Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin
PREZİDENT KİTABXANASI
──────────────────────────────────────────
18
örtüyünün strukturu, onun relyefdən asılı olaraq paylanması, mezo və
mikroiqlim şəraiti və s.) ilə səciyyələnən vilayət daxilində hissə.
Aqroekoloji yarımrayon – A.r. daxilində bir hissə, ayrı-ayrı
mədəni bitki sortlarının becərilmə şəraiti, istehsalın dar ixtisaslaşması
ilə səciyyələnir.
Aqroekoloji qrup – rayon və yarımrayonun bir hissəsi olub, yaxın
bonitet bala malik torpaq taksonomik vahidləri birləşdirir. Azərbaycan
respublikasının iyerarxiya sistemi üzrə aqroekoloji rayonlaşdırılması
cədvəldə verilir. (Məmmədov, 1998).
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ AQROEKOLOJİ
RAYONLAŞMASI
Aqroek
oloji
sinif
Aqroek
oloji
vilayət
Aqroekoloji
Rayonlar
Aqroekoloji
yarımrayonlar
Aqroekoloji
qruplaşma
1.
Dağlıq
A.
Böyük
Qafqaz
4. Üzümçülük
Ağ-şanı, qara-
şanı və s.
I. Əla torpaqlar
80 baldan
yuxarı
5.
Tərəvəzçilik
Kələm,
pomidor, xiyar
və s.
B.
Kiçik
Qafqaz
6. Meyvəçilik
Alma, armud və
s.
II. Yaxşı
torpaqlar, 60-80
bal
8.
Taxılçılıq
Bərk buğda,
yumşaq buğda
və s.
V. Nax-
çıvan
MR
3. Tütünçülük
Trobzon və s.
III. Orta 40-60
bal
Q. Talış
7. Subtropik
bitkilər
Nar, feyxoa, ən-
cir və s.
IV. Aşağı 20-40
bal
8.
Çayçılıq
9.
Otlaq Qış və yay
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin
PREZİDENT KİTABXANASI
──────────────────────────────────────────
17
10.
Meşə
Palıd, vələs,
fıstıq və s.
II.
Düzən
D. Kür,
Araz
ovalığı
1. Pambıqçılıq Zərif lifli
V. şərti
yararsız, 20
baldan aşağı
Qeyd: Hər rayon və yarımrayon torpaq xassələrinə görə 5 qrupa bölünür.
AQROEKOLOGİYA, AQROSENOLOGİYA, aqrorekologiya,
mədəni fitosenologiya – aqrosenozlar və ya mədəni ekosistemlər
haqqında elm. A. aqrosenozlarda birgə məskunlaşmağa uyğunlaşan
orqanizmlər arasındakı əlaqəni, bir-birinə təsirini, mühitin onlara
təsirini, hər hansı bir biosenoloji mühitin yaranmasında orqanizmlərin
rolunu, həmçinin aqrosenozların strukturunu, tiplərini, məhsuldarlığını
və rayonlaşdırılmasını tədqiq edir. A-nın ümumi məqsədi – biosenoloji
qanunauyğunluqlardan istifadə etmək, mədəni bitkilərin məhsuldarlığını
və keyfiyyətini yüksəltməkdir.
AQROEKOSİSTEM – kənd təsərrüfat məhsulları əldə etmək üçün
becərilən bitkilərin altında olan ərazi sahələrini birləşdirən ekoloji
sistem. Aqroekosistemin tərkibinə daxildir: canlı aləmi ilə birlikdə
(heyvanat aləmi, yosun, göbələk, bakteriyalar) torpaq; tarlalar –
aqrosenozlar; heyvanlar; təbii və yarımtəbii ekosistemlər (meşə, təbii
yem sahələri, su hövzəsi); insan.
AQROEKOSİSTEMİN QİDA SAHƏSİ – Becərilən bitkinin bir
fərdinə düşən orta sahə.
AQROİQLİM EHTİYATI – k.t.-nın inkişafı üçün tələb olunan
iqlim elementlərinin göstəriciləri.
