Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ümumdünya siyasət mənzərəsi
- -beynəlxalq münasibətlərə qoşulmaqla dövlətlər bir tərəfdən böyük imkanlar əldə edirlər, digər tərəfdən də
- -hər bir regionda, coğrafi-siyasi məkanlarda və məkan birləşmələrində düzəni formalaşdıran mərkəzi subyektlər
- -qlobal miqyasda düzən başlıca olaraq qlobal güclərə malik olan dövlətlərin hərəkətləri ilə formalaşır.
- -dünya siyasi, iqtisadi və mədəni baxımdan məkanlara ayrılıb.
524
bir misal olaraq, hesab etmək olar ki, neft və qaz ehtiyatlarına və sənayesinə, taxıl, düyü, çay, şəkər çuğunduru istehsalına sahib olan dövlətlər bu məhsulların beynəlxalq bazarlarında əsas təminedici rolu oynayırlar. Bu məhsulara ehtiyacı olan dövlətlərlə alqı-satqı əməliyyatları həyata
keçirirlər. Ümumiyyətlə, o dövlətin nizamlama prosesləri daha güclü olur ki, həmin dövlət beynəlxalq münasibətlər üçün açıq olur və hakimiyyət daxili siyasətlə xarici siyasət arasında uzlaşma yarada bilir. Açıq dövlətlər həm bol məhsullara malik olurlar, həm də rəngarəng inkişaf xüsusiyyətlərini özlərinə cəlb edirlər. Dövlət hakimiyyəti bir növ öz daxili siyasətini xarici siyasətə doğru dartır və xarici siyasətin səmərəli olması məqsədini güdür ki, dövlətini daxili cəhətdən gücləndirsin. Daxili cəhətdən yüksək səviyyədə təminat-tarazlaşdırılmış vəziyyət idarəetmənin rəvanlığını əmələ gətirir və hakimiyyətlə vətəndaşlar arasında tarazlı münasibətləri formalaşdırır ki, bu da özlüyündə sabitliyi və inkişafı meydana gətirir. İki siyasət sahəsi-istiqaməti arasında səmərəli uzlaşdırma dövlətin həm daxildə, həm də beynəlxalq əlaqələrdə möhkəmliyinin əsas şərtinə çevrilir. Nizamlama prosesləri müəyyən coğrafi məkanlarda geosiyasi mənzərəni formalaşdırır. Geosiyasi mənzərə elə geosiyasi sistemin əks olunmasıdır, büruzə formasıdır, fonudur, mənzərəsidir, mücərrəd görünüşüdür. Ümumdünya siyasət mənzərəsi ayrı-ayrı məkanlarda mövcud olan geosiyasi mühitdən formalaşır. Bu tərkib strukturları da olduqca zəngin əsaslara malik olur. Ümumdünya siyasət mənzərəsi ayrı-ayrı məkanlarda fəaliyyət göstərən və strukturların mərkəzi elementləri (subyektləri) hesab edilən ünsürlərin cəmindən ibarət olan birləşmədir, vahiddir. Mövzuda qeyd edildi ki, dünya düzəni və onun tərkibi olan beynəlxalq münasibətlər düzəni əsas etibarilə gücə əsaslanır ki, bu da reallığı əks etdirir. Güc özündə ideal prinsipləri də əsas götürür və öz hərəkətlərini qarşısında və ətrafında mövcud olan 525
subyektlərin maraqlarını nəzərə alaraq məhdudlaşdırır. Dünya düzənində mövcud olan siyasi proseslər həm reallığa, həm də ideallığa əsaslanır. Çünki ideallıq elə nəzəri bir məsələdir, özündə humanizmi əks etdirən qaydalardır. Buna görə də əməl olunması baxımından çətindir.
hakimiyyət tərəfindən həyata keçirilir. Hakimiyyət özü güc tərəfi hesab edilir. Digər güc tərəfi də vətəndaşlar və onlar arasında olan birliklərdir. Hakimiyyət tənzimləmə funksiyasını yerinə yetirməklə həm özünü təsdiq etmiş olur, həm də subyektlər arasında hüquqi münasibətləri tənzimləyir, qeyri- hüquqi münasibətlərin formalaşması üçün isə şərait yaradır; -beynəlxalq münasibətlərə qoşulmaqla dövlətlər bir tərəfdən böyük imkanlar əldə edirlər, digər tərəfdən də beynəlxalq qaydalara və beynəlxalq güclərə görə öz hərəkətlərini məhdudlaşdırırlar. Məsələn, kiçik dövlətlər böyük dövlətlərdən ehtiyat etdikləri üçün öz hərəkətlərini məhdudlaşdırırlar. (Qeyd: belə bir prinsipdən çıxış etmək olar:
526
göstərirlər: bu, inkişaf və müdafiə strategiyasının tərkibidir. Eyni zamanda böyük dövlətlər arasında rəqabət və ümumilikdə geosiyasət məkanıdır). Onlar tərəfə də meyil göstərirlər və böyük dövlətlərə sığınırlar. Hərbi-siyasi və iqtisadi ittifaqların (NATO, Avropa İttifaqı və s.) və ittifaq dövlətlərinin (məsələn, Rusiya-Belorus ittifaqı) mövcudluğunu buna misal çəkmək olar. İttifaqların və ittifaq dövlətlərinin yaranması idarəetməni və dünya düzənini formalaşdırır. Dünya düzəni də elə dünyanın sabit şəkildə inkişafını zəruri edir. Düzən olmadan inkişaf və sabitlik, xalqlar və dövlətlərarası rəvan münasibətlər və əlaqələr də ola bilməz. Düzən və düzən qaydalarının özü elə sistemliliyi yaradır, onun mexanizmisini, hərəkət şəbəkələrini müəyyən edir;
rəqabət və əməkdaşlıqdan regionların geosiyasi mənzərələri meydana gəlir. Geosiyasi vəziyyətlər düzən siyasətinin xarakterindən formalaşır; -qlobal miqyasda düzən başlıca olaraq qlobal güclərə malik olan dövlətlərin hərəkətləri ilə formalaşır. Böyük dövlətlər öz ətraflarında təsir sferaları formalaşdırırlar və bundan da siyasi rəngarənglik, eyni zamanda ziddiyyətlərdən ibarət qarışıqlıq (həm də dolğunluq) meydana gəlir. Qlobal miqyasda mövcud olan dünya düzəni öz tərkibi baxımdan daha da mürəkkəb və bundan irəli gələrək rəngarəng olur; -dünya siyasi, iqtisadi və mədəni baxımdan məkanlara ayrılıb. Məkanlar arasında fərqlər mövcuddur. Dünyanın ümumi olaraq inkişafında, eləcə də iqtisadi və mədəni-siyasi cəhətdən inkişaf etmiş hissəsinin inkişafı da məhz, həm rəqabətdən, həm də kəskin ziddiyyətlərdən meydana gəlir. Məsələn, inkişaf etmiş Qərb cəmiyyətləri birgə şəkildə inkişaf etməmiş və fərqli mədəniyyətə malik olan regionlardan qorunurlar. Onlar öz içərilərinə təkmil sistemlərə zərbəvurucu
Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|