Microsoft Word Elmi Mecmue 21
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Seyid Yəhya Şirvaninin həyat və yaradıcılığı
Akad. Vasim Məmmədəliyev, Aqil Şirinov 10 Ömər Xəlvətinin ailəsi Şirvanın qabaqcıl sufi ailələrindən omuşdur. O, ilk təhsilini atasından almış, daha sonra Xarəzmə gedərək əmisi Əxi Məhəmməd ibn Nur Xəlvətidən təsəvvüf yolunun incəliklərini öyrənmişdir. Əmisi vəfat etdikdən sonra onun yerinə təriqətin şeyxi olmuşdur. 11 Ömər Xəlvəti yuxarıda da qeyd olunduğu kimi xəlvəti çox sevmiş və buna görə də onun qurduğu təriqətin adına bu ad verilmişdir. O, xəlvətə çəkildiyi müddət ərzində Allahın yeddi adı ilə (La ilahə illallah, Allah, Hu, Haqq, Həyy, qəyyum, qəhhar) zikir edərdi. Bu zikir ənənəsi ondan sonra bəzi digər təriqətlər tərəfindən də mənimsənilmişdir. O, öz müridlərinə, xəlvət, üzlət və sükutu tövsiyə etmiş, təriqətin əsasını məşhur sufi Hatim əl-Əsammın bəhs etdiyi dörd ölüm növündən çıxış edərək izah etmişdir. Ona görə seyri-süluk yoluna girən şəxs həmişə öz nəfsi ilə mübarizə aparmalıdır. O, bunu “mövti-əhmər (qızıl ölüm)” termini ilə ifadə etmişdir. İkincisi, salik hər növ bəlalara səbr etməlidir. Bu da “mövti-əsvəd (qara ölüm)” termini ilə izah olunmuşdur. Üçüncüsü, əlində olanla kifayətlənməli, heç bir şikayət etməməlidir. Bu prinsip “mövti-əxzərdir (yaşıl ölüm)”. Axırıncı prinsip isə salikin az yeməsi və mütəmadi olaraq riyazatla məşğul olmasıdır. Ömər Xəlvəti bunu “mövti-əbyəz (ağ ölüm)” termini ilə ifadə etmişdir. 12
tapmasını təmin edən əsas şəxsiyyət Seyid Yəhya Bakuvi Şirvani olmuşdur. Məhz buna görə də o, Xəvətiyyənin ikinci piri sayılır. Hətta demək olar ki, təriqətin həqiqi qurucusu məhz Şirvani olmuşdur.
əsrin sonunda Şamaxı şəhərində tanınmış seyid ailəsində dünyaya gəlmişdir. Onun nəsli yeddinci imam İmam Museyi Kazıma qədər gedib çıxır. Ailəsi Şamaxının sayılıb-seçilən soylarından idi. Atası Bəhaəddin öz dövrünün nəqibul-əşrafı 13
təhsil almış, dil və din elmləri sahəsində müxtəlif müəllimlərədən dərs almışdır. Bu müəllimlər içərisində Şeyx Şəmsəddin Axsıkəti, Mövlana Hafizəddin əl-Gərdəri, Mövlana Tacəddin, Mövlana Qütbəddin Sərabi kimi dövrünün böyük alimlərinin
11 Sadık Vicdani, Tomar-ı Turuk-ı Aliyyeden: Halvetiyye Silsilenamesi, səh. 20. 12 Mehmet Serhan Tayşi, “Ömer Halveti”, DİA, İstanbul, 2007, c. 34, səh. 65. 13 Nəqibul-əşraflıq Abbasi xəlifəsi Mütəvəkkilin (232-247/847-861) dövründə təsis olunmuş və daha sonra müsəlman dövlətlərinin bir çoxunda mövcud olmuşdur. Bu qurumun başçısı olan nəqibul-əşrafın əsas vəzifəsi həzrət Peyğəmbərin nəslindən gələn seyid və şəriflərin işləri ilə məşğul olmaq, onların hüquqlarını qorumaq, seyidlərin şəcərələrinə nəzarət etmək, saxta yollarla özlərini Peyğəmbər nəslinə aid edənlərin qarşısını almaqdan ibarət idi. Bax. Murad Sarıcık, Osmanlı İmparatorluğu’nda nakibü'l-eşraflık müessesesi, Ankara, 2003, s. 23.
