155
Bəlkə də belə planetlərin sayı bir yox, bir neçədir. Lakin
həddən çox olsaydı, əks şüalar (planetlərin əks olunması)
hesabına həmin planetlər qrupunu tapmaq asan olardı.
Belə də ehtimal etmək olar ki, bu planet (planetlər) elə Yer
kürəsinin “əkizi” dir. Onunla bir yerdə dövr edir və bu
baxımdan da ayrıca görünə bilmir. O da ola bilər ki, həmin
planetlər başqa bir qalaktikanın planetləridir, lakin mərkəzlər
yaxındır. Süd Yolu qalaktikasının yanında paralel qalaktika da
vardır və onun planeti Yer kürəsi ilə çox oxşardır. Burada
zaman-məkan vəhdəti daha yaxındır, dolayı gedilən yollar bir
anlığa birbaşa gedilir. Yəni, başqa qalaktikalara yaxın yollar
vardır. Planetləri çoxtərəfli, çoxbucaqlı, yəni sistemli əks
olunmalarla tapmaq olar.
156
Qrafiklər bölməsi
График-1
Варлыьын антонимлийини якс етдирян схем-енеръинин артыб-азалмасы
ганунауйьунлуьу иля
Цмуми
азалма
трайекторийасы –мцтляг
щядяфлярин
азалмасы
трайекторийасы
+
-
Мцяййян мцтляг
щядяфляр вя щямин щядяфлярдян кечид мяркязляри -
енеръинин мцяййян артан
мярщяляси вя азалмаьа кечиди
Антонимлярдир. Лакин щяр бир хятт цзряиндя
антонимлик вар. Артыб-азалма щяр бир хяттин
юзцндя мювжуддур. Артан вя азалан мцтляг
бярабярлийя маликдир. Мясялян, 2-дян 1-ин
азалмасы еля азалан 1-я бярабярдир. Бу да
низам ганунуна табедир. Енеръинин артмасы
вя азалмасы ейни кямиййятя бярабярдир.
Каинатда мякан йох, кямиййят ейнилийи
мювжуддур. Щяр бир елементин юз мяканы
вар. Кямиййят артыб-азламасы мцхтялиф
мяканлар
цзяриндян
мейдана
эялир.
Антонимляр
енеръинин
артмасы
вя
азламасындан мейдана эялир. Антонимлярдя
мякан бахымындан “+” = “-“ олур. О да 1-я
бярабярдир, сыфыра йох. 1-ин дя тяркибиндя
чохлу сайда ян кичик бюлцнян вардыр. Демяк
олар ки, ян кцчик бюлцнян дя ващиддир, о да 1-
дир, йахуд да 1-ин тяркиби олан 1-лярдир.
Енеръинин мцтляг азалмасы
вя йени артыма кечид
мярщяляляридир.
Цмумиййятля,
мцтляг
“0”
йохдур. Чцнки щяр шей вар.
Кечид “1”-дян олур, “0”-дан
йох. Енеръи олмайанда йени
енеръи онун йанында олур. “0”
ися
шяртидир.
Ифадя
етмяк
цчцндцр. Мясялян, бош “0”ла
ифадя олунур. Бошун йериня долу
эяляндя еля долу олур. Бу
бахымдан бош +долу =долу
формуласы
алыныр.
Инамсызлыг
енеръидир. Бу бахымдан шярти
сыфырдыр. Енеръи щямин мякана
долдугжа биря йахынлашыр.
Бу принсип истянилян фикирдя, онун антонимляриндя мювжуддур.
Мясялян, инам артдыгжа енеръи артыр, мцтляглик артыр. Инам азалдыгжа
мцтлягликляр азалыр, мцтлягликляр нисбиликлярля йени мцтлягликярля,
азалан мцтлягликлярля явяз олунур. Шцбщя инамы инамсызлыьа чевирир.
Демяли, шцбщя енеръини азалдан фактордур.
=
157
Гарфик-2
“Щя” вя “йох” анлайышларынын енеръи дяйишмяляри иля ясасыны якс етдирян
схем
Нязярдя
тутулан
“Йох”
Нязярдя
тутулан
“Щя”
“Йох”
–дан
“Щя”-
йя
Енеръинин
азалмасы –
мянфинин
артмасы
Енеръинин
артмасы –
мцсбятин
артмасы
Цмумиййятля,
“сыфыр”
йохдур, бу шяртидир.
