Microsoft Word ett dissertasiya docx

25 

 

idarə edilməsi (mühasibət, reklam və s.), tikinti, xidmət, evlərin təmiri və xidməti, 

təhsil xidmətləri, istirahət və əyləncə və s. 

Tətbiq  olunduğu  iqtisadiyyat  sahəsindən  asılı  olaraq  françayzinq  sistemində 

istehsalçı, topdansatış, pərakəndəsatış və xidmət-göstərən kimi subyektlər qarşılıqlı 

münasibətdə olur (Şəkil 1). 

Sahibkarlıqda  françayzinq  çox  perspektivli  sahə  hesab  olunur.  Əgər  adi 

biznesdə  yeni  yaranan  100  şirkətdən  10-nun  “yaşamaq”  ehtimalı  varsa, 

françayzinqdə bu göstəricini 90/100 kimi qəbul etmək olar. Biznesdə françayzinq 

artım üçün əlverişli sahə hesab olunur: beləki, sahibkar fəaliyyətə başlamaq üçün 

“hazır iş” əldə etmiş olur [24].  

Ümumdünya 

Françayzinq 

Assosasiyasının 

məlumatlarına 

ə

sasən 

françayzinqin daha perspektivli sahəsi pərakəndə ticarət sektoru hesab olunur. Hal-

hazırda  isə  xidmət  sahələri  françayzinq  sahəsində  daha  fəal  görünür.  stehsal 

sahələri isə bu sahədə daha zəif təsir bağışlayırlar. 

ABŞ-ın  ÜDM-un  13%-ə  qədəri  françayzinq  sisteminin  payına  düşür.  Bu 

ölkədə 1500-ə qədər françayzinq sistemi mövcuddur ki, bu sistem özündə tam 75 

fəaliyyət sahəsini əhatə edir. Franşizə müəssisələrin sayı isə 350 000-i üstələyir. Bu 

da  hər  françayzora  230  franşizə  mərkəzinin  düşməsinə  bərabərdir.  Buna 

baxmayaraq  əksər  françayzorun  mərkəzlərinin  sayı  yüzdən  azdır.  80%-ə  qədər 

franşizə sistemi 50-250 min dollar həcmində investisiya tələb edir. Yuxarıda qeyd 

olunan 75 iqtisadiyyat sahəsi arasında 45%-lik göstərici ilə ticarət digər sektorları 

üstələyir. Burada isə sürətli xidmət göstərən restoran (fastfood) şəbəkələri 18%-lə 

liderliyini  qoruyur.  kinci  yer  sənaye  məhsulları  mağazalarına  (11%),  beşinci  yer 

restoran  və  kafe  şəbəkələrinə  (9%),  yeddinci  yer  ərzaq  məhsulları  mağazalarına 

(7%) məxsusdur [38]. 

---

26 

 

Françayzinq  şəbəkəsinin  sayına  görə  Avropada  üçüncü  olan  Fransada  620 

françayzor,  təqribən  30  min  franşizə  qeydiyyata  alınmışdır.  Fransızlar  avropa 

françayzinq bazarının təqribən 40%-nə nəzarət edirlər ki, bu da 32-35 mlrd. dollara 

bərabərdir. 

Avropa  üzrə  göstəricilərə  gəldikdə  isə,  son  məlumatlara  əsasən  4500 

françayzinq sistemini və 180 000-dən çox franşizə mövcuddur. Bu sistemin ümumi 

ticarət dövriyyəsi 150 mlrd. dolları üstələyir. Sadalanan göstəricilərin kifayət qədər 

yüksək olmasına baxmayaraq Avropa françayzinqin inkişafına görə ABŞ-a uduzur. 

Almaniya  Françayzinq  Assosasiyasınınn  proqnozlarına  əsasən  XXI  əsrin  ilk 

on ilində françayzinq sistemi stabil olaraq illik 10-15% sürətlə inkişaf edəcək. Bu 

cür  optimist  proqnzaların  verilməsinin  əsasında  isə  müsbət  istiqamətli  statistik 

rəqəmlər durur. Beləki son 5 il ərzində cəmi 8% françayzinq sisteminə daxil olan 

müəssisə öz fəaliyyətini davam etdirə bilməmişdir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

27 

 

1.3.  Müasir  elmi-texniki  və  innovasiya  məhsulları  bazarının 

xüsusiyyətləri: TMK-lar hərəkətverici qüvvə kimi 

 

Elmi-texniki məhsullar bazarı mal və xidmətlər bazarından aşağıdakılarla fərqlənir: 

1.

