B U L U D X A N X Ə L İ L O V
26
şahidə etdiyi məsələləri də yazır. Hər halda onun bu
yazdıqları düşündürücüdür. Düşündürdüyü qədər də
sətiraltı mənaları var. O yazır:
“Bundan sonra biz dilşünaslıq məktəbinə getdik.
Orada üç professor ana dilini təkmilləşdirmək üçün cür-
bəcür layihələri müzakirə edirdi. Birinci layihədə təklif
edilirdi ki, bütün çoxhecalı sözlər birhecalı edilsin. Feil-
ləri və feili sifətləri atmaqla danışıq dili sadələşdirilsin.
Müəllif göstərirdi ki, yalnız cisimlər, həqiqətən, mövcud
cisimlərə uyğundur.
İkinci layihədə tələb olunurdu ki, bütün sözlər ta-
mamilə atılsın. Layihənin müəllifinə görə, bu işin baş-
lıca olaraq sağlamlığa və vaxta qənaət etmək üçün xeyri
çoxdur. Axı tamamilə aydındır ki, söz söyləmək insanın
boğazını və ciyərlərini yorur və beləliklə, bizim ömrü-
müzü qısaldır. Sözlər yalnız cisimlərin adlarından ibarət
olduğu üçün, öz fikir və arzularımızı ifadə etmək üçün
lazım gələn cisimləri yanımızda gəzdirmək xeyli əlve-
rişlidir.
Sağlamlıq üçün çox faydalı bu ixtira yəqin ki, çox
geniş yayıla bilərdi. Ancaq qadınlar, avam, qara cama-
atla birləşmiş, alimləri üsyan qaldıracaqları ilə hədələ-
mişdilər. Onlar dillərinin tamamilə azad qalmasını qəti
surətdə tələb etmişdilər. Doğrudan da, qara camaat el-
min barışmaz düşmənidir! Bununla bərabər, bir çox ta-
mamilə alim və ağıllı adamlar öz fikirlərini cisimlər va-
sitəsilə ifadə etməkdən ibarət olan o yeni üsuldan istifa-
də edirlər. Onun yeganə nöqsanı bundan ibarətdir ki,
bir-birilə danışanlar söhbət zamanı lazım olacaq
Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T
27
müxtəlif şeylərlə dolu iri bağlamaları dallarında
gəzdirməli olurlar. Ağır yükün altında, bizim hamballar
kimi, ikiqat olmuş belə alimlərə tez-tez rast gəlirdim.
Bunlar küçədə bir-birini gördükdə, öz kisələrini
çiyinlərindən yerə qoyub açır və ordan lazım olan
şeyləri çıxarıb, bu surətlə də bir-birilə söhbət edirdilər.
Sonra öz şeylərini yenə kisəyə yığıb, yükü çiyinlərinə
qaldırmaq üçün bir-birinə kömək edir və xudahafizləşib
ayrılırdılar.
Ancaq qısa və sadə söhbətlər üçün lazım gələn
şeyləri cibdə və ya qoltuqda gəzdirmək mümkün idi. Ev
şəraitində söhbət etdikdə isə, bütün bu çətinliklər asan-
lıqla aradan qaldırıla bilərdi. Ancaq bu dilin tərəfdar-
larının yığışdıqları otaqlar ən müxtəlif şeylərlə dolu
olmalıydı.
Bu dilin ən böyük üstünlüyü onun beynəlxalq ma-
hiyyətdə olmasıdır. Bütün mədəni xalqların mebel və ev
şeyləri təxminən bir-birinə bənzəyir. Bunun sayəsində
elçilər xarici krallarla və ya nazirlərlə onların dillərini
əsla bilmədikləri halda şeylər vasitəsilə asanlıqla danışa
bilirlər.
Mən həmçinin riyaziyyat məktəbinə də getdim.
Burada dərs bizim Avropada əsla tətbiq oluna bilməyə-
cək bir üsulla aparılır. Hər teorem sübutu ilə birlikdə
nazik bir təbəqəyə yazılır. Mürəkkəb yerinə başağrısı
dərmanı işlədilir. Şagird bu həbi acqarına udur və bun-
dan sonra üç gün ərzində çörək və sudan başqa bir şey
yeyib-içmir. Həb həzm olunduqdan sonra dərman onun
beyninə yeriyir və özü ilə birlikdə teoremi də ora aparır.
B U L U D X A N X Ə L İ L O V
28
Ancaq bu vaxta qədər bu üsulun müvəffəqiyyəti cüzi
olmuşdur. Bunun bir səbəbi budur ki, dərmanın miqdarı
və ya tərtibində səhvə yol verilir; ikinci səbəbi isə uşaq-
ların dəcəlliyidir, çünki onlar bu həbləri xoşlamırlar.
