36
bet razılaşma qəbul etmişdir. Mütəmadi olaraq təzələnən bu baza bir sıra dövlətlər,
hətta qeyri-üzv ölkələr tərəfindən də istifadə olunur. Bu müqavilələr
aşağıdakılardır:
Strasburq
müqaviləsi;
Nitsa
müqaviləsi;
Vyana
müqaviləsi;Lokarna müqaviləsi.
Beynəlxalq səviyyədə intellektual mülkiyyətin qorunmasında Ü MT bir sıra
xarici əlaqələr vasitəsilə sıx əməkdaşlıq şəbəkəsi qurmuşdur. Bura ilk növbədə
aparıcı inkişaf etmiş ölkələrin dövlət qurumları və bir sıra iri beynəlxalq təşkilatlar
aiddir. Məhz bu qurumların maliyyə dəstəsi nəticəsində təşkilat dünyada, xüsusən
də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə bir sıra iri layihələr həyata keçirir. Dövlət
orqanlarından sonra Ü MT-nın ikinci əsas kontragenti xüsusi sektor hesab olunur.
Hətta bir sıra iri TMK-lar təşkilatın üzv-ölkələrinin bütün əsas görüşlərində
yaxından iştirak edir.
Dünya təcrübsəi göstəriri ki, yeni texnologiyaların yaradılması, istehsal və
xidmət sahələrində tətbiq edilməsi, bundan başqa intellektual fəaliyyətin
nəticələrinin bu proseslərə cəlb olunması sahəsində geridə qalan ölkələr dünya
texnoloji və iqtiasadi inkişafında möhkəmlənə bilmirlər. Elmi-tətqiqat və layihə-
konstruktor işlərinin sifarişli ödəniş prosesinin beynəlxalq təcrübəsi də maraq
doğurur. Son 10 il ərzində cost plus fee – dəyər plyus mükafatlandırma sisteminə
kütləvi keçid müşahidə olunmaqdadır. Bu sahədə qabaqcıl ölkə ABŞ hesab
olunmalıdır. Ümumiyyətlə bu ölkədə elmi-tətqiqat işlərini bir qayda olaraq dövlət
maliyyələşdirir. Yaponiyanın da bu sahədə təcrübəsi kifayət qədərdir. 1957-ci ildə
burada texnoloji informasiya mərkəzi yaradılmışdır. Mərkəzin əsas vəzifəsi 4000
yapon və 7000 xarici jurnalın, 15000-ə qədər müxtəlif konfransların texniki
hesabat raportların monitorinqini həyata keçirilməsidir. Bu araşdırmaların yekunu
olaraq hər il 500 000-ə qədər illik yekun hesabatları müxtəlif firma-təşkilatlara və
banklara göndərilir.
37
Ümumiyyətlə Yaponiyanın bu təcrübəsində bir sıra digər aparıcı dövlətlər də
istifadə etmişdir. Belə dövlətlərdən biri də, Koreyadır. Öz yaxın qonşusunun bu
uğurlu təcrübəsinə əsaslanaraq 1966-cı ildə Koreya höküməti Koreya Elm və
Texnologiyalar (KET ) institunu təsis etdi. Bu təşkilatın yaranması Koreyanın
inkişafının erkən mərhələsində ölkənin sənayeləşdirilməsi sahəsində xarici
texnologiyaların ölkəyə cəlb olunaraq ondan səmərəli istifadəsi üçün şərait
yaratmış oldu. KET -nin tətqiqat və inkişafla bağlı fəaliyyəti əsasən xarici
texnologiyaların istifadəsi ilə bağlı ümumi və praktiki problemlərin həlli
istiqamətində yönəlmişdi.
Elmi tədqiqatlar innovasiyalar üçün mövcud mənbələrdən biri hesab oluna
bilər. Texnoloji aktivliyin ilkin mərhələsində firmalar elmi tətqiqat
departamentlərinin yaradılmasında maraqlı olmurlar. Çünki müxtəlif elmi sınaqlar,
monitorinqlər, güclü texnologiyaların idxal olunması iri həcmli maliyyə resursları
tələb edir. Buna görə də elmi-tətqiqat şöbələrinin yaradılması bir qayda olaraq
texnoloji aktivliyin ikinci mərhələsində həyata keçirilir. Bu isə artıq firmaların yeni
və daha təkmil məhsullar istehsal etmək məqsədilə yeni texnologiyaların cəlb
olunması ilə izah olunmalıdır.
Bugünkü innovasiyaların əsas agentləri hesab olunan iri müəssisələr bu
sahədəki fəaliyyətlərini heç də izolyasiya halında icra etmirlər. Bu firmaların digər
firmalar, elmi-tətqiqat institutları, standartlaşma və meteorologiya komitələri ilə
formal və qeyri-formal münasibətləri mövcud olur [45]. nnovasiyaların həyata
keçirilməsi sahəsiondə dövlətin beynəlxalq ticarət, rəqabət və investisiya sahəsində
siyasəti nəzərə alınır, təhsil-təlim sistemindən insan resursları toplanır.
38
Cədvəl 2. Dünya iqtisadiyyatında elmi-texniki yeniliklərin qloballaşması.
Kateqoriya
ş
tirakçılar
Forma
Milli istehsal
innovasiyalarının
beynəlxalq istismarı
Gəlir axtarışında olan milli və
beynəlxalq firmalar
Ə
n yeni məhsulların ixracı
Lisenziya və patent güzəşti
Ölkə daxilində hazırlanmış və
təkmilləşmiş məhsulun xarici
istehsalı
Beynəlxalq elmi-texniki
ə
məkdaşlıq
Universitetlər və elmi-tətqiqat
mərkəzləri
Milli və transmilli
kompaniyalar
Birgə elmi layihələr
Elmi mübadilə
Tələbələrin beynəlxalq axını
Xüsusi layihələr üçün birgə
müəssisələr
Texniki informasiya və ya
avadanlıqların mübadiləsi əsasında
istehsal razılaşmaları
nnovasiyaların
beynəlmiləlləşdirilməsi
TMK-lar
Öz ölkəsində və xaricdə elmi
tətqiqat və layihə konstruktor
fəaliyyəti
Mövcud elmi tətqiqat işlərinin əldə
olunması
Mənbə: UNCTAD
nnovasiyaların və elmi-texniki biliklərin qloballaşdırılması üç formada
həyata keçirilə bilər. Birinci kateqoriya milli müəssisələr və TMK-lar fərdi olaraq
öz ölkələrində təkmilləşdirilmiş texnologiyaların beynəlxalq kommersiyalaş-
dırılması ilə məşğul olur. kinci kateqoriya yerli müəssisə və TMK-ları, elmi-
araşdırma mərkəzlərini özündə cəmləşdirən xüsusi və dövlət elmi institutlarının
beynəlxalq əməkdaşlığı aiddir.