10
sektorunda həyata keçirilir. Dövlət sektorunda həyata keçirilən investisiya fəaliyyəti – dövlət
orqanları, müəssisə, idarə və təşkilatların həyata keçirdiyi investisiya fəaliyyətidir. Qeyri-
dövlət sektorunda investisiya fəaliyyəti - idarə, müəssisə, təşkilat və digər dövlət quruluşuna
daxil olmayan qurumlar tərəfindən həyata keçirilən özəl investisiya fəaliyyətidir. Bununla
yanaşı həm də xarici investisiya fəaliyyəti mövcuddur ki, buraya xarici vətəndaşlar, hüquqi
şə
xslər, dövlətlər, beynəlxalq qurumlar və.s tərəfindən həyata keçirilən investisiya fəaliyyəti
daxildir.
stər dövlət və istərsə də qeyri-dövlət bölməsində xarici firmalarla yerli müəssisələrin
birgə fəaliyyəti – birgə investisiya fəaliyyətidir. nvestisiya fəaliyyəti investisiya prosesi
daxilində, qapalı tsikldə investorla (subyekt), investisiya obyekti (obyekt) arasında həyata
keçirilən investisiya fəaliyyətidir. Bu fəaliyyət isə investisiya mühitində baş verir. nvestisiya
mühitində investisiya fəaliyyətinin son nəticəsi isə investorun, sahibkar və ya iş adamlarının
mənfəət və ya gəlir götürməsidir.
nvestisiya fəaliyyətinin subyektləri tərkibcə müxtəlifdir. Bu tərkibə aşağıdakılar
aiddir:
− nvestorlar
− Sifarişçilər
− ş icraçıları
− nvestisiya fəaliyyəti obyektlərinin istifadəçiləri
− Mal göndərənlər
− Hüquqi şəxslər
Bu siyahıda hüquqi şəxsləri ayrıca qeyd etmək lazımdır. Hüquqi şəxslərə banklar,
sığorta və vasitəçi təşkilatlar, investisiya fondları aid edilir.
nvestisiya fəaliyyətinin obyektləri kimi aşağıdakılar qəbul edilir.
− Qiymətli kağızlar (səhmlər, istiqrazlar və s.);
− qtisadiyyatın bütün sahələrində yeni yaradılan və modernləşdirilən əsas fondlar və
dövriyyə vəsaiti;
− Məqsədli pul əmanətləri;
11
− Elmi-texniki məhsul və mülkiyyətin digər obyektləri;
− Əmlak hüququ və intellektual mülkiyyət hüququ.
Açıq iqtisadiyyat şəraitində mühüm investisiya fəaliyyəti obyekti ölkə qanunvericiliyinə
zidd olmayan xarici investisiyalardır. Xarici investisiyalar milli iqtisadiyyata qabaqcıl
texnologiyalar gətirməklə, onun elmi potensialını fəallaşdırır. Daxili istehsalçıları himayə
etməklə yanaşı dövlət xarici investorlar üçün də əlverişli fəaliyyət mühiti yaratmalıdır. Təbii
ki, bu zaman xarici kapitalın marağı ilə milli iqtisadi mənafeni uyğunlaşdırmaq lazım gəlir.
Konkret hallarda çoxsaylı amillərin təsirini qiymətləndirmək və manevr etmək lazım gəlsə
də, əsas istiqamət ikinciyə üstünlük verməkdir.
Bəzən bankların investisiya fəaliyyətinə, gəlir əldə edilməsi məqsədilə müəyyən müddətə
pul vəsaitinin yerləşdirilməsi üzrə bütün əməliyyatlar aid edilir, başqa sözlə, bankların bütün
aktiv əməliyyatları investisiya hesab edilir. Əslində isə bu yanaşma düzgün deyildir. Belə ki,
mərkəzi bankda olan vəsaitlər kimi aktivlər, bank üçün işləmədiyinə görə investisiya hesab
oluna bilməz. Sərbəst maliyyə vəsaitləri – istifadə olunmayan və ya mənfəət məqsədi ilə
dövriyyəyə buraxılmayan vəsaitlər – investisiya olmaya da bilər. Belə ki, bu vəsaitləri
inflyasiya dəyərsizləşdirə bilər və heç bir mənfəət əldə olunmaz. Həmçinin şəxsi məsrəflər
üçün sərf olunan kapital da investisiya sayıla bilməz. Əgər həmin maliyyə vəsaitlərini
banklarda hesaba qoysaq və ya iqtisadiyyatın müəyyən sahələrində sahibkar kapitalı kimi
dövriyyəyə buraxsaq, müəyyən müddətdən sonra mənfəətə təminat olacaq. Belə ki, bank
hesabından müəyyən dividentlər, sahibkarlıq fəaliyyətindən isə xalis gəlir qazanılacaq.