AQROİQLİMŞÜNASLIQ – iqlimi kənd təsərrüfatı (k.t.)
istehsalatının tələblərinə uyğun öyrənən elm. Kənd təsərrüfatı
bitkilərinin istilik və rütubətlə tə’min olunma dərəcəsinin müəyyən
edilməsi, aqrotexniki qaydaların, meliorasiya tədbirlərinin
əsaslandırılması, mikroiqlimin yaxşılaşdırılması, xarici mühitin məhsula
tə’siri məsələləri ilə məşğul olur. A. eyni zamanda quraqlıq, donvurma
və s. zərərli təbii hadisələri öyrənir və onlara qarşı mübarizə tədbirlərini
müəyyən edir. A-ın son məqsədi k.t.-nın ayrı-ayrı sahələrinin
planlaşdırılmasına, düzgün yerləşdirilməsinə, məhsuldarlığın
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin
PREZİDENT KİTABXANASI
──────────────────────────────────────────
19
artırılmasına kömək etməkdir.
AQROKİMYA – Torpağın kimyəvi tərkibi ilə kənd təsərrüfatı
bitkiləri arasındakı əlaqəni öyrənən elmi fənn. A.-nın məqsədi kənd
təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığını artırmaq və alınan məhsulun
keyfiyyətini yaxşılaşdırmaqdır.
AQROKİMYƏVİ LABORATORİYA – torpaq, bitki və
gübrələrin aqrokimyəvi analizini yerinə yetirən analitik laboratoriya.
AQROLANDŞAFT – 1) antropogen landşaft; 2) kənd ərazisinin
peyzajı.
AQROMELİORASİYA
– aqroekosistemlərdə bioloji
məhsuldarlığı (kənd təsərrüfatı bitkilərinin və heyvandarlıq
məhsullarını) yüksəltmək məqsədilə torpaq,hidroloji və iqlim şəraitini
optimallaşdırmaq üçün təşkilatı-təsərrüfat və texniki tədbirlərin həyata
keçirilməsi.
AQROMETEOROLOJİ PROQNOZ – Kənd təsərrüfatı (k.t.)
bitkilərinin böyüməsinə, inkişafına və məhsulun əmələ gəlməsinə tə’sir
edən mühüm aqrometeoroloji şəraitin qabaqcadan xəbər verilməsi. A.p.
əlverişli hava şəraitindən istifadə etməyə və k.t. bitkilərini əlverişsiz
hava şəraitindən qorumağa imkan yaradır. A.p.-u mərkəzi və ya yerli
hidrometeoroloji xidmət idarələri verir.
AQROMETEOROLOJİ XİDMƏT – Kənd təsərrüfatı bitkiləri
yetişdirmək üçün iqlim şəraiti vəziyyətinin təbii və antropogen
dəyişilməsinə nəzarət xidməti, k.t. əhəmiyyətli meteoxidmət.
AQROMETEOROLOGİYA – meteoroloji amillərin bitkiyə və
k.t. heyvanlarına tə’sirini, bu amillərin k.t.-na vurduğu zərərin qarşısını
almaq metodlarını tədqiq edən elm.
AQROMEŞƏMELİORASİYA – Kənd təsərrüfatı üçün əlverişsiz
təbii
şəraitin yaxşılaşdırılmasına yönəldilən və sahələrinin
məhsuldarlığının yüksəlməsini tə’min edən meşəçilik tədbirləri
sistemidir; meliorasiyanın bir növüdür. A. qoruyucu meşələrin
torpaqqoruyucu, sutənzimedici və digər mühit qoruyucu xassələrindən
istifadə olunmasına əsaslanır. A.-nın obyekti k.t. sahələridir. Tarlaqoru-
yucu meşə zolaqları tarlalarda mikroiqlimi yaxşılaşdırır, küləyin sürətini
zəiflədir, səthi axım azaldır, eroziyanın qarşısını alır və bununla da