Microsoft Word Fuad-magistr-yenii doc
Yüklə 1,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
35
ə rzində Azərbaycan poteka Fondunun istiqrazları üçün artıq likvid təkrar bazarın formalaşması müşahidə olunmuşdur. Belə ki, ipoteka istiqrazlarının təkrar bazarında ə məliyyatların həcmi ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2,9 dəfə artaraq 463,4 milyon manat təşkil etmişdir. 2014-ci ildə bazara yüksək həcmdə xarici valyutada nominasiya olunmuş istiqrazlar təklif olunmuşdur. Belə ki, dövr ərzində bazarda xarici valyutada nominasiya olunmuş istiqrazlarla ümumi əməliyyatların həcmi 402,4 milyon manat təşkil etmişdir ki, bu da korporativ borc bazarının 36 faizini təşkil edir. 2014-ci ildə, həmçinin yerli bazar üçün yeni alət olan xarici valyutada nominasiya olunmuş konvertasiya hüququna malik istiqrazlar ilk dəfə dövriyyəyə buraxılmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, ənənəvi olaraq qiymətli kağızlar bazarının ilkin inkişaf mərhələlərində olduğu kimi korporativ sektorun əsas artım mərkəzi borc bazarı alətləri olmuşdur. Buna baxmayaraq, 2014-ci il ərzində səhm bazarının dərinliyi artmaqda davam etmişdir. Belə ki, 2014-ci il ərzində səhm bazarında əməliyyatların sayı ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 14 faiz, əməliyyatların həcmi isə 2 dəfə artaraq 1029 milyon manat təşkil etmişdir. 2014-ci il ərzində səhmlərin ilkin bazar ə məliyyatlarının həcmi 2,1 dəfə, təkrar bazar əməliyyatlarının həcmi isə 4 faiz artmışdır. Yuxarıda qeyd olunanların əsasında belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün qiymətli kağızlar bazarı yeni olsada, bu sahə daim inkişafa meyllidir və ilbəil qiymətli kağızlar bazarı inkişaf edərək ölkə iqtisadiyyatının mühüm hissəsinə çevriləcəkdir.
36
Fəsil 2. Azərbaycanda qiymətli kağızlar bazarının qiymətləndirilməsi və onun müasir vəziyyətinin təhlili 2.1 Qiymətli kağızlar bazarında qiymətlərin dəyişilmə təmayülü və ona təsir edən amillər. qtisadi sistemə xas olan əsas xarakterik xüsusiyyətlər qiymətli kağızlar bazarı üçün də xarakterikdir. Belə ki, dəyişən sosial-siyasi şəraitə adekvat təsirlər sözügedən bazarda da qiymətlərin dinamikasına təsir göstərir. Məhz bu səbəbdən qiymətli kağızlar bazarında qiymətlərin dinamikasına təsir göstərən əsas faktorlar aşağıdakı kimi qruplaşdırılır. Maliyyə təsirləri: bu təsir daha çox səhmin aid olduğu şirkətin maliyyə- idarəetmə sistemi ilə əlaqədardır. Belə ki, əgər şirkət zərərlə üzləşərsə və ya müflisləşmək təhlükəsi ilə qarşılaşarsa, о zaman həmin şirkətə yatırılmış investisiyalarında iflasa uğramaq ehtimalı olur. Belə ki, 2007-2008-ci illər maliyyə böhranı nəticəsində şirkətlərin mövcud balansının pozulması nəticəsində bir sıra ş irkətlər maliyyə riskləri ilə qarşı-qarşıya qalmışdırlar ki, bu da qısa müddət ərzində həmin şirkətlərin səhmlərinin qiymətlərinin ucuzlaşması ilə nəticələnmişdir. Misal olaraq, Bear Stearns şirkətinin səhmlərinin qiyməti 2007-ci ilin əvvəllərində 170 ABŞ dolları olduğu halda qısa müddət ərzində həmin şirkətin səhmləri 2 ABŞ dolları səviyyəsinə enir. Bunun səbəbini araşdıran maliyyəçilər şirkətin səhmlərinin qısa müddət ərzində belə sürətlə düşməsinin əsas səbəbi kimi, həmin şirkətin mühasibat sistemində mövcud olan boşluqlarla