Бурада рянэляр гарышыр.
Кечидляр дя тез ола билир.
Енеръи азалыр
Енеръи
артыр
“Щя” иля “йох” арасында узун бир заман вардыр. Дцшцнжя узандыгжа “щя” иля “йох”
арасында мясафя дя узаныр. Енеръи артанда нязярдя тутулан мцтляг “щя” йя чатмаг
олур вя бурада нязярдя тутулан “щя” мцтляг “щя”йя чеврилир. Нязярдя тутулан “йох” о
заман гятиляшир ки, нязярдя тутулмуш мцтляг “щя”дян она гядяр енеръи кцтляси азалыр.
Инсанын дахили енеръисинин артмасы вя азалмасы “щя” вя “йох”у мцтляг вя нисби едир.
-a
a
-b
b
-а-нын енеръисизлик бошлуьу а-нын енеръи
кцтлясиня бярабярдир. Б-нин енеръи кцтляси –б-
нин бошлуг сащясиня бярабярдир. Бу гайдада
енеръи юз бюшлуьуну долдурур вя йа да юз
мяканыны тярк едир. Бошлуьун долдурулмасы
сайясиндя таразлыг йараныр.
Мянтиги нятижя олараг гейд
етмяк олар ки, “щя” вя “йох”
щяр бир анда мцтлягдир, щям
дя дяйишяряк йени мцтлягдир.
Бурада гырмызы сащы олан “-“, йашыл сащя олан
“+”-ун кюлэясидир. Гырмызы бошлуг, йашыл долу
оландыр. Бошла долу арасында ейнилик вар.
Рянэлярдян
эюрцнцр
ки,
енеръинин
артмасы
ону н азалмасы иля
яксдир.
Енеръи
азалмалары
ися
дцздцр. - 1-1-1-1
яксдир 1+1+1+1; -
4+1+1+1+1
ейнидир 4-1-1-1-1,
йяни 4-4
Енеръи азалмалары
сыфыра доьру эялир,
артма вя азалма
ися
сыфырдан
узаглашыр.
158
Космик фяза вя елементляри нисбятинин хяйали тясвири
График-3
Космик
фяза
Эцняш
Бурада рянэляр нисбидир. Каинат даща чох гаранлыглардан, йяни, ишыг зяиф дцшян щиссялярдян (шярти
мянфиликлярдян) ибарятдир. Эцняш ятрафында олан космик фязанын бцтцн мцстявиси ейни рянэдя ола
билмяз. Эцняшя йахын олан вя енеръинин бол олдуьу щиссяляр нисбятян парлаг олур. Она эюря ки, бурада
щярякят сцрятлидир. Елементлярин щярякятинин эцжлц олмасы онларын рянэляринин дя парлаглашмасына
сябяб олур. Парлаглыг Эцняшин юзцндя пикя чатыр. Эцняшдян араландыгжа парлаглыг да зяифляйир.
Чцнки, мцсбят щярякятин мигдары ашаьы дцшцмяйя башлайыр. (Гейд: бир рянэ башга рянэин ичярисиндян
кечяркян яламятини эюстярир. Демяли, рянэлярин гарышмасы, цст-цстя дцшмяси якс олунмадыр. Мцтляг
щалда, тяк олараг щеч бир рянэ йохдур. Рянэляр еля бир-бириляринин яламятлярини билдиряндир. Бурадан да
беля бир нятижя щасил олур ки, гаранлыг вя ишыглыг бир-бириляриня нисбятдя бцрузя веряндирляр. Бу да ону
демяйя ясас верир ки, мцсбятсиз мянфи, мянфисиз ися мцсбят йохдур. Демяли, ващид тяркибдян, тяркиб дя
ващиддян ибарятдир. Бунлар яламятляри мцяййян едянлярдир. Буна эюря дя тябиятдя бир йох, башланьыж
цчцн ики елемент вар. Бунлардан бири сцрятли щярякятдя олан, диэяриси ися нисбятян аз сцрятли щярякятдя
оландыр. Там щярякятсизлик ися йохдур, бу оларса, елемент дя ола билмяз). Схемдя Эцняш вя планетлярин
аь олмасы ону демяйя ясас верир ки, бунлар охшардырлар. Демяли, Эцняшдян планетляр йараныб вя
планетляр Эцняши гидаландырырлар. Орта мцстяви ися мянфидир. Демяли, ики мцсбятин арасы мянфидир. Бу,
онларын бирляшмясинин гаршысыны алыр. Демяли, Эцняш вя планетляр даима олараг мювжуд ола билярляр.
