Microsoft Word Fuad-magistr-yenii doc
Yüklə 1,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
sistemdə tutduğu mövqeyinə görə səhm və istiqrazlar mühüm rol oynayır. Bu qiymətli kağızlar buraxılışlarla yerləşdirilir və onun əldə edilməsi vaxtından asılı olmayaraq bir buraxılış daxilində hüquqların həyata keçirilməsinin həcmi və müddəti eyni olması onların investisiya qiymətli kağızları növünə aid edilməsinə səbəb olur. stiqraz, onun sahibinin onu buraxmış şəxsdən istiqrazda nəzərdə tutulan müddətdə istiqrazın nominal dəyərini və ya başqa əmlak ekvivalentini almaq hüququnu təsdiqləyən qiymətli kağızdır. Başqa sözlə istiqraz onu əldə edən şəxs qarşısında borc götürənin öhdəliklərini göstərən borc sertifikatıdır, yəni borcun nə vaxt qaytarılacağını (son ödəmə tarixi) və bu vaxta qədər dövri olaraq ödənilməli olan faiz dərəcəsini göstərir. Yəni, hər hansı bir iri şirkət istiqraz buraxır. stiqrazı alan şəxs öz pulunu həmin şirkətə verir və bunun qarşılığında faiz və borc verilən məbləğin (əsas məbləğ) geri qaytarılacağına dair sənəd alır. Alıcı istiqrazı son ödəmə tarixinə qədər özündə saxlaya bilər və ya bu tarixdən əvvəl başqa bir nəfərə sata bilər. stiqrazlar haqqında III Fəsildə daha ətraflı məlumat veriləcəkdir. Digər investisiya qiymətli kağızı səhmlər sayılır. Səhm – onun sahibinin səhmdar cəmiyyətin mənfəətinin bir hissəsini divident şəklində almaq, səhmdar cəmiyyətin idarə edilməsində iştirak etmək və o, ləğv edildikdən sonra qalan əmlakın bir hissəsini əldə etmək hüququnu təsbit edən emissiya qiymətli kağızıdır. Məsələn ə gər şirkət bir milyon səhm satarsa, hər bir səhm şirkətin 1/1 000 000 hissəsinin sahibkarlığını təmsil edir. Yəni, səhm sahibi səhmdar cəmiyyətə müəyyən miqdarda vəsait köçürür və bu vəsaitə uyğun nisbətdə cəmiyyətin əldə etdiyi gəlirin bir hissəsini ə ldə etmək hüququnu əldə etmiş olur. Həmçinin müəssisənin öhdəliklərinə görə də bu nisbətə uyğun həcmdə məsuliyyət daşıyır. Bundan başqa səhmdarın əlavə güzəşt hüququ da vardır. Bu güzəştləri ona səhmdar cəmiyyət özü verir. Bu zaman səhmdara müəsissənin istehsal eydiyi məhsulları alarkən və ya onun göstərdiyi xidmətlərdən istifadə edərkən güzəştlər edilir. Ümumiyyətlə səhmlərin bir sıra əlamətlərə görə təsnifləşdirilməsi qəbul olunmuşdur. Onların təsnifləşdirilməsi prinsipləri aşağıdakı kimidir: Emitentə görə: Korporativ qeyri səhmdar tipli müəsissələrin səhmləri
20
Gəlirin daxil olma üsuluna görə: Adi (gəlir qəti müəyyən olunmur, xalis gəlirin ölçüsündən asılı olaraq müəyyənləşir imtiyazlı (gəlir qəti müəyyən olunmuş formada olur, xalis gəlirin həcmindən asılı olmur) Dönərliyinə görə: dönərli səhmlər (konvertə olunan, digər növ qiymətli kağızlara uyğun proporsiyalarda dəyişdirilə bilən) qeyri dönərli səhmlər (konvertə olunmayan, digər növ qiymətli kağızlara mübadilə olunmayan) Dönərli səhmlər müxtəlif istiqrazlara və əksinə dəyişdirilə bilər. mtiyazlı səhmlər sadə səhmlərə və əksinə mübadilə edə bilər. Sahiblik qaydasına görə: Adlı səhmlər (səhmin sertifikatında səhmdarın adı və soyadı göstərilir, bu cür səhmlərin alqı-satqı sövdələşmələri emitentdə