33
insandan üstündür. Dövlət tamdır və buna görə də dövlətlə
onun
münasibətləri
tamla
hissə
arasında
olan
münasibətlərdir. O, özünün üçüncü kitabında qeyd edirdi
ki, dövlət xadiminin və qanunvericinin bütün fəaliyyəti
müstəsna olaraq dövlətə (polis) yönəlmişdir, dövlət
quruluşunu (politeia) isə dövlətin müəyyən sakinləri təşkil
etmişlər. Vətəndaş (polites) dövlətin tərkib hissəsidir.
1
Ortaya çıxan mövcud tarixi sosial-siyasi şərait və zərurət
tələb edir ki, insanların təkmil həyatları üçün şəraitlərin və
imkanların onların dövlətləri tərəfindən yaradılması məsələsini
ortaya çıxarsın. Dövlətin ümumi və xüsusi, eləcə də bütöv və
təkdən ibarət olan və məkan üzrə, həmçinin sosial təbəqələr
(sosial stratifikasiyalar) üzrə yayılmış əhatəli siyasətinin
başlıca məqsədi öz ərazisi çərçivəsində yaşayan sakinlərinin
sosial-rifah hallarını yüksək səviyyədə təmin etməkdən,
yaxşılaşdırmaqdan ibarətdir. Əhalinin yüksək rifahı- sabit
cəmiyyət, sabit cəmiyyət-güclü siyasi fəaliyyəti olan dövləti
meydana gətirir. Bu yanaşma “Güclü dövlət, yüksək rifah”
formulasına uyğun gəlir.
2
Bununla yanaşı, dövlətin funksional məqsədlərindən biri
də vətəndaşlarının öz sərhədlərindən kənarlarda mülki və siyasi
maraqlarını müdafiə etməkdən ibarətdir. Dövlət bu istiqamətdə
xarici ölkələrdə diplomatik nümayəndəliklər- səfirliklər və
konsulluqlar təşkil edir. Ayrı-ayrı ölkələrdə ictimai qurumların-
icma qruplarının, o cümlədən diaspora təşkilatlarının
fəaliyyətini, lobbiçilik fəaliyyətini dəstəkləyir. Dövlətin ümumi
və konkret-xüsusi fəaliyyəti müxtəlif məqamlarda və
şəraitlərdə meydana gələn maraqların təmin edilməsinə
əsaslanır ki, bundan da şaxəli siyasət istiqamətləri formalaşır.
1
Aristotel. “Siyasət. Böyük etika”. Tərcümə edəni: Fikrət Təbibi, Bakı,
XXI-Yeni Nəşrlər Evi, 2006, 432 səh., səh. 10-11; 83
2
Rəbiyyət Aslanova. Müasir dövlət və dövlətşünaslıq elmi (Azərbaycan
Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının iyirminci ildönümü
işığında). Bakı, Azərnəşər 2011, 440 səh., səh.180-188.
34
Şaxəli
siyasət
istiqamətlərindən
də
bütövlük-vahidlik,
sistemlilik meydana gəlir. Siyasətin mahiyyəti və faydası əsas
etibarilə ardıcıl və vaxtaşırı qəbul edilən və zaman axarındakı
ortaya çıxan şəraitdən irəli gələn tələblərə cavab verən hüquq
normalarının qəbulundan, icrasından və normalara əməl
etmə fəaliyyətinin səviyyəsindən asılıdır. Siyasət həm dövlət
(bütöv), həm də vətəndaşlar (hissə) arasındakı əlaqələr və
münasibətlərdə dialektik məzmun gerçəkliyidir. Normalar həm
ümumi, həm də xüsusi hallarda maraqları təmin etmək üçün
hərəkətəgətirici və stimulverici istiqamətlərə və vasitələrə
çevrilir. Dövlət öz siyasət marağını, öz mənafeyini norma
yaratmaq və icrasını təmin etməklə həyata keçirir. Dövlət
norma yaratmaqla və normalara əməl etməklə həm də
vətəndaşlarının maraqlarını təmin edir, onların maraqlarının
zaman və şəraitlə əlaqələndirilməsinin şərtləndirir.
İnsanlar ümumi olaraq və hamılıqla həm ümumi əsaslarla,
həm də fərdi qaydada normal şəkildə həyata keçirilən və
çoxları üçün məqbul hesab edilən siyasətdən faydalanırlar.
