Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yaxşı cəmiyyətləri olan dövlətlər güclü dövlətlərdir, güclü dövlətləri
- Siyasət
- Ədalətli tənzimləmə varsa, güc də var. Güc varsa, ədalətli tənzimləmə də meydana gələcəkdir.
- Siyasət (fəzilətli siyasət)
36
xeyirxah cəmiyyətlər hesab edilməlidir. Belə cəmiyyətlərin yaradılması da maddi
vəziyyətin yüksəkliyindən və maariflənmənin yüksək dərəcəsindən, hüquqları geniş şəkildə dərk etmədən asılıdır. Cəmiyyət kasıb və zəif olduqda, siyasi və ictimai institutların fəaliyyətində boşluqlar meydana gəldikdə tarazlıq dövlət tərəfə, dövlətin xeyrinə olaraq pozulur və Frensis Fukuyamanın hesab etdiyi kimi, “güclü dövlətlər” formalaşır. Yaxşı tənzimləmə, ədalətin və düzgünlüyün özüdür ki, bu əsas da güclü dövlətin formalaşmasını meydana gətirir. Belə bir prinsipdən çıxış etmək olar: Yaxşı cəmiyyətləri olan
dialektik fəaliyyət mövcud olur. Dövlətin ali məqsədi elə insanların xoşbəxt həyatlarını təmin etməkdən ibarətdir. Burada dövlət mövcudluğa və müdafiə olunmağa əsaslanan siyasəti həyata keçirir. Yaxşı cəmiyyəti qurmaq üçün ədalətli idarəetmə və vasitələrdən, predmetlərdən və əşyalardan nöqsanlarsız istifadə etmək labüddür. İdarəçilik və ölkəni dolandırmaq haqqında rəhbərlər tərəfindən həyata keçirilən siyasətin növləri haqqında N.Tusi yazır: birinci –fazilə (fəzilətli, yəni hikmətli, şücaətli, iffətli və ədalətli) siyasət, buna “imamət” (imamlıq və onun şərtləri) də deyilir. Bunun məqsədi xalqı kamilləşdirmək, nəticəsi isə səadətə çatdırmaq olar; ikincisi-naqis (nöqsanlı) siyasət, buna “zorakılıq” da deyilir. Bunun məqsədi xalqı qul halına salmaq, nəticəsi isə bədbəxtlik və məzəmmət olar. 1 Aristotel də dövlət idarəçiliyi ilə bağlı yazır ki, haçan ki, ya bir nəfər, ya bir para adam, ya da çoxluq ictimai mənafeyi əldə rəhbər tutaraq idarə edirsə, təbii ki, həmin dövlət quruluşu formaları düzgün sayılır. Lakin hansılar ki, ya bir nəfərin, ya bir para adamın, ya da çoxluğun
1 Nəsirəddin Tusi. Əxlaqı-Nasiri. Farscadan tərcümə edəni R.Sultanov. “Kişe mehr nəşriyyatı”, 2002; səh.291. 37 mənafeyini nəzərdə tutursa, bu qəbul edilən deyil. 1 Deməli, burada Aristotel yalnız hamının mənafeyini təmin etməyi nəzərdə tutan dövlət idarəetmə formaları və dövlət quruluşunu üstün tutur. Azərbaycan xalqının Umummilii Lideri Heydər Əliyev dövlət quruculuğu və idarəetmənın əsasları ilə bağlı belə qənaətə gəlir ki, dövlət təcrübəli və səriştəli rəhbərlərin düzgün və səmərəli fəaliyyətindən irəli gələrək, sabit şəraitdə dinamikcəsinə inkişaf edir. O, demokratiyanı başlıca olaraq insan hüquqlarının təmin olunmasına yönəlmiş dövlət vəzifələrində görür. Burada dövlət rəhbərlərinin demokratiyanı düzgün dərk etmələrinin vacibliyini önə çəkir. Bu dərketmə isə əslində nizamlı, ədalətli və düzgün idarəçiliyin qəbul olunmasıdır. Bu baxımdan, Heydər Əliyevin fikrincə, demokratiya xaos deyil, özbaşınalıq və qanunsuzluq deyil. Demokratiyanı xaos kimi qəbul edən dövlət rəhbərləri ölkəni ağır vəziyyətə salırlar. 2
