Microsoft Word ett dissertasiya docx
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
Birinci halda ödənişin həcmi lisenziya məhsulunun istehsalı və satışından əldə olunan gəlirin bir hissəsi kimi müəyyən olunur. Bu zaman lisenziarın gəlirdəki payı kifayət qədər böyük olub 10-50% arasında olur. Bu payın həcmi gəlir səviyyəsi, patentin qorunması səviyyəsi və ümumiyyətlə verilən (lisenziata) hüquqların ölçüsü kimi qiymətəmələgətirən amillərdən asılıdır. Ə gər lisenziya müqaviləsi üzrə obyekt hələ tam hazır olmayan texnoloji prosesdirsə və bu zaman əsas qiymətliliyi patent hüququ daşıyırsa o zaman lisenziarın payı lisenziatın gəlirinin təqribən 20%-ni təşkli edir. Əgər obyekt tam mənimsənilmiş texnoloji prosesdirsə onda bu payın həcmi 35-50% ola bilər. Əgər lisenziata yalnız istifadə hüququ verilibsə (digər hüquqlar lisenziarda qalmqaq şə rtilə) onda bu göstərici 20-30%-ə bərabər olur. Royalti əsasında isə istehsal olunan və satılan məhsulun maya dəyərindən asılı olaraq intelektual mülkiyyət sahibinə ayrılan ödəniş əsasında müəyyənləşir. Royaltinin hesablanma qaydalarının mövcud olmasına baxmayaraq beynəlxalq təcrübədə əsasən emprik metoddan istifadə olunur. Beləki, sənayenin müxtəlif sahələri üçün orta standart qiymət səviyyəsi müəyyənləşdirilir. qtisadi ədəbiyyatlarda göstərilən qiymətlər bir qayda olaraq 0.5%-lə 14% arasında dəyişir. Məsələn, elektron sənayedə royalti ayırmaları 1-5%, farmakoloji sənayedə 2-7%, təyyarəqayırmada 10%, avtomobil sənayesində 1-3%, az yararlılıq müddəti olan istehlak mallarının hazırlanmasında 0.2-1.5%. Elmi-texniki biliklərlə beynəlxalq mübadilənin əsas formalarından biri də, beynəlxalq injinirinqdir. Beynəlxalq injinirinq – ixtisaslaşdırılmış mühəndis- konsultasiya, tikinti və s. şirkətlər tərəfindən həyata keçirilən, istehsal xarakterli kompleks əməliyyatların həyata keçirilməsidir. njinirinq xidmətləri ilə bağlı beynəlxalq ticarətin inkişafı birbaşa elmi-texniki inqilabın təsiri nəticəsində baş vermişdir. Bu fəaliyyət növünün 3 forması mövcuddur:
20
Konsultativ injinirinq – obyektlərin layihələşdirilməsi, tikinti planlarının hazırlanması və işə nəzarət edilməsi ilə bağlı intelektual xidmətlərdir. Texnoloji injinirinq – sənaye obyektinin tikilməsi və istismara verilməsi, elektrik və su təchizatının hazırlanması, nəqliyyat və s. bağlı texnika və ya texnologiyanın sifarişçiyə verilməsidir. Tikinti və ya ümumi injinirinq – avadanlıq və texnikanın çatdırılması, montaj və quraşdırma işlərinin icrası, mühəndis işlərinin həyata keçirilməsidir. Bu sahədə aparıcı şirkətlər ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya, Yaponiya və s. kimi ölkələri təmsil edir. Beynəlxalq injinirinq bir sıra özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir: stehsal xidməti kimi fəaliyyət göstərməsi. Yəni injinirinq istehsal prosesində birbaşa məhsul istehsalı ilə deyil, sadəcə istehsal prosesinin effektivliliyinin artırlıması ilə məşğul olur: lahiyələşdirmə, məsləhət xidmətləri, təhsil və s. njinirinq xidmətlərinin lisenziya və “nou-hau”dan əsaslı surətdə fərqlənir. Beləki lisenziya və "nou-hau"nun mübadiləsi zamanı satıcı qismində birbaşa ixtiranın sahibi, müəllifi özü çıxış edir. Bu xidməti və ya istehsal-texnoloji prosesi digər bir şəxs təklif edə bilməz. njinirinq zamanı göstərilən xidməti isə, eyni zamanda başqa firmalar da göstərə bilər. Lisenziya müqavilələrində olduğu kimi injinirinq xidmətlərinin qiymətinin hesablanması problem yaradır. Bu qiymətlərin səviyyəsini müəyyən etmək üçün dünya bazarının müxtəlif regionlarında olan rəqib firmaların qiymətləri araşdırılır. Ə gər xidmətin heç bir analoqu olmursa, o zaman mütəxəssislərin saat hesabına ödənişləri baza kimi götürülür. Bu zaman qiymət səviyyələri belə ola bilər: yüksək sinif mütəxəssislər üçün 60-70 dollar, orta sinif 30-35 dollar, aşağı sinif 20-25 dollar.
21
Beynəlxalq təcrübədə aparıcı sahələrdən biri də françayzinqdir. Tərcüməsi fransızcadan güzəşt, təzminat deməkdir. Françayzinq yaranma tarixi orta əsrlərə gedib çıxır. Krallar öz baronlarına müəyyən xidmət qarşılığında vergilərin toplanmasını həvalə edirdilər. Sadə adamlar isə müəyyən ödənişlər qarşılığında bu və ya digər bazarlarda öz məhsullarını satmaq imkanı əldə edirdilər. Maraqlı fakt kimi qeyd etmək lazımdır ki, Böyük Britaniyada qədim franşizə forması hələ də mövcuddur. Belə ki, bu franşizə növündə müəyyən ödənişlər qarşılığında müxtəlif yarmarka və sərgilərdə, bərə-körpülərdə, ayrı-ayrı bazarlarda yer götürmək mümkündür. Ticari təcrübəyə gəldikdə isə, XVII əsrdə Londonda müasir françayzinq sisteminə bənzər sistemlər formalaşmağa başladı. XIX əsrin əvvəllərində isə “əlaqəli, bağlı evlər” sistemi yaradıldı. Sistemin mahiyyəti isə ayrı-ayrı fiziki şə xslərə dövlət tərəfindən spirtli içkilərin satışı üçün lisenziyaların verilməsindən ibarətdir. Buna baxmayaraq bir sıra sahibkarlar xüsusi lisenziya əsasında ev təsərrüfatlarını daimi şəkildə inkişaf etdirə bilmirdi. Bu cür problemlərin yaranmasından isə pivə bişirilməsi və satışı ilə məşğul olan şəxslər maksimum yararlandı. Onlar özlərinə məxsus olan həyətyanı sahələri iri sahibkarlara icarəyə verir, bunun qarşılığında isə öz pivələrini və digər spirtli içkilərini satmaq üçün bazarlar əldə edirdilər. Ümumilikdə, françayzinq kompaniya üçün genişlənmə, əhatə dairəsinin artırılması vasitəsidir. Bu sistem özündə böyük və kiçik biznesi birləşdirir. Bütün dünyada françayzinq biznesin inkişaf etdirilməsinin təhlükəsiz vasitəsi hesab olunur. Bu halda yeni yaradılmış biznesin inkişafına şərait yaradılır, sahibkar ağır bazar qanunlarının mənfi təsirindən sığortalanmış olur. Fəaliyyət dairəsinin genişləndirilməsi zamanı kütləvi adminstrativ xərclərdən vaz keçilir. Françayzinqin bir neçə növü var: Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|