əlaqələndirdilər. Qeyd edək ki, realda Bear Stearns şirkətinin səhmlərinin qiymətinin süni şəkildə yüksəldilməsi şirkətin investisiya cəlbediciliyi artırmaq üçün irəli sürülmüş bir siyasət idi. Lakin bunun arxasında heç bir iqtisadi faktor dayanmırdı. Məhz bu səbəbdən da maliyyə sistemində baş vermiş böhran bu siyasətin qısa müddət ərzində iflasa uğramasına səbəb oldu. Faiz dərəcəlinin dəyişməsi: Faiz dərəcəlinin dəyişməsi səhmlərin qiymətlərinə və gəliliklərinə təsir göstərən səbəblərdəndir. Belə ki, faiz dərəcələrinin artması qiymətli kağızlar ikinci bazarına mənfi təsir göstərməklə istehlakçılara, biznes fəaliyyətinə və investorların gəlirlərinin azalması ilə nəticələnir. Misal üçün, fərz edək 37
ki, investor uzunmüddətli, yüksək keyfiyyətli və etibarlı korporativ istiqrazın sahibidir və illik sabit 6 faiz gəlir götürür. Ölkədə faiz dərəcələrinin yüksəlməsi nəticəsində həmin qiymətli kağızın illik faiz dərəcəsi də müvafiq olaraq artaraq 8 faizə çatır. Əgər investor 1000 AZN müqabilində 6 faizlik illik faizlə 60 AZN əldə edirdisə, faiz dərəcələri yüksəldikdə bu gəliri 750 AZN illik 8 faizlə əldə etmək olar. Bununla da investor faiz dərəcələrinin dəyişməsi nəticəsində 250 AZN itirmiş hesab olur. Digər tərəfdən də investor bu qiymətli kağızı təkrar bazarda sata bilmir, çünki bazarın mövcud vəziyyəti, yəni illik 8 faizli qiymətli kağızlara tələb daha yüksəkdir. Tarix boyu, artan faiz dərəcələri səhmlərin qiymətinə mənfi təsir göstərmişdir. Məsələn, ABŞ-da borc səviyyəsi çox yüksək olduğundan artan faiz dərəcələri həm səhmlərə, həm də sabit gəlirli qiymətli kağızlara (məsələn, istiqrazlar) təhlükə yaradan əsas risklərdən biri hesab olunur. Digər tərəfdən, artan faiz dərəcələri böyük məbləğdə borcu olan və ya borc götürməyə ehtiyacı olan şirkətlərə də mənfi təsir göstərir, belə ki, faiz dərəcələri artdıqda, borc götürülən pulun dəyəri də artır. Nəticə etibarı ilə, şirkətin rentabelliyi və artım qabiliyyəti məhdudlaşdırılır. Şirkətin əldə etdiyi mənfəət nisbəti (və ya qazancları) azaldıqda, səhmlərinin də dəyəri azalır və səhm qiymətləri enir. nvestorları bazarın ümumi vəziyyəti və bazarda məzənnələrin dinamikası daha çox maraqlandırdığı üçün onu vahid iqtisadi subyektə bənzədirlər. Əslində bu bazar səhmlərin alqı-satqısı haqda gündəlik qərarlar qəbul edən milyonlarla fərdlər toplusudur. Cəmiyyətimizin və iqtisadi sistemin nə dərəcədə müasir olduğuna baxmayaraq, tələb və təklif qanunlarından kənara çıxa bilməz. Minlərlə insan eyni səhmi almağa can atdıqda, bu tələbə çevrilir və həmin səhmin qiyməti yüksəlir. Təklif məhduddursa, qiymət daha da yüksəlir. Əksinə, səhmlərin alqı-satqısı ilə heç kəs maraqlanmırsa, qiymət aşağı düşür. Tələb və təklif bazarda qiymətlərin dinamikasını təyin edən mühüm amillərdəndir. Bazar tələbinin dəyişkənliyindən asılı olaraq, aldığınız səhmin qiyməti qalxa və yaxud da enə bilər. Qiymətli kağızlar bazarında qiymətlərin səviyyəsi psixoloji faktorlara da qarşı çox həssasdır. Səhmlərin qiymətinin aramsız aşağı düşməsi və bəzən də qalxması investorlara bu il keçən il qazandıqlarının hansı hissəsini qazana biləcəklərini hesablamaqda çətinlik yaradır. Ən önəmli məsələ yuxarıya doğru inkişaf və ya iflasa
Yüklə 1,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|