Hal-hazırda dünyada mövcud olan demokratik (respublika) və konstitusiyalı monarxiyaları hamının mənafeyinə cavab verən dövlət quruluşları baxımından münasib hesab etmək olar. Ona görə ki, bu quruluşlarda azlıq və ya çoxluğun idarəsi hamının mənafeyinə xidmət üçündür. Məhz belə quruluşlara xas olan və müvafiq tələblərə cavab verən idarəetmə qaydalarında dövlət güclü dövlətə çevrilə bilir. Güclü dövlət də güclü cəmiyyət-yaxşı cəmiyyət və sabit dinamik inkişafa malik olan dövlətdir. Yuxarıda qeyd edilən şəkildə-sintezlərdə əks olunmuş məzmunda, birbaşa bağlılıq insanlar arasında olan rəsmi münasibətlərin dövlət tərəfindən birbaşa tənzimlənməsi ilə
1 Aristotel. “Siyasət. Böyük etika”. Tərcümə edəni: Fikrət Təbibi, Bakı, XXI-Yeni Nəşrlər Evi, 2006, 432 səh., səh. 97. 2 Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasında ziyalılarla görüşdə çıxış. 21 sentyabr 1993-cü il. Əliyev Heydər. Ə56. Müstəqilliyimiz əbədidir. I CİLD.-B.: Azərnəşr, 1997, 612 səh., Buraxılışa məsul: Ramiz Mehdiyev, Hidayət Orucov, səh. 152.
38 əlaqədardır. Dolayı bağlılıq isə dövlət tərəfindən onlar üçün, insanların ailə-məişət və digər sosial münasibətləri üçün ə lverişli şəraitlərin yaradılması ilə əlaqədardır. Əlverişli şəraitlər də istifadə olunan elementlərin kəmiyyət və keyfiyyət məsələsinə, eləcə də elementlərdən istifadə edən subyektlərin şəxsi qabiliyyət və istedadlarına bağlıdır. Bununla yanaşı, dövlətin müşahidələri də, pozulmuş hüquqların bərpası funksiyası da birbaşa və dolayı bağlılığı şərtləndirir. Siyasət hər an qarışıq məzmunda, rəngarəng formada tənzim edilən hərəkərlər bağlılığından (dialektikasından) formalaşan bir mənzərədir. Tənzimləmə qarşılıqlı asılılıq yaradır. Bu baxımdan da siyasət müxtəlif insanlar-müxtəlif təbəqələr arasında bu və digər formada meydana gələn asılılıq sistemindən ibarət olan mücərrəd yanaşmadır, fəaliyyətdir. Tənzimləmə ona görə asılılıq meydana gətirir ki, burada bir hadisə digərini müəyyən anlarda və şəraitlərdə şərtləndirir, ona təkan verir, başlanğıc rolunu oynayır. Ədalətli tənzimləmə
Dövlətlərdə və cəmiyyətlərdə baş verən və hüquq normaları ilə tənzimlənən hərəkətlər siyasətə aid edilir. Siyasət zamanı hərəkətlərin istiqamətləndirilməsi və fəaliyyətin idarəolunması prosesləri yaşanır və hadisələr ardıcıl olaraq törədilir. Bundan kənarda siyasətin baza mahiyyətini dərk etmək mümkün olmaz. Siyasət (fəzilətli siyasət) özü müsbət aktdır, aktlar cəmi və prosesidir. Rəzilət (avamlıq, ağciyərlik, çılğınlıq, zülmkarlıq- bu, N.Tusinin şərhidir) əsaslı siyasət güclü dövləti yarada bilməz və zəif dövlətlər də həm öz regionları, həm də qlobal regionlar üçün təhlükəli olan qrupları (miqrasiya qruplarını, terror qruplarını) formalaşdıra bilər. Bu baxışlar yapon əsilli ABŞ politoloqu Frensiz Fukuyamanın yanaşmasına uyğundur, onun güclü və zəif dövlətləri xarakterizə etməsi fikirləri ilə üst- üstə düşür. Zəif dövlət dağınıq olar- iqtisadi sistemin qeyri- mütəşəkkilliyindən əhalisi çatışmaz, əhali öz məkanlarını tərk Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|