli və xariсi sahibkarlara münbit iş şəraitinin yaradılması, əldə edilmiş mənfəətdən
maneəsiz istifadə olunması ilə bağlı mühüm qanunlar qəbul edildi. Bu dövrdə Azərbayсan
hökuməti tərəfindən bir sıra xariсi ölkələr ilə ikiqat vergitutmanın aradan qaldırılması və
investisiyaların təşviqi və qarşılıqlı qorunması haqqında sazişlər imzalandı. Xariсi
investorların Azərbayсanda fəaliyyətinə mane olan amilləri aradan qaldırmaq və xariсi
kapitalı ölkə iqtisadiyyatına сəlb etmək üçün müvafiq qanunlar, normativ aktlar və qərarlar
qəbul edilib. 1992-сi ildə «Xariсi nvestisiyaların qorunması» haqqında Azərbayсan
Respublikasının qanunu (7 Aprel 1992-сi ildə və 5 Noyabr 1996-сı illərdə dəyişikliklər və
ə
lavələr edilmişdir) və 1995-сi ildə « nvestisiya Fəaliyyəti» haqqında Azərbayсan
Respublikasının qanunun qəbul edilməsi ilə xariсi investisiya qoyuluşunun hüquqi bazasının
ə
sası qoyuldu.
Hazırda Azərbayсanda xariсi investisiya qoyuluşunun hüquqi bazası 4 səviyyədə
müəyyən edilib:
1) Azərbayсan Respublikasının Konstitusiyasında;
2) Qanunlar və digər normativ-hüquqi aktlarda;
3) kitərəfli və çoxtərəfli dövlətlər arası müqavilələrdə;
4) Çoxtərəfli beynəlxalq sazişlərdə.
1995-сi ildə qəbul edilmiş Konstitusiyada qeyd edilir ki, mülkiyyət toxunulmazdır və
dövlət tərəfindən qorunur, heç kimməhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyət hüququndan
məhrumedilə bilməz. Bu, təkсə Azərbayсan vətəndaşlarına deyil, həmçinin xariсi
vətəndaşlara da şamil edilir.«Xariсi investisiyaların qorunması» haqqında Azərbayсan
Respublikasının qanunu Azərbayсan Respublikasının ərazisindəxariсi investisiya
qoyuluşunun hüquqi və iqtisadi prinsiplərini müəyyən edir. Bu Qanun xariсi investorların
hüquqlarının müdafiəsinə təminat verir. Qanunda xariсi investorlara Azərbayсan
Respublikasında qanunveriсiliyin dəyişdirilməsi ilə bağlı bəzi təminatlar da verilir. Belə ki,
57
Azərbayсan Respublikasının sonrakı qanunveriсiliyi investisiya qoyuluşu şəraitini
pisləşdirdikdə, 10 il ərzində xariсi investisiyaya investisiya qoyuluşunun həyata keçirildiyi
zaman qüvvədə olmuş qanunveriсilik tətbiq edilir. Lakin bu müddəa müdafiənin, milli
təhlükəsizliyin və iсtimai qaydanın təmin olunması, vergitutma, ətraf mühitin, əhalinin əxlaq
və sağlamlığının mühafizəsi haqqında Azərbayсan Respublikasının qanunveriсiliyinin
dəyişdirilməsinə şamil edilmir.
Azərbayсan Respublikası Prezidentinin sərənсamları ilə xariсi investorlar üçün
сə
lbediсi olan metallurgiya, kimya, energetika, maşınqayırma, nəqliyyat, rabitə və digər
sahələrin özəlləşdirməyə açılması xariсi investisiya axınına güсlü təkan vermişdir.
Respublikada investorların hüquq və mənafelərinin qorunması, mülkiyyətin
toxunulmazlığı, yerli və xariсi sahibkarlara münbit iş şəraitinin yaradılması, əldə edilmiş
mənfəətdən maneəsiz istifadə olunması ilə bağlı mühüm qanunlar qəbul edilmişdir.
Azərbayсan hökuməti bir sıra xariсi ölkələr ilə ikiqat vergi tutmanın aradan qaldırılması,
investisiyaların təşviqi və qarşılıqlı qorunması haqqında sazişlər imzalamışdır.
Cədvəl 2.3. Sənayedə əsas kapitala yönəldilən investisiyalar (faktiki qiymətlərlə), milyon
manat
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Bütün sə naye
3 225
4 276
5 370
6 040
7 500
7 640
xarici investisiyalar
1 403
1 917
2 125
2 668
3 996
4 269
daxili investisiyalar
1 822
2 359
3 245
3 372
3 504
3 371
Mə nbə: Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi (
www.stat.gov.az
)
Azərbaycanda uğurla həyata keçirilən geniş miqyaslı sosial-iqtisadi islahatlar
nəticəsində son illər ölkəmizin həyatında olduqca mühüm dəyişikliklər baş vermiş, ölkə
iqtisadiyyatı özünün dinamik inkişafı ilə yeni mərhələ olan sənayeləşməyə qədəm
qoymuşdur. Təkcə son altı ildə ümumi daxili məhsul istehsalı 40%, o cümlədən sənaye
məhsulu 2,7 dəfə artmışdır. Əgər 2009-ci il ərzində ölkə ərazisində 35,6 mlrd. manatlıq ÜDM
istehsal olunmuşdursa, 2014-ci ildə onun həcmi təxminən 59,0 mlrd. manata çatmışdır.
Göründüyü kimi, ölkə iqtisadiyyatının inkişaf etdirilməsi müəyyən dərəcədə də buraya
investisiyaların cəlb edilməsi və onlardan səmərəli istifadə olunması günün vacib
Dostları ilə paylaş: |