Xəlvətiyyə təriqəti 11 adını birbaşa özü “Şifa əl-Əsrar” adlı əsərinin müqəddiməsində qeyd edir. 14 Lakin
onun həyatında ən mühüm rolu xəlvəti şeyxi Sədrəddin Xiyavi oynamışdır. Məna aləmində yaşadığı müəyyən halların nəticəsində Yəhya Şirvani xəlvətiyyə təriqətinə girərək Şeyx Sədrəddin müridi olmuşdur. Atası əvvəllər onun sufi olmasına etiraz etsə də, daha sonra özü də təriqət yoluna girərək Şeyx Sədrəddinin müridi olmuşdur. 15
1455-ci ildə Şeyx Sədrəddinin vəfatından sonra təriqət içərisində şeyxlik üstündə anlaşmazlıq meydana çıxmış, Şeyx Sədrəddin özündən sonra Seyid Yəhyanı vəsiyyət etdiyi halda, başqa bir mürid olan Pirizadə şeyxlik iddiası ilə çıxış etdi. Bunun ardınca Seyid Yəhya Şirvanşah I Xəlilullahın dəvəti ilə Bakıya gəldi. Şirvanşah tərəfindən çox yaxşı qarşılanan Seyid Yəhya üçün sarayın yanında xanəgah da təsis edildi.
16 Burada çox sayda mürid yetişdirən şeyx yazdığı əsərlərlə xəlvətiliyi demək olar ki, yenidən sistemləşdirdi və islam dünyasının hər tərəfində yayılmasına zəmin yaratdı. Məhz buna görə ona təriqət içərisində ikinci qurucu mənasında “Piri-sani (ikinci pir)” deyilmişdir. Seyid Yəhya Bakıda yaşadığı müddətdə bir çox əsər qələmə almışdır. Əsərlə- rinin əksəriyyətini ərəbcə və farsca, bir əsərini isə Azərbaycan türkcəsində yazmışdır. Əsərləri içərisində xəlvətilərin gündəlik vird kimi oxuduqları “Virdus-səttar”-ın və Azərbaycan türkcəsində qələmə aldığı “Şifa əl-Əsrar”-ın xüsusi yeri vardır. “Şifa əl- Əsrar”-da müxtəlif təsəvvüfi məsələlər Quran, hədis və böyük islami şəxsiyyətlərin fikirlərindən çıxış edərək sadə bir dildə izah olunmuşdur. Ümumiyyətlə, Seyid Yəhyanın düşüncə sistemində fəlsəfi təsəvvüfdən çox praktiki-əməli təsəvvüf mövzularına daha çox yer verilmişdir. Bu da onun fikirlərinin sadə xalq kütlələri arasında yayılmasına zəmin yaratmışdır. Seyid Yəhyanın yuxarıda qeyd olunan əsərlərindən başqa da bir çox əsəri vardır. Bunlardan bəziləri belədir: 1.
2.
Adabul-vüzu (Əsrarul-vüzu)- 3.
Məkarimi-əxlaq (Əxlaqi-mahmudə) 4.
Məqamat (həft məqam)- farsca 5.
Ətvarul-qülub 14 Seyid Yəhya Şirvani, Şifa əl-Əsrar, nəşrə haz. M. Rıhtım, Bakı, 2013, s. 107-108 15 Mehmet Rıhtım, Seyid Yəhya Bakuvi, s. 26-31. 16 Mehmet Rıhtım, həmin əsər, s. 34-35. Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|