Microsoft Word fm idar?Etm? M?Diniyy?Ti 2013. doc

Fuad Məmmədov

 

 

16

Hər bir ölkənin dövlət idarəetmə sistemi milli inkişafın, həmçinin dünya 

sivilizasiyasının real prosesləri ilə diktə edilən, dəyişikliklərə məruz qalan 

idarəetmə sistemi effektivliyinin yüksəldilməsinə yardım edən mənbələrin 

və metodların, məqsədlərin və gözlənilən nəticələrin müəyyən edilməsi və 

permanent düzəlişlərini nəzərdə tutur. Birincilərə - davamlı inkişaf, rifah, 

həyat keyfiyyəti, fiziki və mənəvi sağlamlıq, təhlükəsizlik, müdafiə qabiliy-

yəti, rəqabət qabiliyyəti və etibarlı gələcəyi aid etmək olar. İkincilərə - bi-

liklər, texnologiyalar, hüquq, etika, məsuliyyət, innovativ fəaliyyət, kadrla-

rın hazırlığı və yenidən hazırlığı və səmərəli istifadəsini, həmçinin mövcud 

resursları, reallıqları  və inkişaf perspektivlərini nəzərə almaqla, effektiv 

idarəetmə  qərarlarının qəbul edilməsinə imkan verən kulturoloji təhlilin 

metodologiyа və metodlarını aid etmək olar. Bizə elə gəlir ki, belə kulturo-

loji yanaşma həm milli, həm də beynəlxalq maraqlara cavab verir. Strateji 

prinsip kimi, o həm milli, beynəlxalq, bələdiyyə, iqtisadi, sosial və ailə ida-

rəçiliyi üçün, həm də yaşadığı ölkədən, peşəsindən və həyat fəaliyyəti sahə-

sindən asılı olmayaraq, şəxsiyyətin, hər bir ayrıca götürülmüş insanın özü-

nüidarəsi üçün müvəffəqiyyətlə istifadə oluna bilər.  

İdarəetmə prosesləri texnologiyalarının təkmilləşdirilməsi üçün sistemli 

kulturoloji yanaşmanın səmərəliliyi onunla şərtlənir ki, o həm fərdi, həm də 

kollektiv səviyyədə məqsədlərin seçimi, prioritetlərin müəyyənləşdirilməsi, 

düzgün qərarların qəbul edilməsi, danışıqlar prosesinin həyata keçirilməsi 

və innovativ fəaliyyətlə bağlı mürəkkəb məsələlərin həllini ən yaxşı tərzdə 

tapmağa imkan verir. Buna əsaslanaraq, mövcud əsərin hazırlanması zama-

nı tərəfimizdən, insanın özünü təkmilləşdirməsi üçün zəruri olan, həmçinin 

siyasi quruluşundan asılı olmayaraq, müxtəlif ölkələrdə müasir dövlət ida-

rəçiliyi sisteminin təkmilləşdirilməsinin dərk edilməsi üçün vacib hesab 

edilən insanın inkişafı və idarəetmə prosesləri qanunauyğunluqları və xüsu-

siyyətlərinin aşkar edilməsi və ümumiləşdirilməsi məqsəd olaraq qarşıya 

qoyulmuşdur. Biz müvəffəqiyyətə, rifaha, yaradıcılığa və xoşbəxtliyə can 

atan hər bir insanın məhsuldar həyat fəaliyyəti üçün lazım olan universal 

kulturoloji bilikləri əks etdirmək istəmişik. Vəzifələrdən biri şəxsiyyətləra-

rası, işgüzar və beynəlxalq münasibətlərin təkmilləşdirilməsi üçün, şəxsiy-

yətin özünüidarə  mədəniyyətinin, ailənin idarə edilməsi mədəniyyətinin 

formalaşdırılması və inkişafı üçün zəruri olan konkret biliklərin və texnolo-

giyaların sistemləşdirilməsi idi. Bununla bərabər sistemli kulturoloji yanaş-

maya istinad edərək, demokratik inkişaf yoluna qədəm qoymuş ölkələrin 

milli təcrübədə yaradıcılıqla istifadəsi üçün faydalı olan, bir sıra aparıcı 

dövlətlərin dövlətçilik mədəniyyəti və dövlət idarəçiliyinin tarixi təcrübəsi-

ni tərəfimizdən oxucunun diqqətinə çatdırmaq cəhdi edilmişdir. Bu məq-

sədlə kitabda, Qərb ölkələrində  qəbul edilmiş dövlət idarəçiliyi metodları, 

---

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

17

normaları  və qaydaları göstərilmiş,  əsas elmi məktəblər, dövlət idarəçiliyi 

problemlərinin tədqiqinə yanaşmalar nəzərdən keçirilmiş, bir-birini tamam-

layan “klassik məktəbin” və neoklassik “insan münasibətləri məktəbinin” 

