Fuad Məmmədov
34
Fəaliyyətin siyasi, iqtisadi, sosial və beynəlxalq sahələrinə toxunan dün-
ya mədəniyyəti və sivilizasiyasındakı daimi dəyişikliklər insanın, cəmiyyə-
tin, dövlətin və bütün bəşəriyyətin inkişafının idarə edilməsi proseslərinə
xüsusi diqqət tələb edir. Elmin, təhsilin və yüksək texnologiyaların tərəqqi-
sinin, hər bir ölkənin rifahı, həyat keyfiyyəti və təhlükəsizliyinin bir çox cə-
hətdən asılı olduğu idarəetmə mədəniyyətinin prioritet inkişafı haqqında
məsələ gündəlikdə kəskin şəkildə durur. Dünya maliyyə böhranı, qlobal
idarəetmə praktikasında nöqsanlar olduğunu aşkar etdi ki, onun nəticəsində
planetdəki milyonlarla insanların sosial ümidləri acı peşmançılıq və ciddi
maddi itkilərlə başa çatdı. Eyni zamanda o, bəşəriyyətin yaşaması və inki-
şafı üçün həm qlobal, həm də milli miqyasda idarəetmə mədəniyyətinin
təkmilləşdirilməsinin bizim ğünlərdə nə qədər aktual olduğunu göstərdi.
Məlumdur ki, mədəni inkişafın əsasını insanın öz həyatını qorumaq və
yaxşılaşdırmaq qayğısı təşkil edir. Qədim dövrlərdən indiyə qədər bəşəriy-
yətin çoxəsrlik inkişaf təcrübəsinin məntiqi-tarixi təhlili insanın həyat fəa-
liyyətinin universal qanunauyğunluqlarının xarakterinə malik bəzi kulturo-
loji kateqoriyaları aşkarlamağa imkan verir. Onlar zəruri inkişaf tempini və
keyfiyyətini təmin edən üç əsas anlayışa: həyat məqsədinə; inkişaf vasitələ-
ri və enerji mənbəyinə; müvəffəqiyyət şərtlərinə gətirib çıxarır. Məqsəd - in-
san həyatının qorunması və yaxşılaşdırılmasıdır. İnkişaf vasitələri və enerji
mənbələri – təbiət və mədəniyyətdir.
Müvəffəqiyyət şərtləri- effektiv idarə-
etmədir. İdarəetmədə səhvlərlə şərtlənən rifahın aşağı düşməsi, iqtisadi
böhranlar, həyat səviyyəsinin enməsi - sosial sabitsizliyə, insanların təca-
vüzkarlığının artmasına, nizam-intizamın pozulmasına, sosial etikanın zəif-
ləməsinə səbəb olur. Əgər bəşəriyyət mütləq prioritet kimi, siyasi maraqları
da bu prioritetə tabe edərək dünyada yüksək mədəniyyətin real üstünlüyünə
nail olsa idi, ehtimal ki, bu yalnız həyat keyfiyyətinin yüksəldilməsi imkan-
larının deyil, dünya sivilizasiyasının bir çox ağrılı milli, regional və qlobal
problemlərinin həlli imkanlarını genişləndirərdi. Həyat - mədəniyyətin in-
san həyatının qorunması və yaxşılaşdırılmasının permanent prosesi kimi
dərk edilməsi ilə əlaqələndirilən yüksək insan mədəniyyətinin universal
meritokratik prinsiplərinə bağlılıqla şərtlənən, qlobal etik cəmiyyətin həm-
rəyliyi kimi, müxtəlif xalqların mədəniyyətlərinin harmonizasiyasına və
maraqlarının razılaşdırılmasına əsaslanan sosial tam kimi - dünya mədəniy-
yəti və sivilizasiyasının təkmilləşdirilməsini tələb edir. İnsan beyninin gör-
mə imkanları və deməli, düzgün anlama, bizi əhatə edən obyektiv aləm
haqqında biliklərimizin səviyyəsi ilə bağlıdır. Bilməmək baha başa gəlir!
