Mövlana Cəlaləddin Ruminin “Məsnəvi” əsəri və onun şərhləri
21
4. Molla Hadi Səbzəvari. Şərhi-Məsnəvi. Molla Hadi Səbzəvari (ö.
1289/1873) Qacar dövrünün məşhur alimlərindən biridir. O, Mir Damad və Molla
Sədra kimi mütəfəkkirlərin sistemləşdirdiyi Hikməti-mütəaliyə məktəbinə (İsfahan
məktəbi) mənsub bir mütəfəkkir olmuşdur. Səbzəvari “Şərhul-əsrar” adı ilə də məşhur
olan əsərində Məsnəvinin bir neçə yüz beytini şərh etmişdir.
16
5. Əbdürrəhman Cami. Risaleye-Şərhe-Beyteyne-Məsnəvi. Məşhur sufi şairi
və mütəfəkkiri Əbdürrəhman Cami (817/1414-898/1492) də Məsnəvinin iki beytini
şərh etdiyi bir traktat qələmə almışdır.
17
6. Hüseyn Vaiz Kaşifi. Lübbe-Lübabe-Mənəvi. Əslən İranın Səbzəvar
bölgəsindən olan Kaşifi (860/1456 - 910/1504-1505) təfsir,
təsəvvüf və ədəbiyyata
dair bir çox əsərin müəllifidir. Bu əsərlərdən biri də Məsnəviyə yazdığı şərhdir.
Kaşifinin əsəri Məsnəvidən seçilmiş müəyyən beytlərin şərhini ehtiva edir.
18
7. Əbdüləli Məhəmməd Löknəvi. Bəhrul-ülum. Hindistanlı mütəfəkkir
Əbdüləli Löknəvinin (ö. 1801) yazdığı bu şərh Məsnəvinin farsca tam şərhidir.
19
8. Bədiüzzaman Foruzanfər. Şərhe-məsnəviye-şərif. İran ədəbiyyatı və
dilçiliyi sahəsinin ən məşhur tədqiqatçılarından biri olan Foruzanfər (1904-1970)
dünyanın ən qabaqcıl Mövlanaşünaslarından biri hesab olunur. Foruzanfərin şərhi
Məsnəvinin ilk cildinin 3012 beytini əhatə edir.
20
9. Məhəmməd Təqi Cəfəri.
Təfsire-nəqdo-təhlilo-Məsnəvi. Əslən Təbrizdən
olan böyük din və fəlsəfə alimi Məhəmməd Təqi Cəfəri (1923-1998) fəlsəfə, irfan,
fiqh və sair sahələrə dair onlarla kitabın müəllifidir. Onun Məsnəviyə yazdığı 15
cildlik şərh bu əsərin ən əhatəli şərhlərindən biri hesab olunur.
21
10. Seyyid Cəfər Şəhidi.
Şərhe-Məsnəvi. İranın məşhur fars dili və ədəbiyyatı
sahəsindəki tədqiqatçılarından biri olan Seyyid Cəfər Şəhidi (1919-2008) Məsnəviyə
şərh yazmışdır.
22
Məsnəvinin ən mühüm türkcə şərhləri
1. Mustafa Şəm`i Şəm`ullah. Şərhi-Məsnəvi. XVI əsrdə yaşamış məşhir
Osmanlı sufilərindən olan Şəm`inin (ö.1011/1602) bu əsəri Məsnəvinin bütün
beytlərinin şərhini ehtiva edir.
23
16
Rizvi, Sajjad H. Hikma muta‘aliya in Qajar Iran: Locating the Life and Work of Mulla Hadi Sabzawari.
Iranian Studies. Jul 2011, Vol. 44 Issue 4, səh. 487
17
Ömer Okumuş. “Cami, Abdurrahman”. DİA. Ankara, 1993, c. 7, səh. 97
18
Adnan Karaismailoğlu. Hüseyn Vaiz-i Kaşifi. DİA, Ankara, 1999, C. 19, səh. 17
19
Abdülbaki Gölpınarlı. Mevlanadan sonra mevlevilik. İstanbul, 1983, səh. 141.
20
Demirel, Şener. Mevlânâ’nın Mesnevî’si ve Şerhleri, səh. 476
21
Bax. ١٣٨٧. يملاسا تاراشتنا :نارھت .لوا دلج .
یونثم ليلحت و دقن و ريسفت
.
یرفعج یقتدمحم
22
Bax.١٣٧ ٣ . يملاسا تاراشتنا :نارھت .لوا دلج . يونثم حرش.
یديھش رفعج ديس
23
Bax. Öztürk, ŞeydaŞem‘î Efendi ve Şerh-i Mesnevî’si, Genç Akademisyenler İlahiyat Araştırmaları:
Sempozyum, 1-2 Mayıs 2008, İstanbul, 2009, s. 319-342
Q.T.Məmmədəliyeva
22
2. İsmail Rüsuhi Ankaravi. Məcmuatul-lətaif və mətmuratul-məarif.