Парлаг фяза
Цмуми Эцняш системи сащяси цзря
гаранлыгла шан фяза –мянфиликл ярин
цстцнлцк тяшкил етди йи щисс яляр
Пл анетлярдя ишыгланмалар олур.
Бу бярк материйанын Эцняш
ишыьыны юзцня чякмяси иля
ялагядарды р.
Цмуми систем цзря
мцсбятликлярин чох
олдуьу щиссяляр
159
Günəşin əmələ gəlməsini əks etdirən
sxem-ehtimallar, güman və fərziyələr
Qrafik-4
Planetlərin
hərəkət radiusu
Kosmik fəzada-Günəş sistemində planet əhatəsi-
planet zonası
Günəşə daxil
olan elementlər
–oksigen və
hidrogen
Günəşdən çıxan
elementlər-Günəşin
şüalanması nəticəsi
sahələri
Planetlər hərəkət edərkən-planet sahəsindən (kosmik məkanda olan sahə) fəzadakı elementləri Günəşə doğru itələyir. Hər bir
planetin hərəkətindən Günəşə doğru kosmik fəza elementinin seli axır. Planetlər kosmik fəzanı daiama hərəkət vəziyyətində
saxlayırlar. Hərəkət edərkən həm Günəşdən şüa qəbul edirlər, həm də hissəcikləri Günəşə doğru hərəkət etdirirlər. Hər bir planetin
hərəkət sahəsi var. Hərəkət etdikcə hərəkət sahəsində olan elementləri kənara çıxarırlar. Bu anda kənara çıxan sel planetlərdən
Günəş şüasının əks olunması elementlərini ətrafa doğru itələyirlər. Bu prinsip üzrə planmetlər arasında da enerji paylanmaları
gedir. Plantlər hərəkət etdikcə hərəkət sahələrində olan element kütləsini digər planetə tərəf yönəldir. Bu anda qarşılıqlı sel
sahələri yaranır. Buna görə də kosmik fəza hərkətdə olur. Sürətlə fırlanan və kütləsi böyük olan planet daha çox elementi fəzada
yaymaqla (yer açmaqla) hərəkət etdirir. Bu prinsipə görə Ay ilə Yer planeti arasında çox böyük cazibə və itələmə var. Planetlər
arasındakı fəzada temperatur fərqi böyükdür. Məsələn, Yer planeti ilə Günəş arasındakı məsafədə-kosmik fəzada olan temeperatur
ilə Marsla Günəş arasında olan fəza temperaturu eyni ola bilməz. Böyük kütləli planet hərəkət edəndə onun kosmik fəzasının
temperaturu da bir qədər isti ola bilər. Çünki, hərəkət nəticəsində axın böyükdür. Axının böyük olması temperaturun da böyük
olmasına səbəb ola bilər. Deməli, planetlər arasında enerji paylanması var. Məsələn, belə fərz etmək olar ki, Venera planeti ilə Yer
arasında hərəkət sahələrində bir-birinə enerji paylanmaları var. Kosmik fəza tək günəşin yox, həm də planetlərion hərəkətindən
enerji alır. Bu enerji planetlər arasında paylanır. Enerjinin paylanması öz növbəsində planetlərarası əlaqələrin əsasını təşkl edir. Bu
baxımdan da bir planetin olmamamsı digər planetə mənfi təsirini göstərə bilər. Günəşin fırlanmasında planetlərin rolu var. Çünki,
fəza elementlərini süərətlə Günəşə doğru itələyirlər. Günəş adlanan mənbədə, bu itələmə -çökək yerdə- sovrulmaya çevrilir.
Deməli, cazibə və itələmə qüvvəsinin əsas mənbəyi elə Günəşdir.
