Mövlana Cəlaləddin Rumi böyük humanist mütəfəkkir kimi
7
MÖVLANA CƏLALƏDDİN RUMİ
BÖYÜK HUMANİST MÜTƏFƏKKİR KİMİ
Q.T.Məmmədəliyeva
Açar sözlər: Mövlana Cəlaləddin Rumi, sufilik, insan, ilahi eşq, humanizm
Ключевые слова: Мовлана Джалаладдин Руми, суфизм, человек, гуманизм,
божественная любовь.
Key words: Mawlānā Jalāl ad-Dīn Rūmī, Sufism, Human being, the Divine Love,
Humanism.
“Humanizm” kəlməsinə ilk dəfə qədim Roma mütəfəkkiri
Mark Tulli Siseronun
(e.ə.
106-43)
yaradıcılığında təsadüf olunur. O, bu kəlməni “insan sevgisi” mənasında
öz məktublarında istifadə etmişdir.
1
Lakin bu kəlmənin bir termin kimi önə çıxması
daha çox Avropadakı İntibah dövründən (Renessans) sonraya təsadüf edilir. Müasir
dövrdə humanizm termini ətrafında bir çox fəlsəfi müzakirələr aparılır. Humanizmi
pozitiv və neqativ yöndə şərh edən bir çox tədqiqat mövcuddur.
2
Lakin biz çapa
təqdim olunan hazırki məqaləmizdə bu termindən daha çox ilkin mənasında, yəni
“insan sevgisi, insanlara hörmət” mənasında istifadə edəcəyik.
Böyük sufi mütəfəkkiri Mövlana Cəlaləddin
Ruminin düşüncə sistemində
humanist ideyaların tərənnümünün xüsusi yeri vardır. Onun hələ XIII əsrdə irəli
sürdüyü ideyalar günümüzdə də öz aktuallığını və orijinallığını qoruyur. XX əsrdə
istər şərqdə, istərsə də qərbdə Ruminin düşüncə sistemini araşdıran
çox sayda
tədqiqat əsərinin olması bu faktı sübut edir.Təsadüfi deyildir ki, böyük filosof G.
Hegel Rumini dünya tarixinin ən böyük şair və mütəfəkkirlərindən biri hesab etmiş,
20-ci əsrdə yaşamış məşhur alman tədqiqatçısı Hanns Meinke(1884-1974)isə onun
“yaşadığımız qaranlıq dövrün yeganə ümidi” olduğunu bildirmişdir.
3
Biz
bu məqalədə
böyük mütəfəkkirin öz əsərlərində önə çəkdiyi humanist ideyalardan bəhs edəcəyik.
Mövlananın humanist düşüncəsinin əsasında “ilahi eşq” məfhumu durur. Ona
görə, eşq Allahın məxluqatı yaratmasının ən əsas səbəbidir. Bütün varlıq aləmi ilahi
eşqin bir təcəllisidir. Madam ki, yaranışın əsası eşqdir, elə isə yaradılanlara qarşı
münasibət də eşq və sevgiyə əsaslanmalıdır. Çünki insanın Tanrı ilə ünsiyyətə
BDU-nun
baş müəllimi
1
Bax. NealWood. Cicero`s Social and Political Thought. California, 1991, səh. 79-80
2
Bax. RuhattinYazoğlu. Hümanizm ve Mevlana. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi.
Erzurum, 2002. Sayı 20, səh. 67-72
3
Afzal Iqbal. The Life and Work of Jalal-ud-din Rumi. Islamabad, 1991, XIX
