Microsoft Word firidun met doc
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ôèðèäóí áÿé Êþ÷ÿðëè
14 ğunu görən F.Köçərli Azərbaycan Maarif Nazirliyindən icazə alıb, 1918-ci ilin sentyabr ayında Qori seminariyasının Azərbay- can bölməsinin ləvazimatını Qazaxa köçürür. O, yerli ziyalıların köməyi ilə şagird toplayır və 1918-ci il sentyabr ayının 17-də Qazaxda Azərbaycan Müəllimlər Seminariyasında ilk dərsin başlandığını xəbər verən zəng çalınır. 5
zifələrində işləyən F.Köçərli təkcə dərs demək, yaxud seminari- yanı idarə etməklə kifayətlənməyib, əhalini maarifləndirmək üçün başqa işlərin də həyata keçirilməsinə nail olur: özfəaliyyət dərnəkləri təşkil edir, yaşlılardan ötrü savad kursları açır, yeni məktəblər, uşaq evi yaratmaq üçün təşəbbüs göstərir, xalq ədə- biyyatı nümunələri toplayır, Müsavat partiyasının Qazax bölmə- sinə rəhbərlik edir, bir sözlə, ADR-in təhsil siyasətini həyata ke- çirmək, xalqı maarifləndirmək uğrunda yorulmaq bilmədən gecə- gündüz çalışır. Lakin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu bir çox başqa xalqsevər ziyalılar kimi Firidun bəyin də arzularını gözündə qoyur. 1920-ci il aprel çevrilişindən az sonra may ayının əvvəllərində F.Köçərli Qazax İnqilab Komitəsi tərəfindən həbs edilib Gəncə Fövqəladə Komissiyasının sərəncamına göndərilir. Müsavatçı olduğu üçün ona “əksinqilabçı” və “millətçi” damğası vuraraq günahlandırırlar. Guya Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə F.Köçərli ona verilən səlahiyyətlərdən istifadə edib, xalqı aldatmış, əhalini incitmiş, kommunist partiyasının üzvlərini təqib etmiş, yoxsul kəndlilərin torpaqlarını şallaq gücünə mənim- səmiş, yerlərdə milli nifaq törətmişdir. 6 İttihamların hamısını rədd etməsinə baxmayaraq, Gəncə Fövqəladə Komissiyası Firidun bəyi ölüm cəzasına məhkum etmiş və günahsız ədib 1920-ci il iyun ayının 5-də güllələnərək qətlə yetirilmişdir
*** 5 Bəkir Nəbiyev. Göstərilən kitabı, S.93. 6 Ətraflı bax: Cəlal Qasımov. Firidun bəy Köçərlinin müəmmalı ölümü //AMEA-nın Xəbərləri. Humanitar Elmlər Seriyası. Xüsusi buraxılış.- 2013.- №1.- S.90-99. Áèáëèîãðàôèéà
15 XIX əsrin sonları, XX əsrin əvvəllərində yazıb-yaradan ziya- lıların əksəriyyəti kimi F.Köçərli də ictimai fəaliyyət meydanına M.F.Axundzadə və H.Zərdabinin maarifçilik ideyalarının, onların başladığı işin davamçısı kimi çıxmışdı. O, eyni zamanda həm məktəbdə çalışır, uşaqlara bilik-savad öyrədir, həm məişətdə gör- düyü mədəni geriliyə, köhnəliyə, cəhalətə, hər cür fanatizmə qarşı durub, camaatı mənəvi azadlığa, müasir təhsilə, əxlaqi saflığa, imana çağırır, həm də xalqın və söz sənətkarlarının yaratdığı bədii sərvəti toplayaraq gələcək nəsillərə çatdırmaq üçün əlindən gələni edir, müasir ədəbi