Günəş fəza müstəvisinin “çökək yeridir”. Burada elementlərin sovrulması baş verir. Sovrulmadan –
elementlərin qarşılaşmasından da çevrilmələr meydana gəlir. Çevrilmə elə Günəşi yaradır. Qüvvə də
elə bu sovrulmadan başlayır. Günəş qüvvənin mərkəzixdir. Fəza qüvvənin yaranması mənbəyidir.
Elementlər sovrulduqca Günəş fırlanır.
Kosmik
fəza
160
Эцняшин ямяля эялмясини якс етдирян схем
График-5
Эцняш
атмосфери
–бурада
температур
йанма
мянбяйиндян нисбятян аздыр.
Чцнки,
космик
фязадан
нисбятян
сойуг
елементляр
бурайа дахил олур
.
Космик фяза
Исти елементляр
Сойуг
елементляр
Елементлярин
“йанма”
мянбяйи
Гцввянин ямяля эялмя
йери-жазибя вя итялямя
гцввяси мяканы
Гцввя
Эцняш
бурульанындан ямяля
эялир.
161
Эцняш шцасынын фязадан кечмяси
График-6
Эцняш
планет
Мцсбятликляр
Мянфиликляр
Космик
фязада олан
тягриби сыфыр
хятти. Бурада
нисбятян зяиф
енеръисизилк
вар.
Щярякятин
зяифлийи
мцшащидя
олуна биляр.
Беля
охшар
нисбят
планетляр
арасында да
ола биляр
Планетляр
Гейд: Эцняш ян эцжлц сцртцнмя олдуьуна эюря
парлаглашыр. Демяли, Эцняш бурульандан мейдана эялян
сцртцнмянин парылтысыдыр. Эцняшдя парлаглыг чохдур,
сцртцнмя
чохдур.
Космик
фязада-Эцняшдян
араландыгжа, парлаглыг да азлыр. Чцнки сцртцнмя азалыр.
Планетлярдя ися Эцняш ахыны бярк кцтля иля растлашыр.
Сцртцнмя артыр, демяли парлаглыг да артыр. Бу бахымдан
космик
мякан
Эцняшдян
узаглара
эетдикжя,
гаранлыглашыр. Планетлярдя ися парлаглашыр. Планетлярдя
енеръи мянбяляри мяркязляшир, сых характери алыр.
162
График-7
Эцняшятрафы бурульан сащялярини якс етдирян схем
Эцняшин юзц
Эцняшятрафы
бурульанлар-
Бурульан
щярякятиндя
олан
Эцняшятрафы космик фяза
Эцняш бурульаны
сайясиндя Эцняш
юз оху ятрафында
дювр
едир.
Дювретмя
еля
бурульанын
юзцдцр.
Бурульан
планетляри
дювр
етдирир,
онларын
орбитал сащялярини
мейдана эятирир.
Жязбетмя-
йахынлашдырма
Итялямя гцввяси-
узаглашдырма
Эцняшя дахил олан вя
Эцняши тярк едян
елементляр Эцняшдян
ейни мясафядя ейни
тяркибя
маликдир.
Эцняшдян мясафясиня
эюря жязбетмя вя
итялямя
гцввяси
кямиййят бахымындан
ейнидир. “минуслар” вя
“плуслар” бярабярдир.
Системдя
олан
таразлыг да бурадан
мейдана эялир
“-“ = “-“; “+”
=”+”
Бурульанлар мяркязягачма-Эцняшягачма вя
мяркяздянгачма трайекторийасы жызырлар.
Планетлярин итялямяси –Эцняшин жязбетмяси,
Эцняшин итялямяси ися планетлярин жязбетмяси иля
дцз мцтянасибдир. Эцняш енеръини бурахыр-планет
удур; планет ися енеръини Эцняшя ютцрцр.
163
NƏTİCƏ:
Kainat sonsuzdur, bu baxımdan da sonsuz sayda, həcmdə,
miqdarda, ölçülərdə əlaqəli, bu səbəbdən də təsiredici
məlumatlardan, siqnallardan, müxtəlif qüvvə kəmiyyətini
yaradan birləşmələrdən ibarətdir. Siqnallar hərəkətlərdən
meydana gəlir. Hərəkətlərdən qüvvələr yaranır. Qüvvələr
sürətlərin dərəcələrini müəyyən edir. Dərəcələrdən də kəmiyyət
dərəcələri və kainatın tərkib təsnifatı yaranır.