Ümumiyyətlə investisiya prosesi uzunmüddətli proses olub bir sıra mərhələlərdən
ibarətdir. Prosesin son mərhələsi olan mənfəət aşağıdakı etapları keçdikdən sonra reallaşır :
− Araşdırma – Kapital qoyuluşunun predmetinə ilkin yanaşmadır. Yəni, təklif
araşdırılır, məqsədə müvafiq istiqamətdə fəaliyyətə başlanılır, təklifə müvafiq investisiya
layihəsi hazırlanır.
− Təhlil – nvestisiya proyektinin dəyəri, həcmi və digər mətləblər hesablanaraq
dəqiqləşdirilir. Bu etapda yaradılacaq müəssisənin forması, istehsal olunacaq məhsulun
12
çeşidləri və s. müəyyən olunur, yerli və xarici bazarlar analiz olunur, istehsal olunacaq və
satılacaq məhsulun həcmi proqnozlaşdırılır.
− Qərar qəbulu – Layihənin təhlilindən sonra əldə olunan yekun nəticələrə əsasən son
qərar qəbul edilir. Bu qərar qəbul edilərkən sözsüz ilk əvvəl məsrəf və mənfəət fərqi, həm də
mənfəətə keçid müddəti önə çəkilir. Və ona əsaslanaraq layihənin əhəmiyyəti dəyərləndirilir.
− nvestisiya mənbələrinin müəyyən olunması – Kapital qoyuluşları üçün nəzərdə
tutulmuş maliyyə vəsaitlərin və digər aktivlərin araşdırılması. Son zamanlar bu mərhələyə xas
olan yeni tendensiya üzə çıxmışdır. Belə investisiya layihələrinin həyata keçirilməsi üçün
ş
irkətlər çox vaxt öz dövriyyə vəsaitlərindən deyil, borc kapitalından, kreditlərdən daha çox
istifadə edirlər. Bu isə öz növbəsində həmin şikətə fəaliyyətinin həcmini, tempnini
azaltmayaraq investisiya layihəsi ilə məşğul olmağa imkan verir.
− Sənədlərin hazırlanması – Qarşı tərəf ilə rəsmi danışıqlar üçün müvafiq sənədlərin
hazırlanması.
− Danışıqlar və rəsmiyyət – nvestorlar ilə investisiya tələbatı olan tərəf
o
arasında danışıqlar aparılır, layihə müzakirə olunur və hər iki tərəfin niyyətləri üst-
üstə düşdüyü yekun müqavilə imzalanır. Müqavilədən asılı olaraq hər tərəf öz üzərinə
müəyyən öhdəliklər götürür.
− Maliyyə vəsaitlərinin formalaşdırılması - Qəbul olunmuş layihə üzrə müqaviləyə
ə
sasən investisiya prosesinə başlamaq üçün zəruri maliyyə aktivləri formalaşdırılır və prosesə
başlanılır.
− nşaat – Nəzərdə tutulmuş mal istehsalını reallaşdırmaq üçün zəruri istehsal
obyektlərinin tikintisi, istehsal vasitələrinin alınması, lazımi texnologiyanın tətbiqi, işçi
personalının hazırlanması prosesi gedir.
− stehsalat – Artıq nəzərdə tutulmuş məhsulun istehsalı başlanılır.
− Məhsulun reallaşdırılması – Hazır məhsul yerli və xarici bazarda realizasiya olunur.
− Qoyulan vəsaitin qaytarılması – Layihənin həyata keçirilməsi üçün sərf edilmiş
maliyyə vəsaiti geri qaytarılır.
Dostları ilə paylaş: |