Siyasətçilər və məmurlar, təşkilat və idarə rəhbərləri, ayrı-ayrı fərdlər idarə-
etmənin elmi əsasları və müasir texnologiyalarını nəinki bilməli, həm də ta-
rixi təfəkkürə malik olmalı, onların fəaliyyəti ilə bu və ya digər dərəcədə
İdarəetmə mədəniyyəti
35
bağlı olan hadisələr, faktlar və insanlar haqqında informasiyaya yiyələnmə-
lidirlər. Мilli və dünya mədəniyyətinin mahiyyətini, xüsusiyyətlərini, tarixi-
ni və nailiyyətlərini bilmək, ictimai inkişafın qanunlarını və texnologiyala-
rını düzgün başa düşmək, faktları, hadisələri və insanları düzgün qiymət-
ləndirmək qabiliyyəti hər bir mədəni insan, hər bir siyasətçi və idarəçi üçün
norma оlmalıdır.
Hazırkı əsər idarəetmə sahəsində - şəxsiyyət, ailə, kollektiv, dövlət, dün-
ya birliyi kimi bütün səviyyələrdə biliklərin və bacarıqların, yaradıcı fəaliy-
yətdəki, həyat rifahı və keyfiyyətinin yüksəldilməsindəki uğurların müəy-
yən edildiyi biliklərin təkmilləşdirilməsinə elmi rəhbər kimi nəzərdə tutul-
muşdur. Təcrübə göstərir ki, effektiv idarəetməyə və həyat keyfiyyətinin
yüksəldilməsində müvəffəqiyyətə nail olma üçün yalnız biliklər, bacarıqlar,
mütəşəkkillik və yaradıcı fəaliyyət kifayət deyil. Motivasiya (istək) və im-
kanlar (hakimiyyət səlahiyyətləri və maddi resurslar) da lazımdır. Böhranlı
situasiyalardan çıxışın axtarıldığı şəraitdə, hər bir lider öz gücünə inam və
idarəetmə müvəffəqiyyəti əldə etmək üçün psixoloji qeyri-müəyyənlik və
daxili ziddiyyətlər vəziyyətini aradan qaldırmaq qabiliyyətinə malik olmalı-
dır. Bu qayda, özünüidarənin - qoyulmuş məqsədlərə çatmanı, şəxsiyyətlər-
arası və ailə münasibətlərini tənzimləməyin labüd şərti olan şəxsi və ailə
həyatında da ədalətlidir.
İnsanın azadlığına və xoşbəxtliyinə, “xilasa”, milli həmrəyliyə, tərəqqi-
yə, kаmilliyə, sülhə, rifaha yol açan effektiv idarəetmə - yüksək ruhi mədə-
niyyət olmadan mümkün deyil.
3
Cahillik – şər və miskinlik, mədəniyyət isə -
bilik, inkişaf və rifahdır. İlk növbədə,
sosial təzahür olan, insanların cahilli-
yi ilə şərtlənən şəri azaltmaq və dəf etmək - yüksək ruhi mədəniyyətin inki-
şaf etdirilməsi və yayılması yolu ilə mümkündür. Burada çox şey uşaq və
gənclərin düzgün tərbiyə edilməsindən, elmi nailiyyətlərə əsaslanan, elmin
və təhsilin insana verdiyi yüksək mədəni dəyərlər imkanı üzərində qurulan
məntiqi dəlillər əsasında yaşlı insanları inandırmaq bacarığından asılıdır.
Yüksək ruhi mədəniyyət - praqmatik dəyərlərə əsaslanan, təfəkkür stereo-
tipləri ilə şərtlənən, müasir dünya sivilizasiyasının iqtisadi, sosial-siyasi və
ekoloji qeyri-sabitliyi ilə bağlı böhranların aradan qaldırılması üçün geniş
imkanlar açan mənbədir. Böhran şəraitində yaşamaq və həyat şəraitini per-
3
“Mədəniyyət” anlayışının yaranması və onun haqqında dəyişdirici fəaliyyət, əqli, etik və
estetik inkişaf kimi təsəvvürlərin genişlənməsi - Böyük Porsiya Katon ( b.e.ə.234-149-cu
illər), Mark Tuli Siseron (b.e.ə. 106-43-cü illər), Samuel Pufendorf (1632-1694), Avropanın
maarif xadimləri İ.K.Adelunq (1732-1806), İ.Q.Herder (1744-1803), D.M.Vellanski (1774-
1847), N.A.Berdyayev (1874-1948), P.A.Florenski (1882-1943), N.K.Rerix (1847-1947),
O.Şpenqler (1880-1936), A.Belıy (1880-1934) və başqalarının adları ilə bağlıdır.