65
ə
vəzləyən (burada əvəzləmə dedikdə, zaman ardıcıllığı nəzərdə
tutulur) və enerji alan və buraxan Yer kürəsində yaşayırıq.
Enerjinin alınması Yer kürəsinin canlıları üçün doğum və ölüm
müddətini meydana gətirir. Burada zaman canlılar üçün mütləq
varlıq və sonradan mütləq yoxluq (formanın yoxluğu)
prinsipini ortaya çıxarır. Yəni, insanlar və digər canlı aləm
ardıcıl olaraq Günəşdən enerji alırlar, onun sayəsində inkişaf
edirlər, enerji yığırlar və yetişirlər. Yetişdikdən sonra forma və
məzmunlarını itirirlər. İtirdikdən sonra zaman həmin canlılar
üçün formanı və məzmunu yoxa çıxarır. Burada mütləq yoxluq,
yəni əvvəlki formanın mütləq yoxluğu meydana gəlir. Varlıqlar
üçün zamanlar dəyişir. Yer kürəsində gecə-gündüz vəhdəti
(sutka) biz insanlar tərəfindən toplanılır və müəyyən illərdə
canlılar öz mövcudluqlarını fərdi olaraq başa çatdırırlar.
Gecə-gündüz vəhdəti əslində Yer kürəsi üçün termostat
rolunu oynayır. Yer kürəsi üzərində sabit və nizamlı qaydada
enerjinin paylanmasını təmin edir. Yer kürəsi özünün müəyyən
hissələrini ardıcıl və birləşmiş qaydada Günəşə doğru döndərir
və bu anda Günəşdən alıdığı enerjini digər yerlərinə paylayır.
Paylaya-paylaya öz kütləsini dəyişə-dəyişə sutka ərzində
müəyyən anlarda bərabərləşdirir. Gecə-gündüz vəhdəti əslində
enerjinin alınması-paylanması və Günəşə, həmçinin kosmik
məkana geri qaytarılmasının vahid zaman sistemini təmin edir.
Gecənin gündüzlə əvəzlənməsi məhz mexanizmlərin və
sistemin əsaslarını meydana gətirmiş olur. Gecə-gündüz
vəhdəti enerji mübadiləsi proseslərinin sistemliliyini təmin
edir.
Gecə-gündüz vəhdəti Yer kürəsində insanlar və digər
canlılar üçün ardıcıl enerjinin ötürülməsini və canlılardan
alınmasını təmin edir. Bu baxımdan da hesab etmək olar ki,
bütün aləm, hətta bərk materiya aləmi daimi olaraq kainatla,
Günəşlə və ulduzlarla enerji mübadiləsi prosesində olur.
Planetlər həm bir-birilərinə, həm də Günəşə elementlər
ötürürlər və elementlər qəbul edirlər. Canlı aləm gündüz
66
Günəşdən enerji ilə birlikdə element (Günəş enerjisi elə
element axınıdır) qəbul edir və Günəşə də element göndərir. Bu
baxımdan da qəbul etmək olar ki, gecə-gündüz enerji
mübadiləsi funksiyasını yerinə yetirən vahid trayektorik bir
sistemdir.
Varlığın enerji və “enerjisizlik” baxımından (varlığın
antonimliyi əsasları ilə) izah olunması
Kainat enerjidən ibarətdir. Enerji dərəcələnir. Enerji
dərəcələnməsi tərkib dərəcələnməsini və buna görə də tərkib
müxtəlifliyini meydana gətirir. Bu dərəcələnmə kütlədən və
sürətdən, qüvvədən və maddə halından asılı olur. Çox sürətli
element tərkibi (burada yığılan çoxlu sayda elementlərin
kəmiyyəti) elə böyük enerjidir. Müəyyən məkanda yığılan
elementlər sürətlə hərəkət edəndə, böyük həcmli qüvvənin
tətbiqi sayəsində- maye və qaz halına çevrilirlər ki, (məsələn,
Günəş və digər ulduzların yaranması) bu da güclü enerjinin
ə
saslarını yaradır. Buna görə də hesab etmək olar ki, qüvvəni
yaradan toplum (kütlə) elə qüvvənin özüdür və daxildəki və
xarici təsirlərdəki qeyri-tarazlıqlardır. Qeyri-tarazlıqlar isə
müəyyən məkanda olan kəmiyyət nisbəti fərqləridir. Biz enerji
dərəcələnmələrini, onların bərk, maye və qaz halında
olmalarını aktiv və passiv enerji kimi təsnif edə bilərik.
