Microsoft Word edebiyashar-30. 11. 16. doc
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
B U L U D X A N X Ə L İ L O V 6 lərini yalnız həkimin kabinetində açıqlaya bilmək ağlında olmağına kifayət edib. Görünür, yanılmışam”. Ernest Heminquey “Əcəl zəngi” romanını Con Donnun bu sözləri ilə başlayır: “Dünyada elə bir insan yoxdur ki, Ada kimi tək-tənha dayanıb dursun: hər insan Qitənin bir hissəsi, Qurunun bir parçasıdır; Dalğalar sa- hildəki qayanı yuyub aparsa – Avropa bir qaya qədərin- də kiçilər, Tufan sənin, ya dostunun evini yerlə yeksan eləsə – dünya bir ev azalar; eləcə də hər insanın ölümü mənim ömrümü gödəldir, çünki mən bəşəriyyətin ayrıl- maz bir parçasıyam və elə ona görə də kilsə zənginin harayını eşidəndə heç vaxt soruşma ki, kimdir dünyadan köçən; sənsən dünyadan köçən”. Ernest Heminqueyin “Əcəl zəngi” əsəri XVII əsr ingilis şairi Con Donun yuxarıda qeyd olunan şeiri ilə başlayır, daha doğrusu, həmin şeir roman üçün epiqraf seçilir. Ernest Heminquey “Əcəl zəngi” romanında “Məğ- lubiyyətə uğramış məğlubedilməz insan” obrazının – Robert Cordanın simasında həm də öz qələmini süngüyə çevirmişdir. O, qələmini faşizmə qarşı süngüyə çevir- mişdi. Ona görə də ustalıqla qeyd edirdi: “Yalnız bir siyasi sistem var ki, heç vaxt yaxşı yazıçı yetirə bilməz, bu – faşizmdir. Faşizm – yalan deməkdir, buna görə də o, əbədi qısırlığa məhkumdur. Keçmişə gömüləndən sonra onun qanlı qəlblər tarixindən başqa, heç bir tarixi olmayacaqdır”. Ernest Heminquey insanı məğlubedil- məz sayır. Hətta “Qoca və dəniz” povestindəki qoca balıqçı Santyaqonun simasında, onun həyat eşqini Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 7 qoruyub saxlayan simasında “İnsan övladı məğlubiyyət üçün yaranmayıb; insanı məhv etmək olar, lakin onu məğlub etmək mümkünsüzdür” qənaətinə gəlir. Onun bu qənaətini müasiri, həmyerlisi, ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı Uilyam Folkner də Nobel kürsüsündən bütün dünyaya bəyan etmişdi: “Mən insanın ölümü fik- rini rədd edir, buna inanmıram; insan nəinki duruş gətirəcək, mən qəti əminəm ki, o – qalib gələcək”. Ernest Heminquey “Qoca və dəniz” əsəri barədə jurnalistlərə qısaca olaraq bunu söyləmişdir: “Mən əsl qocanı və əsl uşağı, əsl dənizi, əsl balığı və əsl akulaları göstərmək, onların necə olduğunu vermək istəmişəm. Hərgah bunu kifayət qədər yaxşı və düzgün göstərməyə nail olmuşamsa, onda onları müxtəlif cür yozmaq da mümkündür”. Təsadüfi deyil ki, Folkner Ernest Hemin- queyin “Qoca və dəniz” əsərini yüksək qiymətlən- dirmişdir: “Bu əsər Heminqueyin ən yaxşı əsəridir, çün- ki bu əsərdə Heminquey əvvəllər tapa bilmədiyi Allahı tapıb. Buna qədər onun qəhrəmanları vakuumda hərəkət edirdilər, onların keçmişi yox idi, lakin qəfildən– “Qoca və dəniz”də Heminquey Allahı tapdı. Orada nəhəng balıq var; Allah bu nəhəng balığı yaradıb ki, onu ovlasınlar. Allah qocanı da yaradıb ki, bu nəhəng balığı tutsun. Allah bu balığı yeməli olan akulanı da yaradıb və Allah onların hamısını eyni məhəbbətlə sevir”. Deməli, Ernest Heminqueyin qənaəti belədir ki, hər şeyi Allah yaradıb və Allah yaratdıqlarının hər birini eyni məhəbbətlə