rəsmiləşdirilməlidir ) Təqdimatlı səhmlər (sertifikatda səhmdarın adı göstərilmir və bu cür səhmlərin alqı-satqı əməliyyatları emitentdə rəsmiləşdirilir ) Səhmlər malik olduqları hüquqlara görə də Adi və mtiyazlı səhmlərə bölünür. Adi səhmlər yuxarıda göstərilən hüquqlara malikdirlər. mtiyazlı səhmlərin özləri də təsnifləşdirilir. Belə ki: Toplanmış dividentlərin saxlama xüsusiyyətinə görə: kumulyativ imtiyazlı səhmlər üzrə həcmi səhmdar cəmiyyətin nizamnaməsində göstərilmiş, lakin mürəkkəb maliyyə vəziyyəti, yaxud da digər səbəbdən hec ödənilməmiş dividentlər toplanır və sonradan ödənir. Beynəlxalq təcrübədə dividentlərin toplanması müddəti əksər hallarda üç ildən artıq olmur. Toplanmış dividentlər arriyalarda cəmlənir və adi səhmlər üzrə dividentlər verilənə qədər ödənilməlidir. qeyri-kumulyativ imtiyazlı səhmlər isə əvvəcədən ödənilməmiş dividentlərin ödənilməsinə təminat verməyən imtiyazlı səhmlərdir. Yəni, cari ilin dividentləri ödənilməyibsə növbəti illərdə də ödənilməsi nəzərdə tutulmayıb. Bu səhmlər investorları az maraqlandırır.
21
Emitentin özündən asılı olaraq buraxılmış imtiyazlı səhmləri almaq xüsusiyyətinə görə:
geri çağrılmayan imtiyazlı səhmlər. geri çağrılan imtiyazlı səhmlər. Dünya təcrübəsindən məlumdur ki, imtiyazlı səhm buraxılışlarının əksəriyyəti müddətlidir, yəni emitent imtiyazlı səhmləri müəyyən müddət keçdikdən sonra geri çağırmaq hüququnu əvvəlcədən şərtləşdirir. Bu əməliyyat ya açıq bazarda ya da birbaşa səhmdarların özləri ilə həyata keçirilə bilər. Sonuncu halda səhmdarlara geri alınan səhmlərin nominalının müəyyən faizini (adətən səhm dəyərinin 1%-i) həcmində hesablanmış mükafat ödənilir. Geri almanı təmin etmək məqsədi ilə şirkət gerialınma fondu yarada bilər ki, bunun da əsas səbəbi şirkətin imtiyazlı səhmlərinin bazar qiyməti onların yerləşdirmə (ilkin satış) qiyməti səviyyəsinə endikdə hər il geri çağrılan səhmlərin müəyyən hissəsinin ödənişini keçirsin. Bununla da belə səhm sahibləri müdafiə olunur. Səhm məzənnələri yüksəldikdə isə şirkət səhmləri almaya da bilər və ya bazar qiymətləri ilə geri alır. Beləliklə, geri alındıqca səhmlərin sayı azalır, hər bir səhmə düşən aktivin dəyəri artır. Nəticədə səhmlərin bazar qiyməti qalxır. Dividentin ölçüsünün dəyişmə imkanından asılı olaraq: dividenti, dövlət qiymətli kağızlarının faiz dərəcələri və ya bank kreditinin faiz dərəcələrinin əsasən dəyişən imtiyazlı səhmlər. dividenti, dövlət qiymətli kağızlarının gəlirliyindən və ya faiz dərəcələrinin dəyişməsindən asılı olmayan, dəyişməyən imtiyazlı səhmlər. Səhmlərin buraxılma və ödənilmə mərhələsindən asılı olaraq : elan edilmiş yerləşdirilmiş tam ödənilmiş səhm növlərini fərqləndirirlər. Elan edilmiş səhmlər şirkətin artıq yerləşdirilmiş müəyyən tipli səhmlərinə ə lavə olaraq buraxa bildiyi səhmlərin son miqdarıdır. Yerləşdirilmiş səhmlər səhmdarlar tərəfindən alınmış səhmlərdir. Tam ödənilmiş səhmlər yerləşdirilmiş və dəyəri müvafiq məbləğ səhmdar cəmiyyətin hesabına daxil edilməklə sahibi tərəfindən 100% ödənilmiş səhmlərdir.
Yüklə 1,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|