Onlar çox vaxt kənara çəkilir və həbi tüpürüb atırlar.
Bundan başqa, dərmanın təsiri üçün zəruri olan üçgün-
lük pəhriz saxlamağı bu vaxta qədər onlara qəbul etdir-
mək mümkün olmamışdır”. (Conatan Svift. Qulliverin
səyahəti. Bakı, “Öndər nəşriyyat”, 2004, s. 224-225)
22.08.2015
Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T
29
Conatan Sviftin
“Qulliverin səyahəti” əsərindən
bəzi məqamlar – III yazı
Conatan Svift adamları
vəzifəyə seçəndə liliputlar öl-
kəsində hansı keyfiyyətlərə
üstünlük verilməsi barədə ya-
zır: “Hər bir vəzifəyə namizəd
seçdikdə adamın zehni iste-
dadından artıq əxlaqi sifətlə-
rinə fikir verilir. Liliputlar
belə bir fikirdədirlər ki, orta
dərəcədə zehni inkişafa malik
olan hər bir adam, bu və ya digər vəzifəyə qabildir. Axı
tale ictimai işləri idarə etməyi hələ heç bir zaman elə
dərin və mürəkkəb bir sirrə çevirməyi nəzərdə tutmamış-
dır ki, bu sirri yalnız bir əsrdə üç nəfərdən artıq doğul-
mayan böyük dahilər həll edə bilsinlər. Əksinə, liliputlar
bu fikirdədirlər ki, doğruluq, yumşaqlıq və başqa bu kimi
sadə, xoş sifətlər, təcrübə və xeyirxahlıqla birlikdə hər bir
insanı öz vətəninə xidmətkar bir adam edir. Belə bir
adam xüsusi bilik tələb edən vəzifələrdən başqa, hər bir
vəzifəni tuta bilər. Onların rəyincə, ən yüksək zehni
istedad əxlaqi ləyaqəti əvəz edə bilməz. Onlar deyirlər ki:
“Mühüm vəzifələri belə istedadlı adamlara tapşırmaqdan
təhlükəli bir şey yoxdur. Xeyirxah məqsədlər güdən bir
adamın cəhalətindən əmələ gələn səhvi həmişə asanlıqla
B U L U D X A N X Ə L İ L O V
30
düzəltmək olar. Amma öz nöqsanlarını gizlətməyi və heç
bir cəza görmədən bunlara uymağı bacarmaq
qabiliyyətinə malik olan bədniyyət bir adamın fəaliyyəti
ictimai mənafe üçün çox böyük bir təhlükədir”.
Mən öz təsvirimdə ölkənin köhnə, ən qədim adət
və qanunlarını nəzərdə tuturam. Onlardan bir çoxu indi,
demək olar ki, unudulmuşdur. Bir çox başqa ölkələrdə
olduğu kimi, indi Liliputustanda da əxlaq kökündən po-
zulmuşdur. Bu da xalqın əslini itirməkdə olmasına bir
əlamətdir. Məsələn, yüksək dövlət vəzifələrinə mahir
kəndirbazları təyin etmək və ya ağacın üstündən çox zi-
rəkliklə hoppanan, ya da onun altından sürünüb keçən
adamlara xüsusi nişanlar vermək kimi eybəcər adət ilk
dəfə indi hökmranlıq edən imperatorun babası tərəfin-
dən tətbiq edilmişdir”. (Conatan Svift. Qulliverin səya-
həti. Bakı, “Öndər nəşriyyat”, 2004, s.76-77)
Conatan Svift kəşf etdiyi liliputlar ölkəsində gör-
düklərinin əsasında yazır: “Kəşf etdiyim ölkələrə öz
padşahım adından rəsmi surətdə yiyələnmək məsələsinə
gəlincə, bu fikir heç bir zaman mənim başıma gəlmə-
mişdir. Ancaq mən bu barədə fikirləşmiş olsaydım da, o
zamankı vəziyyətimi nəzərə aldıqda bu rəsmiyyəti daha
müvafiq bir zamana təxirə salmaqla yəqin ki, ağıllı bir iş
görmüşəm.
Beləliklə, bir səyyah kimi mənə ediləcək yeganə
töhmətə cavab verməklə, möhtərəm oxucularla axırıncı
dəfə vidalaşır, öz Redrifdəki bağıma çəkilirəm. Orada
mən gözəl quiqnqnmlar ölkəsi barədə xatirələrimdən
ləzzət alacaq və yexuları mümkün olduğu qədər maarif-
Dostları ilə paylaş: |