Məsələn, kainat (kosmik fəza) müstəvisi elə elementlər
toplusudur. Bu toplu özündə enerjini birləşdirir, çünki qaz
halında (atmosferə və suya nisbətən az seyrəkləşmiş qaz halı)
geniş, sonsuz məkanı əhatə edir. Kosmik müstəvinin özü elə
enerji məkanıdır. Lakin biz insanlar kosmik fəzanı Günəşdən
və ulduzlardan fərqli gördüyümüzə görə, bu məkanı hələlik
passiv enerji məkanı adlandıraq. Belə təxmin etmək olar ki,
Süd Yolu Qalaktikasında Günəş öz sistemi-Günəş özü,
sistemi əhatə edən kosmik məkanı, yəni planetləri ilə
birlikdə hərəkət edir. Belə təsəvvür edək ki, bu hadisə “bir
67
dənizin öz suyu ilə dünya okeanında üzməsinə” bənzəyir. Həm
də fərz edək ki, izah etdiyimiz kimi deyil, Günəş sistemi
hərəkət edir və digər ulduzun sisteminə yaxın gedir. Bu anda
belə hesab etmək olar ki, ulduzlar yaxınlaşır. Günəş sistemi
ulduzlar sisteminə özünün kosmik məkanı olmadan daxil
olanda onların tərkibində dəyişiklik ola bilər. Günəşdə bu
dəyişiklik yoxdur, ona görə də belə qərara gə
68
ş
eyin alovu həm yandığı məkana təsir edir, həm də ətrafına
enerji verir, onun strukturunu dağıdır. Uzaqlaşdıqca təsir azalır.
Eləcə də yanmaya davamlı şeylər ətrafda olanda, təsir və enerji
kəmiyyəti azalır. Deməli, enerji kəmiyyəti mənbədən
uzaqlaşdıqca öz təsirini azaldır. Ümumiyyətlə, enerji
mənbəyinə yaxın olan materiya aləmi (bərk və maye halında
olan aləm) enerjiyə çevrilir. Aktiv enerji də maye (ərinmiş
forma) və qaz (alov) halında olur. Bu baxımdan da Günəş aktiv
enerji mənbəyidir. Burada qazın mayeyə (kosmik fəzanın
eleçentlərinin Günəş məkanının daxilinə axın zamanı),
mayenin isə qaza (mənbənin xaricə çıxması zamanı) çevrilməsi
prosesləri baş verir.
Təbiətdə enerji ötürülmələri mövcuddur. Çünki bu olmasa,
həm də hərəkət olmaz. Hərəkət olmasa, enerji ötürülmələləri də
olmaz, qüvvə və onun kəmiyyəti də ola bilməz. Enerji
ötürülmələri insanların ətraf aləmlə -canlı və “cansız” hesab
etdiyimiz aləmlərlə kontaktlarının əsaslarını təşkil edir.
İ
nsanların fiziki və mənəvi mövcudluqları məhz enerji
amilindən asılı olur. Enerji ötürülmələri əkslikləri yaradır, bir
istiqaməti artırır, digər istiqaməti (onun əksi olan istiqaməti)
isə azaldır. Deməli, enerji həm də məsafəni meydana gətirir.
Məsələn, düşüncənin məsafəsi vardır. Bu, zamanı ortaya
çıxarır. İnsan düşünür, zamanı uzun çəkir, bu halda məsafə də
uzanır. Məsafə uzandıqca məkan da böyüyür, məkan
böyüdükcə siqnallar da çoxalır. Siqnallar çoxaldıqca emal da
çoxalır. Nəticə etibarilə səbr, dözüm və gec reaksiya meydana
gəlir. Əsəblərin sakit olması da enerjinin çoxluğundan,
informasiyanın bolluğundan və tarazlaşdırıcı olmasından
meydana gəlir. Enerji artdıqca şüur genişlənir, çünki siqnal
çoxalır. Ağıl (şüur) düşüncənin uzunluğudur. Bu da enerjidən
asılıdır. Ağılın dərinliyi tərkibi çox olan siqnallardan və
siqnalları geniş şəkildə emal etmək proseslərindən asılıdır.
Burada da zaman və məkan (məsafə) amili rol oynayır.
Dostları ilə paylaş: |