İstanbulda yerləşən Qalata Mövləvixanasının şeyxi olmuş Ankaravi (ö.1041/1631) öz
əsərində Məsnəvinin 6 cildinin hamısını şərh etmişdir.
24
3. Mehmed Murad Molla. Xülasətuş-şüruh. XVIII əsrin sonları XIX əsrin
əvvəllərində yaşamış Mehmed Murad Əfəndi (1788-1848) Nəqşbəndiyyə təriqətinə
mənsub bir sufidir. O, eyni zamanda məşhur məsnəvixanlardan biri hesab olunur.
Murad Əfəndi müxtəlif şərhlərdən faydalanaraq
Məsnəviyə müxtəsər bir şərh
yazmışdır.
25
4. Abidin Paşa. Tercüme ve şerh-i Mesnevi-i şerif. Osmanlının dövlət
xadimlərindən biri olan Abidin Paşa (1843-1906) həm də məşhur ədəbiyyat bilicisi
olmuşdur. O, ərəb, fars, fransız, yunan və alban dillərini mükəmməl bilməklə yanaşı,
bu dillərdə yazılmış ədəbiyyat əsərlərinə də dərindən bələd olmuşdur. Abidin Paşanın
ən məşhur əsəri “Tercüme ve şerh-i Mesnevi-i şerif” olmuşdur. O, bu əsərdə
Məsnəvini Osmanlı türkcəsinə tərcümə etmiş və birinci cildini şərh etmişdir.
26
5. Ahmed Avni Konuk. Mesneviyi-şerif şerhi. Ahmed Avni Konuk (1868-
1938) 20-ci əsrin ən məşhur Məsnəvi şərhçilərindən biri hesab olunur.
Təsadüfi
deyildir ki, onun şərhi müasir dövrdə Türkiyədə ən çox oxunan Məsnəvi şərhlərinin
başında gəlir. Konuk bu şərhi ömrünün son illərində qələmə almışdır. O, şərhində
başda Ankaravi olmaqla özündən əvvəlki şərhçilərin əsərlərindən faydalanmış, hətta
Hindistanda yazılmış şərhlərə də müraciət etmişdir. Konuk eyni zamanda əsərdə
Ruminin düşüncə sistemi ilə başda İbn Ərəbi olmaqla digər sufi mütəfəkkirlərin
düşüncələri arasında əlaqə qurmağa çalışmışdır.
27
6. Tahirul-Mövləvi (Tahir Olgun). Şərhi-Məsnəvi.
Tahirul-Mövləvi kimi
tanınan Tahir Olgun (ö. 1951) Türkiyənin məşhur Məsnəvi və Mövləvilik
mütəxəssislərindən biri olmuşdur. Onun Şərhi Məsnəvinin ilk dörd cildinin hamısını,
beşinci cildin isə ilk min beytini əhatə edir. Müəllif şərhini sona çatdırmadan vəfat
etmişdir.
28
7. Abdülbaki Gölpınarlı. Mesnevi tercemesi ve şerhi. 20-ci əsrdə
Türkiyənin
sufi təriqətləri, xüsusilə də Mövlana Cəlaləddin Rumi, Mövləvilik,
Yunis Əmrə ilə
əlaqəli ən qabaqcıl tədqiqatçı alimlərindən biri hesab olun Gölpınarlı (1900-1982)
24
Ceyhan, Semih. İsmail Rusûhî Ankaravî’nin Mesnevî Tahkîki: Mesnevî’deki Mânâya Metodolojik Bir
Yaklaşım. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2007, cilt: VIII, sayı: 20 [Mevlânâ’ya
Armağan Sayısı], səh. 117-142; Özdemir, Mehmet. Mesnevî’nin Türkçe Şerhleri. Turkish Studies
=Türkoloji Araştırmaları: International Periodical for the Languages, Literature and History of
Turkish
or Turkic, 2016, cilt: XI, sayı: 20, s. 467-468.
25
Özdemir, Mehmet. Mesnevî’nin Türkçe Şerhleri. Turkish Studies =Türkoloji Araştırmaları:
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2016, cilt: XI,
sayı: 20, s. 466; M.Hüdai Şentürk. “Murad Nakşibendi”. DİA, Ankara, 2007, c.31, səh. 189
26
İskender Pala. “Abidin Paşa”. DİA, Ankara, 1988, c.1, səh. 310
27
Arpaguş, Safi. Ahmed Avni Konuk ve Mesnevî-i Şerîf Şerhi’nin Tasavvuf Çalışmaları Açısından
Önemi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, sayı: 45, s. 36-37.
28
Özdemir, Mehmet. Mesnevî’nin
Türkçe Şerhleri, səh. 470