Microsoft Word Elmi Mecmue 27

     
Hümmətova Lətafət Ələsgər qızı
 
 
18
hərəkət etmək, öz xüsusi maraqlarını sivilizasiyanın, bütövlükdə  bəşəriyyətin 
maraqlarına tabe etdirmək tələbatı göz önündədir” [3, s. 155].   
Münaqişələr həmişə olub və olacaq. Mövcud münaqişələrdən yaxa qurtarmaq 
üçün bəşəriyyətin əlaqələndirilmiş qərarları tələb olunur. Onlar hamılıqla qəbul olun-
muş qaydalara riayət etməklə dialoqa çıxarılmalıdır. Ümumi rifaha nail olmaq üçün 
müxtəlif etnik qruplar zərurət üzündən kompromissə, konsensusa da getməlidirlər.  
İngilis tarixçisi A.Toynbi deyirdi ki, “...ötən  əsrdə  cəmiyyət özünü qapalı 
universum olmağa iddia edirdisə, bizim əsrdə ictimai şüur üçün vacib olan özünü daha 
geniş universumun bir hissəsi kimi dərk etməsi olacaqdır [4,s.12]. Bu gün sosial 
razılıq, insan hüquqları, konsensus və s. kimi geniş müzakirə olunan problemlərlə 
bağlı konstruktiv fikirlər irəli sürən məşhur alman filosofu Y.Habermas hesab edir ki, 
bu gün assimilyasiya siyasətinin yeganə alternativi multikultural cəmiyyətdir. 
Habermasın şərhində multi-kulturalizm “inteqrativ ideologiyanın xüsusi formasıdır. 
Onun vasitəsilə polimədəni etnik birliklər mədəni həyatın müxtəlif formalarının 
bərabərhüquqlu birgə mövcudluğu prinsipləri üzrə sosial razılıq və stabillik 
strategiyalarını  həyata keçirir” [6, s.417]. Y.Habermasın fikirlərinə görə, müasir 
multimədəni cəmiyyətdə birləşdirici rolu kommunikasiya yerinə yetirməlidir. 
Kommunikativ fəlsəfə müasir cəmiyyətin aşağıdakı iki əsas tələbatına cavab verir: 
fərdi və qrup azadlığı. Habermasın “kommunikasiya” anlayışında rasionallıq, etika və 
azadlıq bir araya gətirilmişdir. Rasionallıq məhz insanın inkişafını  hədəf götürən 
məqsədlərə uyğun idarə edilən cəmiyyətin açdığı imkanlarla bağlı olmalıdır. 
Kommunikasiya insanların bir-birini tanımasını nəzərdə tutur və heç bir xarici nüfuzu 
tələb etmir. Mədəni varislik, sosial inteqrasiya və  tərbiyə  məsələləri ilə bağlı olan 
sferalar, “həyat aləmi” (bu fenomenoloji anlayışdan Y.Habermas geniş istifadə edir) 
başqa meyarlara – kommunikativ rasionallıq meyarlarına  əsaslanır. Kommunikativ 
rasionallığı fərqləndirən belə deyək, onun təyinidir: insan və cəmiyyətin inkişafında 
mənəvi oriyentir kimi xidmət göstərə bilən mədəni mənaların işlənməsi və onların 
həyata keçirilməsinin daha optimal vasitələrinin axtarıb tapılması. Y.Habermasın 
daxil etdiyi “kommunikativ zəka” anlayışı sosial normaların interiorizasiyası nəticə-
sində əldə olunan xassəni ifadə edir [5,s.38,45 ]. 
Deyilənlər müxtəlif mədəni qrupların bütün maraqlarını  təmsil etməli olan 
dövlətin də əsas vəzifəsi şərtləndirir ki, bu da bu konsensusu təyin etməkdən ibarətdir. 
Bu baxımdan etnik, irqi, dini və mədəni müxtəlifliklərin tənzimlənməsinə yönələn bir 
siyasət olan multikulturalizmin mahiyyəti milli azlıqların etnik-mədəni dəyərləri ilə 
titul etnosun etnik-mədəni dəyərlərinin bir-birinə qarşılıqlı təsir etmələri üçün lazımi 
şərait yaratmaqdan və milli azlıqların yaşadıqları cəmiyyətə inteqrasiya olmaları üçün 
əlverişli imkan təklif etməkdən ibarətdir. Başqa sözlə, multikulturalizm titul etnosla 
milli azlıqların etnik-mədəni dəyərlərinin inkişafı üçün eyni şərait yaratmaqla onların 
mədəniyyətlərinin qarşılıqlı  təsiri üçün zəmin yaradan rəngarənglikdə  vəhdət 
doktrinasıdır. Burada qeyd etmək yerinə düşər ki, dövlətimiz multikulturalizm siyasəti 
cəmiyyətimizdə müxtəlif mədəniyyətlərin mövcudluğu, coğrafi məkanımızla, 
multikulturalizmin  ən yaxşı modeli olan ölkəmizin inkişafının tarixi reallıqları  və 