  Təbiətinə görə bu bazar “satıcı” bazarıdır. Tələbin təklifdən üstunlüyü halları 

mövcuddur;

 

2.

   Elmi-texniki məhsulların alıcıları professionallardır. Alışın məqsədi məhsulu 

ə

ldə edən müəssisənin rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsidir;

 

3.

  Mal bazarına nisbətən bu bazar  törəmə  bazardır, başqa sözlə yeniliyə  tələb 

mala  (xidmətə)  olan  tələblə  müəyyən  olunur.    Buna  görə  də  elmi-texniki 

məhsullar  bazarının  həcmi  yeniliyin  makro  və  mikro  səviyyədə  tətbiqinin 

fəallığından asılıdır;

 

4.

  Bu  bazarın  xarakterık  cəhəti  elmi-texniki  məhsulun  təqdim  olunduğu 

müəyyən  “yerin”  və  ya  mal  bazarı  terminologiyasında  olduğu  kimi  satış 

kanalları  formasının  mövcud  olmamasıdır.  Belə  məhsulların  mübadiləsi  hər 

ş

eydən əvvəl infrastruktur inkişafın vacibliyini zəruri edir;

 

5.

  Elmi  texniki  məhsullar  bazarında  satışın  spesifik  forma  və  metodlarından 

istifadə olunur;

 

6.

    Elm və texnikanın nailiyyətləri mal formasında məhduddur. 

 

Cədvəl 1 

Elmi-texniki və innovasiya məhsulları bazarının xüsusiyyətləri 

 

Qiymətləndirmə kriteriyası 

Bazar 

Elmi-texniki məhsullar bazarı  Innovasiya məhsulları bazarı 

Bazarin obyekti 

Elmi-texniki məhsul 

Innovasiya məhsulu 

Malın xüsusiyyəti 

Bilik 

(elmi bilik, ideya və s.) 

Mal 

(yeni proseslər, məhsullar, 

xidmətlər və s.) 

Bazarın əsas subyektləri  

ET , sahə tədqiqat institutları, 

Ali təhsil müəssisələri, 

tədqiqat laboratoriyaları, 

lahiyə müəssisələri, TMK-lar, 

TMB və s. 

TMK –ın elmi texniki 

bölmələri və digər 

Alıcılar 

Elmi texniki məhsulları 

istehsala tətbiq etmək 

 

Bütün müəssisələr 

---

28 

 

imkanında olan müəssisələr 

və digər 

nfrastrukturun növləri 

nformasiya təminatı sistemi, Maliiyə-iqtisadi təminat 

sistemi, sertifikasiya sistemi, kadrların hazirlanmasi və 

yenidən hazırlanması sistemi, inkişafin koordinasiyası və 

tənzimlənməsi sistemi 

nformasiya təminatının 

xüsusiyyətləri 

Elmi konfranslar, seminarlar, 

simpoziumlar 

Yarmarka və sərgilər, 

rəqablər və eyni sahə 

daxilində diqər müəssisələr 

 

Şə

kil 4. Elmi-texniki və innovasiya məhsulları bazarının fəaliyyət modeli  [ 32] 

 

Müasir dünyada  beynəlxalq ərazi miqyaslı ekspansiyaların 4 növ strategiyası 

fərqləndirilir:  çox ölkəli strategiya   (multidomesticstrategy); beynəlxalq strategiya 

(international strategy); qlobal strategiya (global strategy) və transmilli (çox milli ) 

strategiya (transnational (multinational) strategy) [4]. 

     

Mövqe  strategiyaları    üç  aspekt  üzrə  -  bazar  seqmenti  üzrə,    istehlakçi 

qrupları üzrə  və  bazara çıxış imkanları üzrə  müəyyənləşdirilir (Şəkil 5). 

 

---