Microsoft Word Elmi Mecmue 21
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- La ilahə illəllah
Akad. Vasim Məmmədəliyev, Aqil Şirinov 14 Həzrət Məhəmməd (s) Həzrət Əli (ə) Həsən əl-Bəsri (v. 110/728) Həbib əl-Əcəmi (v.130/747-48[?]) Davud ət-Tai (v. 165/782) Məruf əl-Kərxi (v. 200/815) Səriy əs-Səqəti (v. 253/867) Cüneyd əl-Bağdadi (v. 297/910) Mimşad Dinəvəri (v. 299/912) Məhəmməd Dinəvəri (v. 340/951) Məhəmməd əl-Bəkri (v. 380/990) Qazi Ömər Vəcihəddin (v. 442/1050) Ömər əl-Bəkri (v. 487/1094) Əbun-Nəcib Sührəvərdi (v. 563/1168) Qütbəddin Əbhəri (v. 572/1177)
Məhəmməd Sincani (?) Şəhabəddin Təbrizi (v. 702/1302) İbrahim Zahid Gilani (v. 705/1305) Xəlvətiyyə təriqəti 15 Əxi Məhəmməd (v. 780/1378) Ömər Xəlvəti (v. 800/1397) Əxi Mirəm (v. 812/1409) İzzəddin Xəlvəti (v. 828/1424) Sədrəddin Xiyavi (v. 860/1455) Seyid Yəhya Şirvani (Bakuvi) (v. 868/1463 və ya 870/1466)
Seyid Yəhya Şirvanidən sonra xəlvətilik dörd əsas şöbəyə ayrılmışdır. Bunlar Dədə Ömər Rövşəniyə aid edilən rövşəniyyə, Çələbi xəlifə kimi məşhur olan Şeyx Məhəmməd Çələbi Cəmaliyə aid edilən cəmaliyyə, Şeyx Şəmsəddin Əhməd Sivasiyə aid edilən şəmsiyyə və Şeyx Əhməd Şəmsəddin Marmaravinin qurduğu əhmədiyyə şöbələridir. Bu əsas şöbələr də öz növbəsində müxtəlif alt şöbələrə bölünmüşlər. Ümumiyyətlə xəlvətiyyə təsəvvüf təriqətləri içərisində ən çox şöbəyə ayrılan təriqət sayılır. 22
Xəlvətiyyənin yaranması və inkişafı dörd əsas mərhələyə bölünür: 1.
Üsul mərhələsi. Bu mərhələ Əbun-Nəcib Sührəvərdidən İbrahim Zahid Gilaniyə qədər olan dövrü (X-XIII əsrlər) əhatə edir. 2.
cusu Ömər Xəlvətiyə qədərki dövrü (XIII-XIV əsrlər) əhatə edir. 3.
Təkamül mərhələsi. Bu mərhələ Ömər Xəlvətidən Seyid Yəhya Şirvaniyə qədərki dövrü (XIII-XIV əsrlər) əhatə edir. 4.
mərhələ olan bu mərhələ Seyid Yəhya Şirvanidən sonrakı dövrü əhatə edir. 23
Həqiqətən də Yəhya Şirvaniyə qədər xəlvətiyyə təriqəti yayılma imkanı tapmamışdı. İlk dəfə müxtəlif bölgələrə təriqəti yayan xəlifələr məhz Seyid Yəhya tərəfindən göndərilmişdir. 24
22 Aşkar, “Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”, səh. 555-560. 23 Mehmet Rııhtıım, Seyid Yahya Bakuvi və Xəlvətilık, Qismət nəşriyyatı, Bakı 2005, s. 151. 24 Yağlıkçızade Ahmed Rifat Efendi, Lügat-i tarihiyye ve coğrafiyye, İstanbul : Mahmud Bey Matbaası, 1299, IV, s. 240.
Akad. Vasim Məmmədəliyev, Aqil Şirinov 16
Bütün sufi təriqətləri kimi xəlvətilikdə də Allaha doğru gedən mənəvi səfər mənasında işlədilən süyrü-süluk düşüncəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Con Spenserin də qeyd etdiyi kimi xəlvətiyyə sistemi zöhd və xəlvətə xüsusi əhəmiyyət verən bir təriqətdir. 25 Bu baxımdan bu iki məfhum xəlvəti sistemində salikin Allaha gedən yolda mərhələlər qət edərək mənəvi saflığa qovuşmasında açar rolu oynayır. Xəlvətiyyə təriəqtinin əsasları bunlardır: 1.
2.
Allahın yeddi adının (Əsmai-səbə) zikri ilə məşğul olmaq. 3.
Qəlbin saflaşmasını və pisliklərdən təmizlənməsini təmin etmək. 26
Yuxarıda da qeyd olunduğu kimi, Allahın yeddi adının (Əsmai-səbə) zikr edilməsi xəlvətilikdə çox geniş yayılmışdır. Bunlar la ilahə illəllah, Allah, Hu, Həqq, Həyy, Qəyyum, Qəhhar adlarıdır. Bu zikir şəkli ilk dəfə İbrahim Zahid Gilani tərəfindən tətbiq edilmişdir. Ondan əvvəl süluk Allahın üç adı ilə edilirdi. Lakin xəlvətiliyin müxtəlif qollarının zikirlərində bu adlara bəzi başqa adlar da əlavə edilmişdir. Təriqətdə qeyd olunan yeddi adın müqabilində nəfsin yeddi sifəti də qəbul olunur. 27 Bu sifətlər əmmarə (mütəmadi olaraq pisliyi əmr edən nəfs), ləvvamə (özünü qınayan nəfs), mülhimə (yaxşılıq və pisliyin ilham olunması sayəsində xeyirlə şəri ayıra bilən, pisliklərdən çəkinən nəfs), mütməinnə (pisliklərdən təmizlənmiş, Haqq ilə rahatlıq tapmış nəfs), raziyə (Allahın hər hökmünə razı olan nəfs), mərziyyə (Allahın hökmünə boyun əyməsi nəticəsində Allahın da ondan razı qaldığı nəfs) və kamilə və ya zəkiyyə (bütün pisliklərdən təmizlənərək iradəsini Allahın iradəsində yox etmiş və beləcə mütləq rahatlığı tapmış nəfs) nəfsdir. Sifətlərlə sülukun növləri, aləmlər, hallar, məhəllər, varidlər, şühudlar, adlar və nurlar arasında müəyyən bir əlaqə vardır. Məsələn, birinci nəfsin sifəti “əmmarə”, sülukun növü “seyr iləllah”, aləmi “şəhadət”, halı “zövq”, məhəlli “sədr”, varidi “şəriət”, şühudu “tövhidi-əfal”, adı “la ilahə illəllah”, nuru da “göy rəng”-dir. 28
halda icra etdikləri zikirləri vardır. Seyid Yəhya Şirvaninin “Virdus-səttar”-ı fərdi zikirlərdə ən çox istifadə olunan dualardandır. Toplu zikirlər isə bütün ələvi təriqətlərdə olduğu kimi səsli edilir. Bu zikirlərdə musiqidən, xüsusən ney, qudum və
25 John Spencer, The Sufi Orders in Islam, Oxford, 1971, s. 75. 26 Mustafa Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul, 1998, s. 289. 27 Mehmet Rıhtım, “Seyid Yahya Şirvani”, s. 394 28 Süleyman Uludağ, “Halvet”, s. 393 Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|