Microsoft Word dusguncelerim II hiss?doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Atmosfer və su.
138 Atmosfer və su. Burada iki mövqe ortaya çıxa bilər: birincisi, kosmik fəzadan atmosferin yaranması və ondan da suyun-dünya okeanının meydana gəlməsi; ikincisi isə sudan atmosferin meydana gəlməsi. Bu barədə əvvəlcə də qeyd olunub. Birinci məsələdə Günəşin və Yerin əmələ gəlməsi baxışları üstünlük təşkil edir. Günəşin və Yerin tarixi var. İ kinci məsələdə isə belə qəbul etmək olar ki, əslində, başqa planetlər kimi (indiki vəziyyətləri kimi) Yerdə də vaxtilə su olmayıb. Yer kürəsi asteroidlərlə toqquşub, dağılıb və bunun sayəsində daxilində olan su onun səthinə çıxıb, nəticədə atmosfer meydana gəlib. Digər tərəfdən də hesab etmək olar ki, Günəşlə Yer arasında hansı bir məqamda tarazlıq pozulub (məsələn, Yer kürəsi bir qədər Günəşdən uzaqlaşıb), nəticədə Yerin daxili enerjisi artıb, Yeri partladıb və suyunu bayıra çıxarıb və nəticədə atmosfer meydana gəlib. (Böyük ehtimalla Yer kürəsi Günəşdən uzaqlaşarsa, ilk anda Yer kürəsinn daxili nüvəsi partlayar. Bu prinsiplə insanları zil qaranlıq yerə atmaqla, partlatmaq, yaxud da dondurmaq olar). Yerin üzərində hava və su demək olar ki, eyni tərkibdədirlər. Okean dalğası ilə külək demək olar ki, eynidirlər. Sadəcə olaraq fərq havada olan kütlənin azlığıdır. Okean “sıxlaşmış havadan” ibarətdir. Hava axını az sıxlığı olan sudur. Dalğa həm də ona görə əmələ gəlir ki, üzərində olan hava axını suyun səthinə toxunur, orada özünə məkan axtarır. Məkan axtarmaq suyu itələyir, dalğalandırır. Qeyd: havanı çoxlu udmaqla susuzluğun qarşısını almaq olar. Suda-quruda yaşamaq hava və suyun eyni tərkibli, lakin müxtəlif sıxlıqlı olmasından irəli gəlir. Qeyd: okean həm də bərk kütlənin maye halıdır, toplumudur. Deməli, materiya ilə, minerallarla zəngindir. Okean havaya nisbətən minerallarla daha zəngindir. Çünki bərk materiya ilə qarışmış formadadır. Məlumdur ki, okeanda, dənizlərdə və istənilən təbii su hövzələrində (anbarında) dərinləşdikcə, kütlə artdıqca, sıxlıq da artır və Yerin cazibə 139 qüvvəsinin təsiri ilə sıxlaşma artmı meydana gəlir. Cazibə udur. Bu baxımdan da okeanda batan istənilən metal və ya bərk forma dərinə doğru udulur. Belə güman etmək olar ki, lap dərinliklərdə batma okeanın sıxlaşmasının artmasına görə üst hissələrinə nisbətən zəif olur. Su çox sıx olduğundan, tutaq ki, bir gəmi və ya da hissə aşağıya doğru az sürətlə batır. Dayaz yerdə batma sürəti sıxlaşdıqca azala bilər. Okean dibinə aparatla enmək getdikcə çətin olar. Kütlənin artması çoxluq hesabına baş verir. Su çoxluğunun vertikal əsası sıxlığı yaradır. Okeanın dibinə doğru getdikcə sıxlıq artdıqca, belə hesab etmək olar ki, həmin hissələrdə suyun hərəkəti də zəifləyir. Lap materiya ilə sərhədlərdə “hərəkətsiz” qalır. Okean dibləri daha çox bərk materiya formasına yaxınlaşır. Okean dibindəki su üzə qalxanda isə yüngülləşir, seyrəkləşir. Suyun dibi nisbi hərəkətsiz vəziyyətində olan materiyaya yaxın olur. Su dərinləşdikcə - okeanlarda-dənizlərdə və s.