Microsoft Word Fuad-magistr-yenii doc
Yüklə 1,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
28
ortalaması olmaqla, səhm qiymətlərinin ehtimal olunan gələcək mənfəətliliyi əks etdirdiyi üçün, səhm indeksləri gələcək iqtisadi şərtlərin göstəricisi kimi daim izlənilir. Ə n məşhur səhm indeksləri “Dow Jones Sənaye ndeksidir” (Dow Jones Industrial Average), “Standard & Poor's” şirkətinin 500 indeksidir və başqalarıdır. Bu indeks barəsində növbəti suallarda daha geniş məlumat veriləcəkdir.
Azərbaycan fond bazarı formalaşan, inkişaf edən bazardır və tarixi prizmadan baxdıqda öz inkişafının müxtəlif mərhələlərində fərqli məqsədlərin realizasiyasına hədəflənmişdir. Bütövlükdə, Azərbaycanda fond bazarının yaranması əksər post sosialist ölkələrində olduğu kimi özəlləşdirmə proseslərinin başlanması ilə üst-üstə düşür.
80-ci illərin sonu, 90-cı illərin əvvəllərində Şərqi Avropa və keçmiş Sovet məkanında baş verən siyasi tranformasiyalar planlı iqtisadiyyatdan bazar iqtisadiyyatına keçidi şərtləndirdi. Bu keçid özəl mülkiyyət və azad sahibkarlıq prinsiplərinə əsaslanan yeni hüquqi münasibətlər sisteminin yaradılmasını da tələb edirdi ki, bu hüquqların təminatı vasitələrindən biri də məhz qiymətli kağızlar idi. Təsadüfi deyil ki, oxşar siyasi-iqtisadi tarixə malik digər ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycanda da yeni iqtisadi modelin hüquqi əsasını formalaşdıran ilk qanunvericilik aktlarının sırasında hələ 1992-ci ildə qəbul edilmiş “Qiymətli kağızlar və fond birjaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu da var idi. Lakin 90-cı illərin əvvəllərində ölkədə mövcud olan hərbi, siyasi və sosial- iqtisadi şərait fundamental iqtisadi islahatların həyata keçirilməsi, o cümlədən maliyyə və fond bazarlarının fəaliyyəti üçün zəruri mühiti təmin etmirdi. Yalnız 1994-cü ildə ulu öndər Heydər Əliyevin xalqın iradəsi ilə hakimiyyətə qayıdışından sonra qısa bir müddətdə hərbi, siyasi sabitlik təmin edildi və bu əsasda da radikal iqtisadi islahatlara başlanıldı. 1995-ci ildə özəlləşdirmənin birinci mərhələsinə start verilməsi ilə səhmlərin buraxılışı və tədavülünə dair ilkin hüquqi münasibətlər, habelə Auksion Mərkəzi, “Mülk” Milli Depozit Mərkəzi kimi özəlləşdirmə prosesləri üçün zəruri infrastrukturu təmin edən və müəyyən mənada fond bazarı təsisatları funksiyalarını 29
daşıyan institutlar formalaşdı. Həmin dövrdə 1000-dən çox səhmdar cəmiyyəti, təxminən 70 min səhmdardan ibarət investor təbəqəsi formalaşdı. Fundamental iqtisadi islahatlar prosesində yaranmış bu təsisatlar, təbii ki, klassik fond bazarı institutları funksiyasını daşımırdılar. Bununla belə, mülkiyyət münasibətlərinin dinamikliyi bu sahədə dövlət tənzimlənməsinə tələbatı formalaşdırırdı. Digər tərəfdən uğurlu iqtisadi islahatlar nəticəsində formalaşmaqda olan özəl sektorun maliyyə xidmətlərinə çıxışının genişləndirilməsi və uzunmüddətli sərmayə imkanlarının təmin edilməsi bu dövrdə həyata keçirilən iqtisadi siyasətin əsas hədəflərindən birini təşkil edirdi. Məhz bununla əlaqədar olaraq, effektiv tənzimlənən fond bazarlarının yaradılması və bütövlükdə qiymətli kağızlar bazarında vahid dövlət siyasətinin formalaşdırılması və həyata keçirilməsi məqsədi ilə 1998-cu il 30 dekabr tarixində ölkə Prezidenti tərəfindən “Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması haqqında” Fərman imzalandı. Həmin Fərmanın imzalanması ilə Azərbaycan qiymətli kağızlar bazarının inkişafının növbəti mərhələsi başlandı. lk növbədə, Fərmana müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi yaradıldı. Komitənin təsis edilməsi ölkədə mütəşəkkil fond bazarlarının inkişafı və tənzimlənməsi sahəsində kompleks ə laqələndirilmiş vahid strategiyanın həyata keçirilməsini təmin etdi. Qiymətli kağızlar bazarının fəaliyyəti və tənzimlənməsinə dair hüquqi normativ baza təkmilləşdirildi. Mülki Məcəlləyə müvafiq əlavə və dəyişiklər edilməklə yeni nəsil baza qanunvericiliyi qəbul edildi. Mülki Məcəllə ilə müəyyən edilmiş hüquqi çərçivənin tətbiqi məqsədilə bir sıra qanunaltı normativ sənədlər qəbul edildi. Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin təşkilati dəstəyi ilə Qabaqcıl maliyyə institutlarının təsisçiliyi və 100% özəl sərmayə əsasında ölkə ərazisində mütəşəkkil fond bazarının formalaşdırılmasını təmin etmək məqsədi ilə 2000-ci ilin fevral ayının 15-də Bakı Fond Birjası (BFB) yaradılmışdır. Birjanın təsisçiləri bir neçə iri bank və maliyyə strukturlarıdır. Bunların sırasında stanbul Fond Birjası da var. BFB-nin əsas funksiyaları Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş bütün növ qiymətli kağızlar üzrə alqı-satqının təşkil olunmasından ibarətdir. Bundan əlavə, BFB öz üzvlərinə depozitar xidmətləri, həmçinin dövlət qiymətli 30
kağızları daxil olmaqla qiymətli kağızların bütün saxlayıcıları üçün reyestrin aparılması xidmətlərini göstərmək imkanındadır. Alqı-satqı iştirakçılarının qiymətli kağızlarının və pul vəsaitlərinin hərəkəti “ödənişə qarşı təchizat” (ÖQT) prinsipi üzrə həyata keçirilir. “Azərbaycan Respublikasında 1995-1998-ci illərdə dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsinin Dövlət Proqramı”na əsasən depozit sisteminin əsas məqsədi qiymətli kağızların müəyyən olunmuş qaydada saxlanılmasını, nağd və nağdsız dövriyyəsinin təmin edilməsini, səhmdarların reyestrinin aparılmasını, qiymətli kağız mülkiyyətçilərinin və alqı-satqı müqavilələrinin qeydiyyatını, eləcə də digər depozitar xidmətlərini həyata keçirilməsi məqsədi ilə Milli Depozit Mərkəzi yenidən təşkil edildi, müasir fond bazarı vasitəçiləri - broker və diler institutları formalaşmağa başladı. Bazara bir sıra müxtəlif maliyyə alətləri çıxarıldı və həm özəl, həm də dövlət sektorunun kapital bazarlarından maliyyələşməsi üçün müvafiq şərait yaradıldı. Bu gün ölkə iqtisadiyyatının şaxələndirilməsi, regional inkişaf, özəl sektorun dəstəklənməsi və əhalinin məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsi sahəsində cənab Prezident lham Əliyevin bilavasitə rəhbərliyi altında həyata keçirilən həyata keçirilən uğurlu iqtisadi islahatlar nəticəsində ölkə iqtisadiyyatı 2005-ci ildən yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. 2005-2011-ci illər ərzində ÜDM 4 dəfə, o cümlədən qeyri- neft ÜDM 3.9 dəfə, əsas kapitala investisiyalar 2.2 dəfə, əhalinin nominal pul gəlirləri 4.6 dəfə artmış, strateji valyuta ehtiyatları 41 milyardı keçmişdir. Bütün bunlar ölkənin rəqabət qabiliyyətliyinin və investisiya cəlbediciliyinin yüksəlməsinə zəmin yaratdı. Bu dövrdə iqtisadiyyatın bütün sahələrində olduğu kimi qiymətli kağızlar bazarında da dinamik artım müşahidə edildi. Bazara gəlirlilik və müddətinə görə müxtəlif alətlər çıxarıldı, mövcud alətlərin ticarətinin həcmi əhəmiyyətli dərəcədə artdı. nvestorların bazardakı aktivliyi yüksəldi və xarici investorlar Azərbaycan maliyyə alətlərinə sərmayə qoymağa başladılar. Maliyyə sektoru ilə yanaşı, ilk dəfə olaraq qeyri maliyyə sektorunu təmsil edən müəssisələr yerli fond bazarı vasitəsilə maliyyələşməyə başladılar. 2005-2011-ci illər ərzində bütövlükdə Bakı Fond Birjasının ticarət dövriyyəsi 6.4 dəfə, o cümlədən dövlət istiqrazları ilə ticarətin həcmi Yüklə 1,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|