Microsoft Word Fuad-magistr-yenii doc

 

63 

alınmış kreditlər üzrə faizlərin qaytarılmasına yönəldilə bilər. Bəzi girov obyektlərində 

isə belə imkanlar yoxdur. 

     Azərbaycanda  mövcud  qanunvericiliyə  görə  bütün  qiymətli  kağızlar,  o  cümlədən, 

dövlət qiymətli kağızları, veksellər, korporativ qiymətli kağızlar hesab edilən səhmlər, 

istiqrazlar və s. girov predmeti ola bilər.  

    Girov  qoyulmuş  qiymətli  kağızların  və  qiymətli  kağızlarla  rəsmiləşdirilən  borc 

öhdəliklərinin  girovunun  qiymətləndirilməsi  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  «Girov 

haqqında» qanuna əsasən girov qoyulmuş əmlakın dəyəri tərəflərin razılığı ilə, tərəf-

lərdən  biri  etiraz  etdikdə  isə  dəvət  olunan  əlavə  ekspert  (qiymətləndirici)  tərəfindən 

müəyyən edilir.  

     Qiymətli kağızların qiymətləndirilməsinin özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Belə 

ki,  hər  bir  qiymətli  kağızın  üzərində  nominal  dəyəri  vardır  və  bu  qiymət  fond 

bazarındakı  qiymətli  kağızların  kotirovkasından  asılı  olaraq  dəyişir.  Qiymətli  kağız-

ların  bazar  qiymətlərinin  müəyyən  edilməsinin  ən  səmərəli  üsulu  fond  birjalarında 

formalaşan məzənnəni əsas götürməkdir. Girovqoyma zamanı tərəflərin razılaşması ilə 

müəyyən edilən qiymətin çox vaxt reallığa uyğun gəlmədiyini nəzərə alsaq, bu zaman 

sərbəst qiymətləndiricilərin xidmətlərindən istifadə edilməsi daha məqsədəuyğundur. 

Respublikamızda  qiymətli  kağızların  emissiyası,  tədavülü,  tədavüldən  çıxarılması 

məsələləri,  habelə  qiymətli  kağızlar  bazarı  iştirakçılarının  fəaliyyəti  Azərbaycan 

Respublikasının  Mülki  Məcəlləsi  ilə  tənzimlənir.  Onların  uçot  və  hesabatlarda  əks 

etdirilməsi  qaydaları  isə  «Mühasibat  uçotu  haqqında»  qanun  və  Mühasibat  uçotunun 

Hesablar planının tətbiqinə dair təlimatla tənzimlənir. 

    Qiymətli  kağızların  uçot  və  hesabatlarda  düzgün  qiymətləndirilməsi  üçün  vacib 

şə

rtlərdən  biri  də  onların  dəqiq  təsnifatının  aparılmasından  ibarətdir.  Burada  söhbət 

istənilən qiymətli kağızlardan deyil, uçot və hesabatlarda qiymətləndirilməsi tələb olu-

nan  və  qiymətləndirmənin  qəbul  edilmiş  metodologiyası,  qaydalarından  asılı  olaraq 

mövcudluğu və hərəkəti,  müəssisənin əmlak və  maliyyə  vəziyyətinə, habelə  maliyyə 

nəticələrinə təsir edə biləcək emissiya qiymətli kağızlarına aid edilmiş səhmlərdən və 

istiqraz vərəqələrindən gedir. Məhz bu qiymətli kağızlar emissiya qiymətli kağızlarına 

aid  edilmişdir.  Buraxılan  səhmlər  və  istiqraz  vərəqələri  üzərində  mülkiyyət 

hüquqlarının  emitentdən  sahiblərə (alıcılara) keçməsi  sertifikatlarla  (əgər  sertifikatlar 

---

 

64 

sahiblərdə  saxlanırsa),  yaxud  sertifikatlarda  və  depozitlərdə  “depo”  hesabları  üzrə 

yazılarla (əgər  sertifikatlar  saxlanılmaq üçün depozitarilərə verilibdirsə) təsdiq  edilir.     

Qiymətli  kağızlara  mülkiyyət  hüquqları  dəyişərkən  əksər  hallarda  onların  nominal 

dəyəri əsas götürülür. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fəsil III. Qiymətli kağızların reytinq qiymətləndirmə modelinin tədbiqi 

3.1. Qiymətli kağızlar bazarı xətti modeli və B-əmsalı  konsepsiyası 

 

---

 

65 

Qiymətli  kağızlar  bazarının  xətti  ayrı-ayrı  səhmlər  üçün  risk  -  gəlirlilik 

asılılığını əks etdirir. 

Tərəfimizdən  baxılan  mоdeldə  qiymətli  kağızların  riskliliyi 

β

 əmsalı  ilə 

ölçülür. 

β

 əmsalı  bazar  gəlirinin  dinamikası  ilə  müqayisədə  ayrı-ayrı  səhmlərin 

gəlirliliyindəki dəyişiklikləri qiymətləndirir. Vahiddən yüksək əmsala malik оlan qiy-

mətli kağızlar  bütövlükdə bazara nisbətən riskliliyi ilə səciyyələnir. 

β

 əmsalı müsbət, 

yaxud mənfi оla bilər. Əgər о müsbətdirsə оnda müvafiq qiymətli kağızların gəlirliliyi 

bazar  gəlirliliyinin  dinamikasına  uyğun  оlacaqdır. 

β

 əmsalı  mənfi  оlarkən  bazarın 

effektivliyi artdıqca verilən qiymətli kağızın effektivliyi azalacaqdır. 

Beləliklə, 

β

 əmsalı  1,0-ə  bərabər  оlan  səhm  «оrta»,  gəlirliliyindəki  dəyişiklik 

bazarda  оrta  səviyyədən  yüksək  оlan  səhmin 

β

 əmsalı  1,0-dən  yüksək,  bazar 

gəlirliliyindəki  dəyişikliklə  müqafisədə  gəlirlilikdə  aşağı  dəyişikliklə  səciyyələnən 

səhm üçün 

β

 əmsalı, 1,0-dən aşağıdır. 

Maliyyə  aktivinin 

β

 əmsalı  ilə  ölçülən  riski  ilə  bu  aktivin  tələb  оlunan 

gəlirliliyi arasındakı əlaqəni müəyyən edən tənlik qiymətli kağızlar bazarının xəttinin 

tənliyi adlanır. 

 

Burada,  M

i

–tələb  оlunan  gəlirlilik  (əvvəldə  biz  M

i

-ni  gözlənilən  gəlirlilik  kimi 

müəyyən  etdik,  bazar  tarazlığı  şəraitində  оnlar  bərabərdir);  M

RF

  –  risksiz  gəlirlilik 

(adətən,  daha  etibarlı  maliyyə  aktivinin  gəlirliliyi  kimi  qəbul  edilir);  M

M

  –  fоnd 

bazarının, yaxud bazar pоrtfelinin bütün aktivlərindən ibarət pоrtfelin gəlirliliyi; 

β

i

 – i 

səhminin 

β

 əmsalıdır.  

(M

M

 - M

RF

)

β

i

 ifadəsi riskə görə bazar mükafatını, yaxud оrta səhm üçün riskin 

dərəcəsini müəyyən edir. 

 

 

 

 

 

 

 

M

M

=M

A

=14

M

000

=20 

 

M

i

% 

---