prosesi izləyir, təzə çıxan əsərləri oxu- yub qiymətləndirirdi. Azərbaycan türklərinin mənəvi mədəniyyətinin, xüsusən, ədəbi-elmi fikrinin inkişaf tarixində Firidun bəy Köçərli üç fəa- liyyət sahəsi ilə tanınır: o, millətin maariflənməsi və mədəni-si- yasi tərəqqisi üçün bütün şüurlu həyatını və enerjisini sərf edən yorulmaz müəllim, yaşadığı dövrün ictimai problemlərinə fəal münasibət bildirən həssas yazıçı-publisist, tərcüməçi, nəhayət, istedadlı ədəbiyyatşünas- alimdir. Özü də bu fəaliyyət sahələrinin hər üçündə Firidun bəy bənzərsizdir, özünəməxsus böyük ziyalı, təkrarsız ədəbi şəxsiyyətdir. Bəs F.Köçərlinin hansı fəaliyyət sa- həsi daha üstündür? Şübhəsiz, müəllimliyi! Firidun bəy Qori Müəllimlər Seminariyasını bitirdikdən sonra bütün ömrünü müəllimlik işinə həsr etmişdir. Müəllimlik fəaliyyətində F.Köçərli şagirdlərə verilən nəzəri biliklərin həyatla, gündəlik təcrübə ilə əlaqələndirilməsinə xüsusi diqqət yetirirdi. Onun pedaqoji baxışlarının əsas prinsipi – ağırlıq mərkəzi xəlqilik idi; təlimin mərkəzində ana dilinin öyrədilməsi dayanırdı. Məşhur rus alimi K.D.Uşinskiyə istinadən F.Köçərli yazırdı: “Bir millətin malını, dövlətini və hətta vətənini əlindən alsan, ölüb-itməz, amma dilini alsan, fot olar və ondan bir nişan qalmaz”. 7 F.Köçərliyə görə: “Ana dili millətin mənəvi diriliyidir, həyatın mayəsi mənziləsindədir. Ananın südü bədənin mayəsi
7 Köçərli Firidun bəy. Əsərləri. Bakı, Elm və təhsil, 2013, S.283. Ôèðèäóí áÿé Êþ÷ÿðëè
16 olduğu kimi, ananın dili də ruhun qidasıdır. Hər kəs öz anasını və vətənin sevdiyi kimi, ana dilini də sevir... Bu (yəni ana dili – Z.Ə.), Allah-təalanın gözəl nemətlərindən birisidir, onu əziz və möhtərəm tutmaq hər kəsə borcdur” 8 .
F.Köçərli müəllimliklə eyni vaxtda tərcüməçiliklə və araşdı- rıcılıqla məşğul olmuşdur. İrəvan gimnaziyasında çalışarkən o, qədim yunan filosofu Sokratın “Təlimati-Sokrat” kitabını, rus şairlərindən A.S.Puşkin, M.Y.Lermontov və M.N.Koltsorun şeir- lərini, A.P.Çexovun “At familiyası” hekayəsini Azərbaycan dili- nə, M.F.Axundzadənin “Aldanmış kəvakib” povestini rus dilinə çevirib nəşr etdirmişdir. Ədibin publisistik və tənqidçilik fəaliy- yəti də İrəvan gimnaziyasında müəllimlik etdiyi dövrdə başlanır. Xalq məişətinə, Azərbaycan xalqının yaşayış tərzinə, mədəni sə- viyyəsinə, xalqın tərəqqisinə maneə törədən əngəllərə yaxından bələd olan gənc Firidun bəy ilk publisistik yazılarından başlaya- raq mühitdə, cəmiyyətdə gördüyü ictimai eybəcərlikləri pisləyir, xalqı mədəni-siyasi tərəqqiyə səsləyirdi. Onun publisistikasının mövzu dairəsi geniş, toxunduğu məsələlər əhatəli idi: mövcud cəmiyyətin ictimai bəlalarının tənqidi, kəndli həyatının ağırlığı, qadın hüquqsuzluğu, çarizmin müstəmləkəçilik