Bu kitabda şərti sonluqlar olaraq aşağıdakı nəticələrə
gəlinir:
-kainat siqnallardan ibarətdir, siqnallar axınlardır, axınlar
qüvvələrdir, kəmiyyətdir, miqdardır, həcmdir;
-müsbətliklər enerji artması, mənfiliklər isə enerji
azalmasıdır. Mənfiliklər yoxluq deyil, müəyyən xətlərdə olan
enerji azalmalarıdır. Müsbətliklər və mənfiliklər ədədlərdə
eynidir, lakin məkanlar başqadır. Varlıq var, yoxluq ancaq
məkan dəyişəndə və məzmun dəyişəndə mövcuddur. Dəyişmə
zamanı forma və məzmun əvvəlki məkandan yoxa çıxır, yeni
məkanda ya əvvəlki formanı müəyyən qədər saxlayır, ya da
formasını dəyişir. Mütləq yoxluq məkanın özündə olan
yoxluqdur. Bu da yerdəyişmədən asılıdır;
-eynilik
yalnız ədədlərdə,
elementlərdə ola bilər.
Birləşmələr zamanı isə fərqlilik yaranır. Eyni məkan yoxdur.
Hər bir zərrəcik və onun birləşməsinin öz məkanı var. Bir
zərrəcik bir məkandadır;
-sürət məkanı və zamanı (bir nöqtəyə gəlmə zamanı) yaxın
edir. Sürət həm də əks istiqamətdə zamanı və məkanı uzadır;
-qaranlıq
işığın
müəyyən
nisbətdə
olmamasıdır.
Qaranlıqlaşma
enerjinin
azalmasıdır.
Qaranlıqlaşma
sürtünmənin azalmasıdır. İşıq çoxalarsa, sürtünmə də artar,
qüvvə artar təsir olunan materiya üzərində dağılma prosesləri
də sürətlənər. Yer kürəsində işıq və qaranlıq bir-birilərini əvəz
etməsələr, planet məhv olar;
164
-“hə” və “yox” anlayışlarının formalaşmasında enerji
siqnalları mühüm rol oynayır. “Hə” ilə “yox” arasında keçidlər
uzananda zaman da uzanır. Bu iki anlayış bir-birinin içərisində
qərarlaşır. Tərkib kəmiyyətcə eynidir. Hər bir “hə” eyni
kəmiyyətdə “yox”un əvəzlənməsini təmin edir;
-varlıq antonimində yenə də varlıqdır. Lakin məkanı
fərqlidir. Ənənəvi riyaziyyat yalnız bir məkanda mövcud olan
ə
dədlərə münasibətdə düzdür. Əməliyyatlar zamanı məkanlar
dəyişir, ənənəvi riyaziyyat pozulur. Çoxluq aza, azlıq da
çoxluğa bərabər olur. Tərkib vahidin özünə, vahid də tərkibə
bərabər olur;
-rənglər tərkiblərində olan elementlərin xassələri ilə bir-
birilərindən fərqlənir. İşıq (enerji) rəngləri müəyyən edir.
Günəş işığı və ya da elektrik işığı rəngin üzərinə düşür,
elementlərarası təsirlər meydana gəlir. Bu baxımdan enerji
olmayanda rənglər də ola bilməz. Rənglərin müddəti var bu,
enerjidən asılıdır;
-iyilər və dadların xassələri elementlərin tərkibində olan
enerji kəmiyyəti ilə müəyyən olunur. Aktiv maddələrdə iyilər
də aktiv olur. İyilərin yaxşı olması beyində siqnal mərkəzi ilə
iyi arasında mütənasibliyin olmasındadır. Dadlar arasında
keçidlər də enerji kəmiyyəti ilə bağlıdır;
-alovlar sürətlə hərəkət edən zərrəciklər arasında olan
sürtünmələrin qığılcımlarıdır. Atmosfer alov mənbəyini
dağıdır, alovu sürətləndirir və alov mənbəyində tükənmə gedir;
-Günəş
sürtünmədən
meydana
gələn
qaz-mayedən
ibarətdir. Günəş kosmik fəza müstəvisinin qeyri-tarazlığından
tarazlığa keçidlər zamanı formalaşır;
-Günəş olmasa planetlər –bərk halında olanlar-dərhal
mayeyə, maye qaza çevrilər; qaz halında olanlar isə dağılar və
ehtimal edək ki, digər ulduzlar sisteminə daxil olarlar. Eyni
zamanda azmış planetlərə (dağılmış və ya da çox bərkləşmiş
formada) çevrilərlər;
165
-fəza-Günəş-planetlər
vəhdətinin
başlanğıcı
eynidir.
