Microsoft Word geosiyaset son doc

 

ßËÈ ÙßÑßÍΠ

 

10 

§ 4.2. Təhlükəsizlik mühitinin formalaşması və  

beynəlxalq imicin qazanılması................................ 876 

§ 4.3. Azərbaycanın milli maraqları və onun çərçivəsi:  

milli təhlükəsizliyə təhdidlər................................... 878 

§ 4.4. Azərbaycanın milli təhlükəsizliyinin təmin 

olunmasının əsas vasitələri və ehtiyatları ............... 885 

 

V FƏSİL  

 Milli təhlükəsizlik siyasətinin əsas istiqamətləri  

§ 5.1. Azərbaycanın hərbi təhlükəsizlik siyasəti............... 891 

§ 5.2. Azərbaycanın sərhəd təhlükəsizliyi siyasəti............ 902 

§ 5.3. Azərbaycanın milli enerji təminatı və  

təhlükəsizliyi siyasəti .............................................. 919 

§ 5.4. Azərbaycanın geoiqtisadi müstəqilliyi və təbii 

ehtiyatların təhlükəsiz istifadəsi siyasəti................. 934 

§5.6. Azərbaycanın ictimai-siyasi, sosial, etnik və  

milli insan ehtiyatlarının təhkükəsiz istifadəsi  

və idarə olunması siyasəti ....................................... 943 

§ 5.7. Azərbaycanın ərzaq təhlükəsizliyi siyasəti ............ 954 

§ 5.8. Azərbaycanın informasiya təhlükəsizliyi siyasəti .. 963 

§ 5.9. Azərbaycanın ekoloji təhlükəsizlik siyasəti ........... 993 

Təkrar və məşğələ sualları  .................................................. 1008 

 

İstifadə edilmiş mənbə, ədəbiyyat və  

informasiya resursları ............................................................. 1012 

Summary................................................................................. 1050 

Резюме.................................................................................... 1053 

 

 

---

 

ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ  

 

 11

 

 

 

 

 

GİRİŞ 

 

SSRİ-nin dağılması və dünya sosializm sisteminin süqutu, 

yer kürəsində total ideoloji qarşıdurmanın və bu zəmində həya-

ta keçirilən “soyuq müharibə” nin başa çatması, yeni-yeni döv-

lətlərin müstəqillik qazanması və beynəlxalq hüququn subyek-

tinə çevrilməsi kimi qlobal hadisələr –  XX əsrin sonunda pla-

netin ümumi geosiyasi  vəziyyətini  dəyişməklə yanaşı, həm də 

beynəlxalq münasibətlər sistemində  əsaslı transformasiyaların 

bünövrəsini qoydu, onun strukturunda ciddi dəyişikliklər ya-

ratdı. 

Hazırda təzahüretmə miqyasından və  məkan amilindən 

asılı olaraq beynəlxalq münasibətlər sistemi və planetar ma-

raqların arxitekturası əvvəlki dövrdə olduğu kimi sosializm və 

kapitalizm düşərgələrinin ideoloji qarşıdurması  çərçivəsində 

deyil, milli, regional və qlobal olmaqla üç fərqli məkan ölçülə-

rini və ayrılıqda hər bir dövlətin milli maraq və milli təhlükə-

sizlik səviyyəsini özündə əks etdirir.  Beynəlxalq münasibətlə-

rin və dünya sisteminin bu tipologiya üzrə  təsnif olunmasına 

bütövlükdə planetin, ayrı-ayrı regionların və dövlətlərin geo-

siyasi maraqlarının, hərbi-geostrateji və təhlükəsizlik mühitinin 

xarakteristikası, birlikdə  və yaxud ayrılıqda- siyasi, hərbi  və 

iqtisadi blokların, müxtəlif ölkələrin dünya siyasətinə  təsiri, 

milli dövlətlərin təhlükəsizlik, milli maraq və ərazi suverenliyi  

amili  kimi  məsələlər də ciddi təsir göstərir.  

 Lakin, müxtəlif səviyyələrdə təsnif olunmasına baxmaya-

raq müasir dünya sisteminin və planetar geosiyasi maraqların 

ümumi arxitekturasının mövcudluğu və davamlı  təminatı  qlo-

---

 

ßËÈ ÙßÑßÍΠ

 

12 

bal miqyaslı vahid iyerarxik ünsiyyət sisteminin (strukturunun)  

fəaliyyət göstərməsini tələb edir. Beynəlxalq, regional və milli 

olmasından asılı olmayaraq, bu sistemin etibarlılığına və  funk-

sionallığına nail olmaq üçün hər bir səviyyənin özünəməxsus 

xüsusiyyətlərini, təhlükə  mənbələrini, vasitələrini və mexa-

nizmlərini nəzərə almaq lazımdır. 

 Bəhs olunan şəraitdə dünyanın geosiyasi reallıqlarına və 

təhlükəsizlik sistemlərinə ən çox təsir göstərən və fərqli xüsu-

siyyətlər gətirən amillərdən biri də Avrasiyada- Xəzər-Qara 

dəniz hövzəsi, Orta Asiya və Cənubi Qafqazda yeni  müstəqil-

lik əldə etmiş dövlətlərin milli inkişaf və təhlükəsizlik sahəsində 

həyata keçirdikləri    geosiyasət hesab olunur. Hazırda  bütün 

dünyada, o cümlədən Avrasiya məkanında müstəqillik  əldə 

etmiş  və beynəlxalq münasibətlərin subyektinə çevrilmiş  hər 

bir müstəqil dövlət  özünün geosiyasi statusunu və  fəaliyyət 

normalarını, milli inkişaf və  təhlükəsizlik məsələlərini, milli 

maraq dairələrini və  hədəflərini öyrənir, ölkəsinin daxili və 

xarici aləmdən qaynaqlanan geosiyasi, geoiqtisadi və  hərbi-

geostrateji maraqlarının qorunması mexanizmlərini təklif edir, 

milli təhlükəsizlik və  hərbi doktrinalarının yaradılması  və s. 

strateji vəzifələrin reallaşdırılması ilə məşğul olurlar. Bütün bu 

və digər vəzifələr hər bir ölkənin müvafiq rəsmi strukturların-

dan, siyasi və elmi dairələrindən geniş geosiyasi tədqiqatların 

və strateji araşdırmaların aparılmasını, müxtəlif analitik geo-

siyasi mərkəzlərin yaradılmasını,  elmi-tədris proqramlarının, 

dərsliklərin və  kitabların çap edilməsini tələb edir.  

Yeni  transmilli geosiyasi proseslərin, beynəlxalq, regio-

nal və milli-vətəndaş  münasibətlərinin, milli təhlükəsizlik,  

geosiyasi, hərbi-geostrateji və geoiqtisadi maraqlar sisteminin 

fərqli cəhətlərinin və xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi zərurəti 

başqa ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da getdikcə məx-

susi geosiyasi tədqiqatlara və  tədqiqatçılara ehtiyac yaradır,  

ölkə  rəsmiləri və müvafiq strukturlar qarşısıında müasir bey-

---