siyasəti, maarif, mədəniyyət, ədəbi dil, əlifba, din, əxlaq, xalqlar dostluğu – bunla- rın hamısı onun Bakı, Tiflis, Bağçasaray, Peterburqda çıxan “Kaspi”, “Kavkaz”, “Novoye obozreniye”, “Petroqradskiye vedomosti”, “Tərcüman”, “Şərqi-Rus”, “Həyat”, “İqbal”, “İrşad”, “Molla Nəsrəddin” və s. mətbuat orqanlarında çap olunan məqa- lələrində maarifçilik mövqeyindən təhlil, şərh olunur, müəllif mə- dəni gerilikdən, cəhalət və fanatizmin pəncəsindən xilas olmağın yolunu təhsildə və maariflənməkdə görürdü. 9
gimnaziyasında çalışdığı zaman başlanır. O, Azərbaycan drama-
8 Yenə orada. 9 Ətraflı bax: Veydəddin Pirəliyev. Firidun bəy Köçərlinin publisistikası. Bakı, 2010. Áèáëèîãðàôèéà 17
turqlarının komediyaları üzərində ciddi tədqiqat aparır və elmi düşüncələri əsasında “Tatar komediyaları” adlı geniş bir məqalə yazıb “Novoye obozreniye” qəzetində çap etdirir. Məqalədə M.F.Axundzadə ədəbi məktəbi davamçılarının XIX əsrin 90-cı illərində yazdıqları komediyalar təhlil olunur. Müəllifin elmi tədqiq və təhlil predmeti konkretdir. O, Mirzə Fətəlini “xalqının həyatına yaxşı bələd olan nadir psixoloq və sənətkar” 10 kimi dəyərləndirdikdən sonra Haşım bəy Vəzirovun “Evlənmək su içmək deyil”, Nəcəf bəy Vəzirovun “Daldan atılan daş topuğa dəyər”, Nəriman Nərimanovun “Nadanlıq” pyeslərini diqqət mərkəzinə çəkərək, onların məzmunu və bədii məziyyət- ləri haqqında söhbət açır. F.Köçərli təhlil etdiyi əsərləri həyatilik, xəlqilik, xarakterlə- rin canlı, tipik, dilin təbii, gülüşün mənalı olması baxımından qiy- mətləndirir. Onun üçün bədii sənət meyarı M.F.Axundzadə pyes- ləridir və “bu komediyalar Zaqafqaziya müsəlmanlarının həyatını əks etdirən bir reflektora bənzəyir”. Buna görə F.Köçərli müa- sirlərinin əsərlərini Axundzadə komediyaları ilə müqayisəli təhlil edib dəyərləndirir. O, Haşım bəy Vəzirovun “Evlənmək su içmək deyil” komediyası haqqında yazır: “Bu komediya Axundzadənin “Məstəli şah” əsərinin təsiri altında yazılmışdır və müəllif kome- diyanın ayrı-ayrı yerlərində öz müəlliminə təqlid etməyin gözəl nümunələrini vermişdir. Bədii cəhətdən bu komediya Axundza- dənin əsərlərindən xeyli geri qalır. Bununla belə həmin komediya yaxşı işlənmişdir, canlı dillə yazılmışdır, onda həqiqi məişət səh- nələri və təbii yumor çoxdur... Haşım bəy qadın tiplərinin təs- virində böyük qabiliyyət göstərir. Onun yaratdığı kişi tipləri isə solğundur və inandırıcı çıxmır” . 11
dan atılan daş topuğa dəyər” komediyası arasında çoxlu “ümumi cəhətlər” görür və bunun bir səbəbini “hər iki əsərdə qələmə
10 Köçərli Firidun bəy. Əsərləri. Bakı, Elm və təhsil, 2013, S.23. 11 Köçərli Firidun bəy. Əsərləri.- Bakı: Elm və təhsil, 2013.- S.25. Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|