-vətəndaşlar üçün məcburi olan qurumların çıxarılması və daxili və xarici siyasətin
aparılması üçün suveren hüquqlara malik olması;
-vergi tutmaq, pul çap etmək, büdcə siyasətini yeritmək və s. gerçəkləşməsi üçün
xüsusi hüquqa malik olmaq.
Müasir dövlət bir sıra müxtəlif funksiyaları yerinə yetirir. Bunlar:
-mövcud olan dövlət quruluşunun müdafiəsi;
-cəmiyyətdə qanunçuluq və sabitliyin qorunması;
-sosial cəhətdən təhlükəli münaqişələrin qarşısı alınması və ləğv olunması;
-iqtisadiyyatın tənzim etməsi;
-icimai həyatın bütün sahələrində daxili siyasətin həyata keçirilməsi;
-dövlətin mənafelərinin beynəlxalq miqyasda qorunulması;
-ölkənin müdafiə edilməsi və s.
33.Tarixi prosesə formasion və sivilizasion yanaş manın alternativliyi
Müasir dövrdə bir sıra mütəxəssislər tarixi prosesə mövcud yanaşmaları əsas
etibarilə iki istiqamətə ayırırlar: formasion və sivilizasion. Bu iki istiqamət tarixi prosesin
dərk edilməsi baxımından alternativ yanaşmalar kimi qəbul edilir. Onların alternativliyi
aşağıdakı müqayisəli təhlildə özünü göstərir:
1. Formasion yanaşmada tarixi prosesin mənası və məqsədi axtarılır, bəşəriyyət inkişaf
edən vahid sosiomədəni sistem kimi nəzərdən keçirilir. Sivilizasion yanaşmada isə vahid
ümumbəşəri tarix deyilən bir anlayış qəbul edilmir, inkişafın məqsədindən söhbət
aparılmır.
2. Formasion yanaşmada tarixi prosesin hərəkətverici qüvvəsi axtarılır, onun obyektiv
qanunauyğunluqları üzə çıxarılır, ictimai inkişafın mənbəyini təşkil edən dialektik
ziddiyyətlər araşdırılır. Sivilizasion yanaşmada isə əksinə, heç bir inkişaf
qanunauyğunluğu və ziddiyyətlər axtarılmır, əsas diqqət isə cəmiyyətdəki mədəni
dəyərlərin üzə çıxarılmasına yönəlir
3. Formasion yanaşmada iqtisadi amil tarixi prosesin öyrənilməsində başlıca determinant
kimi çıxış edir. Cəmiyyət daxilindəki bütün ictimai münasibətlər istehsal üsüluna olan
mülkiyyət münasibətindən asılı olaraq nəzərdən keçirilir. Sivilizasion yanaşmada isə
aparıcı amil kimi kulturoloji faktor çıxış edir. Bu yanaşmada əsas tədqiqat obyekti kimi
mədəniyyət çıxış edir.
4. Formasion yanaşmada tarixi proses insanların şüurundan asılı olmayaraq, yəni
subyektiv deyil, obyektiv amillər əsasında dərk edilir. Sivilizasion yanaşmada isə əksinə,
subyektiv amil əsas götürülür və tarixi proses insanların şüurundan, iradəsindən,
maraqlarından asılı olaraq baş verən ictimai hadisə kimi öyrənilir.
5. Formasion yanaşmada tarixi inkişaf aşağıdan yuxarıya doğru istiqamətlənmişdir və
tərəqqi xüsusiyyəti ilə səciyyələnir. Sivilizasion yanaşmada isə yalnız ayrı-ayrı
mədəniyyətlərin və ya sivilizasiyaların tarixindən söhbət aparılır və buna görə də inkişafın
istiqaməti dövri xarakter daşıyır.
Tarixi prosesə formasion yanaşmanın müəllifi marksizm təliminin banisi
K.Marksdır. Sivilizasion yanaşmasının ən görkəmli nümayəndəsi isə A.Toynbidir.
34.Müasir dövrün qlobal problemləri və onların təsnifatı.
Qloballaşmanın müasir mərhələsi üçün aşağıdalılar səciyyəvidir:
• 1) ЕTT-nin təsiri аltındа təbii mühitin dаğılması;
• 2) lоkаl mühаribələrə, münаqişələrə, tеrrоrizm və cinаyətkаrlığın digər fоrmаlаrınа
gətirib çıхаrаn yеni dünyа qаydаlаrının bərqərаr оlmаsı;
• 3) еkоlоji, dеmоqrаfik kаtаklizmlərin, iqtisаdi, siyаsi, hərbi və mədəni хаrаktеrli
humаnitаr qəzаlаrın qаrşısının аlınmаsı üçün еtibаrlı tənzimləmə vаsitələrinin
о
lmаmаsı
• Qlоbаllаşmа şərаitində dünyа inkişаfının ən kəskin prоblеmləri ümumbəşəri хаrаktеr
а
lır. Bu prоblеmlərin həlli dövlətlər və хаlqlаrın qlоbаl əməkdаşlığını tələb еdir.