Lakin zərər görənlər də olur. (Siyasət, proseslər Hegel
fəlsəfəsinə müvafiq olaraq tezis, antitezis və sintezdən
meydana gələn vəhdətdən yaranır. Bu triadanı elə maraq
təminatı üçün həyata keçən siyasətin özü də yaradır. Eyni
zamanda müxtəlif şəraitlərdə müsbət və mənfi elementlərin
qarşılaşması, qarşılaşmadana meydana gələn qovuşması,
toqquşması,
kəsişməsi
və
bunlardan
formalaşan
müxtəliflikdən və rəngarənglikdən də siyasət formalaşır. Bu
proseslərdə ortaya çıxan gerçəkliklərdən faydalananlarla
yanaşı, zərər görənlər də olur). Məsələn, hüquq normalarının
məhdudlaşdırıcı, çərçivələrəsalıcı xassəsi insanların müəyyən
mənada
maraqlarını
və
hərəkətlərini
məhdudlaşdırır,
çərçivələrə salır. Azad fəaliyyətlərini əllərindən alır. İnsanların
azadlıqları üçün yüksək tələblərə cavab verən normaların
qəbulu zəruridir. Azad vətəndaşlar daha çox yüksək dəyərləri,
idealları özündə cəmləşdirən aliliyə can atırlar. Bu aliliyi iki
35
aspektdən dəyərləndirirlər: bəzi insanlar alilik deyəndə, əsas
etibarilə maddi aləmin yüksəkliyini, var-dövləti önə çəkirlər;
digər qrup isə mənəvi kamilləşməni, əxlaqın saflaşdırılmasını
alilik hesab edir və xoşbəxt həyatı onda axtarır.
Güclü dövlət hər hansı bir sosial institut tərəfindən
verilən əmrlərə dözməyən azad şəxsiyyət üçün həmişə
problemdir. ABŞ siyasətşünası və futuroloqu Frensiz
Fukuyamanın fikirlərinə əsasən, güclü dövlətlərdə dövlət
qarşısında insanın aliliyi ideyası “güclü dövlət” anlayışı ilə
bağlı böyük fəlsəfi mübahisələr doğurur.
1
Eləcə də bir qrupun bu və ya da digər hərəkəti başqa
qruplarda emosiya və qıcıqları yarada bilir, onların mənafeyinə
zərbə vura bilir. Lakin bu zərər ümumi mənafe və həyat tsikli
naminə nəticədə faydalılığa səbəb olur. Bir tərəfdən
məhdudlaşdırma digər tərəfdən genişlik üçün şərait yaradır. Elə
münasibətlər
tərəflərinin,
subyektlərinin,
münasibət
daşıyıcılarının çoxluğu və münasibətlər sahələrinin çoxluğu da
insanların kompleks şəkildə maddi və mənəvi maraqlarına
xidmət edən amillərdir, mənbələrdir və vasitələrdir. Məhz
nəticələr müsbət və mənfinin ziddiyətindən və vəhdətindən
meydana gəlir. Siyasətin faydalılığı da müsbət və mənfi
hərəkətlərin vəhdətindən tezislər və antitezislərin vəhdətindən
meydana gələn sintezlərdən formalaşır.
Dövlət və cəmiyyət o zaman güclü olur ki, tənzim edən
(subyekt) və tənzim olunan tərəflər (subyektlər) arasında
maraqların əks olunduğu sahələr üzrə- obyektlər üzrə faydalı
əməllər ortaya çıxır. Dövlət öz siyasətini universal əsaslarla,
faydalı nəticələr verə biləcək istiqamətdə yerinə yetirərsə,
nəticələrdən güclü dövlət və güclü cəmiyyətlər meydana gələ
bilir. Güclü cəmiyyətlər müsbət təzahürlərin nəticələri kimi
formalaşır. Hər iki tərəf arasında (dövlətlə-vətəndaş arasında)
1
Rəbiyyət Aslanova. Müasir dövlət və dövlətşünaslıq elmi (Azərbaycan
Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının iyirminci ildönümü
işığında). Bakı, Azərnəşər 2011, 440 səh., səh.183
Dostları ilə paylaş: |