Burada fərqi sürət, qüvvə və enerji meydana gətirir. Məkan
amili də fəza və onun obyektləri arasında olan fərqləri yaradır;
-su kosmik fəzanın maye formasıdır. Sıxlaşmış kütləsidir.
Sudan bərk planetlərə keçidlərdə sıxlaşma daha da çox olur.
Günəş də suyun alternatividir, lakin daha aktiv formasıdır.
Planetlər də su və Günəşlə eynidirlər. Enerji fərqləri onları
fərqli formaya salır;
-Günəş burulğandan əmələ gəlir. Bu baxımdan da
daxilində maye axını olur. Günəşin daxili maye axını onun
ə
trafı üzrə axın təsiri məkanlarını formalaşdırır. Bu axın təsiri
məkanları-Günəşin təsir dərəcələri məkanı da məhz planetlərin
Günəş ətrafında dövr etməlrinin əsaslarını meydana gəitrir;
-Yer kürəsində atmosferin əsasını dünya okeanı təşkil edir.
Yer kürəsinin atmosferi ya Günəş-su əlaqəsindən meydana
gəlib, ya da atmosfer özü dünya okeanını formalaşdırıb;
-Yer kürəsinin öz oxu ətrafında fırlanması sürətinə və
mövcud təbii nizamın əsaslarına həm Yer kürəsinin kütləsi,
tərkibi, həm də onun Günəşlə məsafəsi təsir göstərir. Yer
kürəsi Günəşdən bir qədər aralansa və yaxud da Günəşə
yaxınlaşsa, Yerin öz oxu ətrafında fırlanmasının mövcud
ə
sasları da dəyişər və planet indiki formada və mahiyyətdə ola
bilməz. Günəş enerjisi Yerin kütləsinin tədricən dəyişir və Yer
kürəsi öz oxu ətrafında dövr edir;
-Ay Yer kürəsini tarazlaşdıran peykdir. Günəşlə Yer kürəsi
arasındakı əlaqələrin nizamlanmasında böyük rol oynayır. Ay
Yer kürəsinin öz oxu ətrafında dövr etməsinə təsir edir,
Yerətrafı kosmik fəzanın tənzimlənməsinə müsbət təsirlərini
göstərir;
-planetlər arasında əlaqələr var. Bu əlaqələr həm də
Günəşin meydana gəlməsinə təsir edir. Planetlər olmasa Günəş
də ola bilməz. Günəşin yaranması üçün lazımi fəza elementləri
axınlarını planetlər təmin edir. Onlar Günəşə doğru fəza
elementlərini itələyirlər. Planetlərarası əlaqələr onlar arasında
166
siqnalların ötürülməsinə səbəb olur. Planetlərarası əlaqələr
onların Günəş ətrafında dövr etmələrinə təsir edir;
-Yer kürəsinin əmələ gəlməsi ehtimalları bunlardır: sudan
bərk materiyanın yaranması; Günəş parçasının olması. Ola da
bilər ki, dünya okeanı Yer kürəsinin digər kosmik obyektlə-
asteroid və ya da digər planetlə toqquşması sayəsində
parçalanan bərk materiyadan formalaşıb.
167
ELŞƏN MİSİR OĞLU NƏSİBOV
DÜŞÜNCƏLƏRİM
II HİSSƏ:
168
Шярти чап вяряги 10,5. Сифариш №50.
Каьыз форматы 64
×
80
1
/
16
. Тираъ 200.
«Елм вя Тящсил» няшриййат-полиграфийа мцяссисяси
Dostları ilə paylaş: |