• О dövlətlər ki, öz milli təhlükəsizlik çərçivəsini və vəzifələrini аydın dərk еdir, оnlаrın
qоrunmаsı və təmin еdilməsi qаyğısınа qаlır, həmin ölkələrə qlоbаllаşmа yаlnız tərəqqi
və firаvаnlıq gətirir.
• О dövlətlər ki, qlоbаllаşmаdаn yаlnız öz gündəlik prоblеmlərini həll еtmək və
müvəqqəti еffеkt qаzаnmаq məqsədilə istifаdə еdir, оnlаr, müvаfiq оlаrаq,
qlоbаllаşmаnın qurbаnınа çеvrilirlər.
Qlobal problemlə rin miqdarı çox geniş dir. Onların ə n ə sasları aş ağ ıdakılardır:
• 1.Sülh və tərksilah problemləri, yəni dünya müharibəsinin qarşısının alınması.
• 2.Ekoloji problemlər, meşəsizlik, səhralaşma, daşqınlar, yanğınlar, və müasir
sənayemizin “irsi”: atmosferin və hidrosferin çirklənməsi, ozon “deşikləri”, dünya
istiləşməsi və s.
• 3.Demoqrafiya problemləri (əhalinin say tərkibi) və onunla bağlı olan ərzaq problemi.
• 4.Energetika problemləri. Getdikcə bəşəriyyətin istifadə etdiyi enerjinin miqdarı
çoxalır. Nəticədə də atmosferə buraxılan istilik dünya istiləşməsinin səbəblərindən
birinə çevrilib.
• 5.Xammal problemləri.
• 6. Dünya okeanından (su hövzələrindən ) istifadə problemləri.
• 7. Kosmosu sülh yolu ilə mənimsəmə problemləri.
• ХХI əsrdə qloballaşma iki ssеnаri üzrə cərəyаn еdə bilər:
• 1) pеssimist – vаrlı və yохsul dövlətlər аrаsındа uçrumun dərinləşməsinə, birqütblü
dünyа nizаmının rеаllаşmаsınа yönəlmiş indiki (nеоlibеrаl) mоdеlin dаvаmı;
• 2) optimist – mövcud qlоbаllаşmа mоdеlinin tədricən dəyişməsi, humаnistləşməsi,
qlоbаl vətəndаş cəmiyyətinin mаrаqlаrı və nəzаrəti аltındа həyаtа kеçirilməsi. Bu isə
mövcud еkоlоji, dеmоqrаfik, tехnоlоji, iqtisаdi, gеоsiyаsi və sоsiоmədəni-qlоbаl
prоblеmlərini yаlnız sivilizаsiyаlаrın diаlоqu, əməkdаşlıq və tərəfdаşlıq prinsipləri
ə
sаsındа həll еtməklə mümkündür.
35.Mə nə vi hə yatın ə sas formaları:din,ə xlaq,incə sə nə t,elm,fə lsə fə
Elm mənəvi istehsalın əsas növüdür, hansı ki həm biliklər sistemidir, həm
də sabit sosial institut kimi özünü bildirir. Hər şeydən əvvəl elm – gerçəkliyin
sistemləşmiş idrak olunmasıdır, hansı ki, onun əsas və qanunauyğun cəhətlərini qanun,
anlayış, kateqoriya və s. mücərrəd – məntiqi formada meydana gətirir. Mənəvi istehsalın
digər növləri kimi, elm gerçəklik üçün sanki paralel olan və obyektiv dünyanın əsas
cəhət və xüsusiyyətlərini əks etdirən ideal Aləmi yaradır. Beləliklə, elm o faktın
aşkarlanmasından başlayır ki, insanı əhatə edən aləm mahiyyət etibarilə heç də onun
duyğularında, qavrayış və təsəvvürlərində qarşısına çıxan şəkildə olan dünya deyil. Və
bu gözəgörünməyən mahiyyətə varmaq üçün hər kəsin həyata keçirdiyi adi zehni
ə
məliyyatlardan xeyli dərəcədə fərqli olan mükəmməl əqli səylərin göstərilməsi
vacibdir. Cəmiyyətin mənəvi həyatının mühüm növlərindən biri incəsənətdir. Elmdə
olduğu kimi bu – peşəkar olan rəssamların, şairlərin, musiqiçilərin yəni dünyanın estetik
mənimsənilməsi sahəsindəki mütəxəssislərin yaradıcılığını bildirir. Gerçəkliyin mənəvi
mənimsənilməsinin bu üsulu fəlsəfədə «estetika» kateqoriyası ilə izah olunan sosial
reallığın özünəməxsus fenomeninə əsaslanır.
Mənəvi həyatın digər növlərindən fərqli olaraq incəsənət insan əqlinə yox, məhz
onun hisslərinə müraciət edir. Gerçəkliyin mahiyyəti və bəzi hallarda gözə görünməz
Dostları ilə paylaş: |