əsas nailiyyətləri göstərilmişdir. Burada demokratik federal və unitar döv-

lətlərin idarəetmə təcrübəsi də əks olunmuş, ABŞ, Birləşmiş Krallıq, Alma-

niya və Fransada dövlət qulluğunun xüsusiyyətləri, Yaponiya, Çin və Tay-

vanın iqtisadi inkişaf “sirləri” tədqiq edilmişdir. Əsərdə M.Veberin, A.Fa-

yolun, E.Teylorun, V.Vilsonun, L.D.Uaytın, P.Çeklandın, P.Drukerin, Li 

Yakokkanın, C.Adairin əsas konsepsiyaları, yanaşmaları və idarəetmə mo-

delləri, Q.V.Atamançukun, İ.A.Vasilyenkonun və bir çox digər alimlərin və 

mütəxəssislərin dövlət idarəçiliyi nəzəriyyəsi əks etdirilmişdir. Qərb ölkələ-

rinin dövlət idarəçiliyi tarixi və nəzəriyyəsi kontekstində “davranış” (bihe-

vioral), “sistemli”, “situasiya” yanaşmalarının, “postbihevioralizmin”, “mo-

dernizmin”, “struktur funksionalizmin” mahiyyəti açıqlanmış, A.Maslou, 

M.Follet, D.İston, F.Hersbeq, D.Mak-Qreqor, T.Parsons, Q.Saymond, 

D.Smitsberq və digərlərinin personalın idarə edilməsi mədəniyyətinin inki-

şafına töhfəsi göstərilmişdir. Əsərdə, həmçinin P.Çeklandın ”yumşaq təfək-

kür” sisteminin, A.Maslou, D.Mak-Qreqor, P.Laykertin “təşkilati inkişaf 

konsepsiyası”, L.Erhardın “dövlət idarəçiliyinin sosial konsepsiyası”, S.Bi-

erin “təşkilati kibernetika”, M.Prelo və M.Düverjenin “institutlar nəzəriy-

yəsi”, M.Ponyatovski, E.For, V.J.d`Esten və digərlərinin konsepsiyalarının 

mahiyyəti göstərilmişdir.  

Metodoloji cəhətdən hazırkı kitabın əsasını, innovativ effektiv idarəetmə 

modellərinin qurulmasına imkan verən, müəllif tərəfindən işlənib hazırlan-

mış “kulturoloji piramida” universal metodu təşkil edir. O, nəzərdən keçiri-

lən tədqiqat obyektlərinin, indiki halda – insanın və dövlətin idarəçilik pro-

seslərinin mahiyyəti, xüsusiyyətləri, tarixi, nailiyyətləri, inkişaf qanunları 

və texnologiyalarının sistemli təhlilini nəzərdə tutur. Seçilmiş metodologi-

ya və kulturoloji yeniliklər daimi dəyişikliklər və qeyri-müəyyənliklər şəra-

itində konkret siyasi, iqtisadi, hüquqi və sosial problemlərin obyektiv təhli-

lini həyata keçirməyə və onların daha optimal həllini tapmağa imkan verir. 

Bu prosesləri öyrənmə və dərk etmə, mövcud olanların təkmilləşdirilməsi-

nə, insanın, cəmiyyətin və dövlətin həyat rifahı və keyfiyyətinin yüksəldil-

məsinə, daha yaxşı gələcəyin qurulmasına və təhlükəsizliyə yönəldilmiş ye-

ni idarəetmə modelləri və texnologiyalarının yaradılmasına qeyri-məhdud 

imkanlar açır. Tərəfimizdən təklif edilən, 12 tədqiqat metodunun istifadəsi-

ni nəzərdə tutan sistemli kulturoloji təhlil - Kainatın məkan, zaman, forma 

və hərəkət kimi parametrlərilə sıx bağlıdır. Bu, müxtəlif təbii-coğrafi, sosi-

al-siyasi, etnik və tarixi şəraitlərdə inkişaf etmiş ayrı-ayrı mədəniyyətlərin 

konkret forma və mahiyyət xüsusiyyətlərinin aşkar edilməsi və qiymətlən-

---