---

Qloballaşma və etniklik
 
 
19
müasir Azərbaycanın davamlı inkişaf tələbatları ilə  şərtlənmişdir. Multikulturalizm 
haqqında söhbətlər təhsil müəssisələrində  də davam etdirilib ali məktəblərin tədris 
planları  və gündəlik praktikasına da daxil etdirilmişdir. Özündə müxtəlif sosial və 
humanitar elmlərin nailiyyətlərini birləşdirən multi-kulturalizm nəzəriyyəsi bu gün 
mütəxəssisin mədəni hazırlığının təməlini təşkil edir.  
 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.  Григорьева,  Т.  Путь  японской  культуры  [Текст] / Т.  Григорьева // 
Иностранная литература. -2002. - № 8.  
2.  Гуссерль Э. Собрание сочинений. Т.3. [Перев. с нем. В.И. Молчанова]. 
М.: Гнозис, Дом интеллектуальной книги, 2001.  
3.  Замошкин Ю.А. "Конец истории": идеологизм или реализм //Вопросы 
философии. - 1990.- № 3.  
4.  Тойнби А. Дж. Постижение истории. Пер. с англ. - М.: Прогресс,1991.-
736 с.  
5.  Хабермас Ю. Философский дискурс о модерне. М., 2003.  
6.  Хабермас Ю. Вовлечение другого. Очерки политической теории. СПб. 
2001.  
7.  Шабаев Ю. П. Этнополитология. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2005.  
                      
 
 

---

     
Hümmətova Lətafət Ələsgər qızı
 
 
20
 
Л.А.Гумматова 
 
ГЛОБАЛИЗАЦИЯ И ЭТНИЧНОСТЬ 
 
(РЕЗЮМЕ)  
 
В статье на основе цивилизационного подхода к историческому процессу 
обо-сновывается  мысль  о  том,  что  рационализирующая  роль  цивилизаций, 
являющихся конкретным воплощением культур, проявляется в спецификации 
этнической 
сто-роны 
жизнедеятельности, 
придании 
ей 
культурно-
исторического  колорита.  Глоба-лизация  способствует  не  вытеснению 
этничности,  а,  наоборот,  ее  актуализации.  Этническая  система  подходит  к 
коммуникативным  структурам  глобального  обще-ства  с  точки  зрения  новых 
возможностей для этнической коммуникации. Исходя из важности сохранения 
этнического  разнообразия,  мультикультурализм  рассма-тривается  в  качестве 
наиболее  приемлемого  культурного  состояния  общества  как  единства  в 
многообразии.  
            
 
L.A.Hummatovа 
 
GLOBALIZATION AND ETHNICITY 
 
(SUMMARY) 
 
On the basis of civilized approach to the historical process substantiates the idea 
that rationalizing the role of civilizations is a concrete embodiment of culture, 
manifested in ethnic hand specification of life, giving it a cultural and historical flavor. 
Globalization contributes not displace ethnicity, but on the contrary, its actualization. 
Ethnic system suited to the communicative structure of the global society in terms of 
new opportunities for ethnic communication. Given the importance of preservation of 
ethnic diversity, multiculturalism is seen as the most appropriate cultural state of 
society as a unity in diversity. 
 
Çapa tövsiyə etdi: prof. V.S.Həsənov 
 

---