sevir. B U L U D X A N X Ə L İ L O V 8 Ernest Heminqueyin “Qoca və dəniz” povesti onun Nobel mükafatına layiq namizəd kimi seçilməsin- də ciddi rol oynayıb və həm də bu mükafatı almaq üçün stimullaşdırıcı povest olub. O, “Qoca və dəniz” poves- tində təhkiyə ustalığını nümayiş etdirməyi bacarıb. Odur ki, Ernest Heminquey Nobel mükafatına “Qoca və dəniz” povestində nümayiş etdirdiyi təhkiyə ustalığına, həm də müasir nəsrə göstərdiyi təsirə görə layiq görül- müşdür. Bədii əsərlərdə bədii təsvir və ifadə vasitələri güc- lü olmalıdır. Belə olmasa, bədii əsər quru və solğun olar. Bir sözlə, bədii əsərlərdə bədii təsvir yerində olma- lıdır. Bu mənada “Qoca və dəniz” povestində (hətta tərcümədə) bədii təsvir və ifadə vasitələri güclü olan bədii detallar var. Məs.: Dənizdən ağır, nataraz balıqları dartıb çıxarmaqdan kəndir əllərini kəsib çat-çat, yarıq- yarıq etmişdi. Bu yarıqların heç biri təzə deyildi; onlar susuz səhralardakı köhnə çatlara oxşayırdı. Gözlərindən başqa, onun hər şeyi köhnəlib qartı- mışdı, təkcə dəniz kimi mavi gözləri gənclik ehtirasın- dan alışıb-yanırdı; bu gözlər qocanın nə qədər məğlub- edilməz olduğunu göstərirdi”. (Qoca və dəniz. – Ernest Heminquey. Seçilmiş əsərləri. “Şərq-Qərb” Bakı, 2010, s.574) İnsan bəzən özündə olan müsbət keyfiyyətləri saxlamaqla yanaşı, başqalarında olan müsbət cəhətləri də özünə arzulayır. Məsələn, Heminqueyin “Qoca və dəniz” povestindəki qoca kimi: “Görəsən o niyə birdən- birə suyun üzünə çıxdı? – qoca özündən soruşdu, – Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 9 yəqin, necə nəhəng olduğunu mənə göstərmək istəyirdi. Çox yaxşı, gördüm, niyyətini də başa düşdüm. İndi növbə mənimdir, gərək mən də necəliyimi ona göstə- rəm. Görəsən, qıc olan əlimi görsəydi, neylərdi? Kaş o, mənim barəmdə əslində olduğundan daha yaxşı düşünəydi, mən də onun arzuladığı kimi olmağa çalışar- dım. Elə mən özüm də belə bir nəhəng balıq olmaq is- tərdim: bir şərtlə ki, məndəki iradə, ayıqlıq, zəka da özümdə qalaydı, balıqdakı güc də məndə olaydı” (Qoca və dəniz. – Ernest Heminquey. Seçilmiş əsərləri. “Şərq- Qərb”, Bakı, 2010, s.612). Deməli, Ernest Heminquey insan üçün arzu etdiyini, insanın olmaq istədiyini və özündə görmək istədiyini ondan əsirgərmir. “Qoca və dəniz” povestində hər şeyin insan naminə olduğunu bədii bir formada təqdim edir. Ernest Heminquey həm də dahiyanə hekayələr müəllifidir. Onun “Kilimancaro qarları”, “Frensis Ma- komberin uzun sürməyən xoşbəxtliyi”, “Təmiz, işıqlı yerdə”, “Fırtınadan sonra”, “Hindu qəsəbəsi”, “Qoca ki- şi körpüdə” hekayələri ədəbi-bədii dəyərləri baxımından çox orijinaldır. Təsadüfi deyil ki, Markes “Fırtınadan sonra” hekayəsini hekayə janrının ən mükəmməl nümu- nəsi hesab etmiş və bu hekayə barədə belə demişdir: “İlk baxışda bəsit görünən hekayələrin gücü onların görünən tərəfində deyil, bütün bunların arxasında gizlənmiş görünməyən hissədədir, yəni qısa bir hekayə üçün lazım olan materialın həcmindədir; aysberq də elə budur – bütün əzəməti ilə gözümüzə görünən yaşıl buz parçası; halbuki bu nəhəng parça ümumi kütlənin sək- Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|