Microsoft Word ett dissertasiya docx
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
9
texniki yenilik və ixtiraların lisenziyalar şəklində əldə olunaraq istifadə etməsi artıq adi hala çevrilmişdir. XXI əsrdə Azərbaycan iqtisadiyyatında baş verən məlum dəyişiklər və bunun nəticəsi kimi iqtisadi inkişafın təmayülləri milli iqtisadiyyatımızın dünya bazarının digər sektorlarında olduğu kimi, texnologiyalar bazarında da aktiv iştirak etməsinin ə sas səbəbidir. Bu müddətdə köhnə iqtisadi münasibətlərin qırılması, ənənəvi istehsalın əsasən dəyişməsi, sahibkarlığın yeni inkişafı, investisiyaların artması və strateji valyuta ehtiyatları elmi-texniki biliklər bazarının əsaslı bazasının yaradılması üçün real prosesə çevrilmiş oldu. Ümumiyyətlə, müasir elmi-texniki biliklər bazarının dominant qüvvələri TMK-lar hesab olunur. TMK-ların müxtəlif ölkələrdə elmi-texniki təcrübələrə və araşdırmalara ayırdıqları maliyyə vəsaitləri müxtəlif məqsədlər daşıya bilər: o Adaptiv araşdırmalar; o Lokal və ya regional bazarlar üçün nəzərdə tutulan istehsal prosesini təkmilləşdirən elmi araşdırmalar; o Qlobal istehsal üçün nəzərdə tutulan innovasiya tətqiqatları; o Texnoloji liderlik tətqiqatları. Adaptiv tətqiqatlar da müxtəlif istiqamətli ola bilər: əsas istehsal prosesinin təchiz edilməsi və ya idxal olunmuş texnologiyanın yenilənməsi. Ümumiyyətlə, hər bir TMK texnoloji cəhətdən adaptasiya mərhələsini keçmək zərurəti ilə üzləşir. Bunu zəruri edən əsas şərtlərə isə, hər bir ölkənin özünəməxsus texnoloji inkişaf səviyyəsi, yerli işçi qüvvəsinin texnologiyaları mənimsəmə dərəcəsi və s. aid etmək olar. Texnoloji inkişafın müxtəlif mərhələlərini keçən nəhəng TMK-lar yekunda ən son elmi-texniki ixtiralar və onların istehsal prosesində istifadəsinə görə dünya liderlərinə çevrilmiş olurlar. 10
NK ŞAF AM LLƏR VƏ XÜSUS YYƏTLƏR
1.1. Beynəlxalq elmi-texniki resurslarla mübadilə və onun iqtisadi ə
XX əsrin ortalarından başlayaraq beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin (B M) ə nənəvi formaları olan beynəlxalq əmtəə ticarəti, kapital və işçi qüvvəsinin beynəlxalq hərəkəti ilə yanaşı yeni, elmi-texniki biliklərlə beynəlxalq mübadilə yaranıb inkişaf etməyə başladı. ETT və beynəlxalq əmək bölgüsünün (BƏB) dərinləşməsi isə bu prosesin inkişafının əsasını təşkil etmiş oldu. Elmi-texniki biliklərin artan komersiyalaşdırılması isə bu mübadilənin ölkə sərhədlərini aşmasına səbəb oldu. Ümumiyyətlə, texnologiya dedikdə - kompleks elmi-texniki biliyin istehsal prosesində istifadəsi metodları, onun təşkili və idarə olunması başa düşülür [33].
Şə kil 1. Texnologiya anlayışının üç əsas forması
Texnologiya anlayışının üç ə
ə
11
Bir qayda olaraq texnologiya anlayışının üç əsas forması mövcuddur: əmtəə texnologiyası, proses texnologiyası və idarəetmə texnologiyası. Elmi-texniki mübadiləyə insan fəaliyyətinin bütün əsas istiqamətləri (elm, texnika, istehsal, idarəetmə) cəlb olunmuşdur: təbiətin dərk olunmasının nəzəri qanunauyğunluqları (elm), onun yenidən qurulması (texnika), maddi tələbatların yaradılması (istehsal), istehsal prosesində bir sıra məsələlərin həlli üçün rasional fəaliyyət metodları (idarəetmə). Bu halda elmi-texniki mübadiləyə insan fəaliyyətinin konkret bir sahəsi və ya bir neçəsi cəlb oluna bilər [ 5]. Beynəlxalq ticari-iqtisadi münasibətlərdə yalnız xammal və ərzaq ticarəti bu və ya digər dərəcədə coğrafi mövqedən, faydalı qazıntılardan və iqlim şəraitindən asılıdır. qtisadi münasibətlərin qalan hissəsinin əsasını isə BƏB təşkil edir. BƏB- nün bazisi isə texnologiyanın qeyri-bərabər səviyyədə inkişafı, bunun nəticəsi olaraq əmtəə istehsalının keyfiyyəti və rəqabətədavamlılığı nəticəsində məhsulların satışından əldə olunan gəlir səviyyəsidir. Ə gər kütləvi istehlak mallarını istisna etsək onda beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin qalan hissəsini bu və ya digər dərəcədə elmi-texniki mübadilə təşkil edir. Bu isə iki formada mövcuddur: “təmiz formada”- bilik, elmi-texniki informasiya və təcrübə; “əşyalaşmış formada” – material, maşın və avadanlıq [24]. Xarici iqtisadi münasibətlərin bu sahəsi bir tərəfdən istehsalın texniki və texnoloji səviyyəsinin artırılmasına xidmət edirsə digər tərəfdən gəlir əldə etməyə istiqamətlənmişdir. Texnologiyanın beynəlxalq mübadiləsi – kommersiya və ya qeyri- kommersiya əsaslarıyla elmi-texniki biliklərin ölkələrarası hərəkətidir. Beynəlxalq iqtisadiyyatda texnologiya daşıyıcıları ayrı-ayrı hallarda əmtəələr və digər istehsal amilləri ola bilər. Məsələn, yüksəktexnologiyalı əmtəələrlə beynəlxalq ticarət zamanı texnologiya əmtəə, yüksəktexnologiyalı kapitaltutumlu
Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|