-oksigen tərkibi də artır. Günəş ş üasından uzaqlaşır. Lakin okean dibində suyun, - sıx olsa da- su maddəsi kimi qalması suyun üzərində olan hərəkətlə ə laqəlidir. Yəni, Yer kürəsi fırlanır, dalğalar əmələ gəlir, sualtı axınlar əmələ gəlir və nəticədə suyun ən dərin hissəsi (1000 metrdən artıq dərində yerləşən abissal ərazilər) də sıx formada olsa da belə, hərəkətdə olur. Okeanlarda sıxlıq dərəcəsinə görə hərəkətlər də dərinləşdikcə zəifləyir, su sükunət halını alır. Lakin daha çox hərəkətsiz olsa, yəni hərəkət çox zəifləsə, su formasını dəyişə bilər. Su dərinləşdikcə sıxlaşır və sərinləşir, oksigen artır. Bu məntiqlə hesab etmək olar ki, suyun dərinliyinə enən aparatın çəkisi ümumən sıxlıq sayəsində artır. Aparatın enməsi və qalxması xüsusi çətinlikləri tələb edir. Çünki aparat üzərində su çəkisi artır və daha sıxlaşmış yerə düşür. Təbii ki, okean dibinə yaxın ərazilərdə hərəkət –aparatın hərəkəti yuxara hissələrə nisbətən zəif ola bilər. Həm də çox sıxlaşmadan aparat dağıla bilər. Su dibində olan aparatın 140 qalxması təbii ki, getdikcə asanlaşmalıdır. Yuxarı qalxdıqca aparatın çəkisi də yüngülləşməlidir. Okeanın dibinə getdikcə su əhatəsi qaranlıqlaşır. Buradan da qalınlaşma başlayır. Günəş okean dibini işıqlandıra bilmir. Bu baxımdan da orada yaşayan canlılar ya kor ola bilərlər, ya da iti görmə qabiliyyətinə malik olaraq, istənilən işıq elementini tez görə bilərlər. Okeanın dibinin hərəkəti və su forması halında qalması həm suüstü məkanın hərəkəti ilə bağlıdır, həm də Yerin nüvəsindən daxil olan enerji də, belə güman etmək olar ki, suyun “buzlaşmasının”, bərkiməsinin qarşısını alır. Okean sularında dərinləşdikcə duzluluq və ş irinlilik nisbətləri də dəyişməyə məruz qalır. Ehtimal edək ki, dərinləşdikcə su soyuyur, bu anda şirin su ehtiyatları artır. Güman ki, okeanın dərinliklərində su üzərinə nisbətən şirindir. Okean dibləri bərk materiya ilə yumşaq su (buna okeanın üst hissəsinin suyunu aid etmək olar) arasında keçid formasını da ala bilər. Okeanda su dərinləşsə, ehtimal etmək olar ki, bərk materiyaya çevrilə bilər. Sıxlıqdan yuxarıya doğru-az sıxılmış su ehtiyatı toplanır, ondan da yuxarıda atmosferin alt təbəqələri-troposfer, stratosfer və s. meydana gəlir, ondan yuxarı isə seyrəkləşmə baş verir. Deməli, sıxlıqlar daha çox bərk materiya ətrafında meydana gəlir. Sıxlıq bərk materiyanın cazibəsini yaradır, cazibə də üzərindəkiləri sıxlaşdırır, cəzb edir. Kosmik məkan-planetlərarası məkan- Günəş olduğuna görə, seyrəkləşir. Bu baxımdan da dünya okeanı atmosferin ə sasıdır, həm də Yer kürəsinin işıqlanmasına yardım edir, Yer kürəsini sərinn saxlayır. Yer kürəsində dünya okeanı duzludur. Səbəbi: belə hesab etmək olar ki, su üzə çıxanda yerdəki faydalı qazıntılarla, metallarla qarışıb. Ola da bilər ki, ilkin su qaynar olub və temperaturun yüksəkliyi maddələri qarışdıra bilib. Duzluluq bərk materiyaya yaxın bir vəziyyətdir, tərkibdir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|