müqaviləyə əsasən, əmlaka sahiblik edənə də məxsus ola bilər. Adətən əmlaka titul
sahibliyi edən belə şəxslər kirayəçi, komisyonçu, podratçı və s. qismində çıxış edə
bilərlər. Burada əmlakı başqasının qanunsuz sahibliyindən mülkiyyətçi deyil,
ə
mlaka müvəqqəti sahib olan şəxs tələb edir. Əmlakın mülkiyyətçi tərəfindən deyil,
müvəqqəti sahib tərəfindən geri tələb edilməsi üçün şəxs qanuna və ya müqaviləyə
ə
sasən, əmlakın müvəqqəti sahibi olmasını sübut etməlidir. Bu zaman həmin şəxs
tərəfindən istər vindikasiya, istərsə də neqator iddia verildikdə bu cür iddia, həm
onun, həm də mülkiyyətçinin mənafeyinə uyğun olur.
Vindikasiya iddiası zamanı cavabdeh qismində vindikasiya prosesində əmlaka
qanunsuz sahib olması sübut olunmalı olan şəxs durur.
Qeyd etmək lazımdır ki, vindikasiya iddiası irəli sürən təkcə əmlaka və sahiblik
imkanından məhrum olmasını deyil, eyni zamanda bu hüquqi imkanın konkret
subyektiv hüquqa əsaslanmasını da sübut etməlidir.
34.
Neqator iddia
Başqasının qanunsuz sahib olduğu əmlakı tələb etmək hüququ ilə yanaşı,
pozulmuş hüquqlar sahiblikdən məhrum edilmə ilə əlaqədar olmadıqda da
mülkiyyətçi özünün bütün pozulmuş hüquqlarının müdafiə edilməsini tələb edə
bilər. Belə bir hüquq neqator iddia ilə təmin olunur (lat actio neqotoria - inkar
etmə iddiası). Neqator iddia dedikdə, mülkiyyətçinin ona məxsus olan əmlakdan
istifadə və onun üzərində sərəncam səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinə mane
olan pozuntuların aradan qaldırılması haqqında üçüncü şəxsə qarşı müqavilədən
kənar tələbi başa düşülür. Vindikasiya iddiası kimi, neqator iddia da mülkiyyət
hüququnun müdafiəsinin əşya-hüquqi vasitələrindəndir. Neqator iddia mübahisə
doğuran əşyaya görə mülkiyyətçi və üçüncü şəxslər öhdəlik və sair münasibətlərdə
olmadıqda və baş vermiş hüquq pozuntusu subyektiv mülkiyyət hüququnun
xitamına səbəb olmadıqda irəli sürülür.
Neqator iddia irəli sürmək hüququna mülkiyyətçi, habelə titul sahibi əmlaka
sahib olduqda, lakin ondan istifadə və onun üzərində sərəncam imkanlarından
məhrum olduqda malik olur.
Mülkiyyət hüququnun həyata keçirilməsinə özünün qanunazidd hərəkətləri ilə
mane olan şəxs cavabdeh qismindədir.
Neqator iddianın predmeti sahiblikdən məhrum etmə ilə əlaqədar olmayan
pozuntunun aradan qaldırılmasına yönələn iddiaçının tələbidir. Əksər hallarda
üçüncü şəxs özünün qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi ilə mülkiyyətçiyə
ə
mlakdan istifadə səlahiyyətlərini həyata keçirməyə maneə törədir. Məsələn,
qonşu tərəfindən torpaq sahəsinin qanunsuz çəpərlənməsi aparılan tikintiyə mane
ola bilər və ya bilavasitə tikinti anbarlarına yaxın ağacların əkilməsi və s.
35.
Mülkiyyət hüququnun müdafiəsi
Mülkiyyət hüququnun və digər əşya hüquqlarının müdafiəsi dedikdə, bu
hüquqların pozulmasının aradan qaldırılmasına, mülkiyyətçinin pozulmuş
hüquqlarının bərpasına və onun hüquqlarının müdafiəsinə yönəldilmiş, mülki
qanunvericilikdə nəzərdə tutulan vasitələrin məcmusu başa düşülməlidir.
Mülkiyyət hüququnun müdafiə olunmasının mülki-hüquqi vasitələrindən biri
kimi başqasının qanunsuz sahib olduğu əmlakın mülkiyyətçi tərəfindən tələb
edilməsi - vindikasiya iddiasını göstərmək olar.
Başqasının qanunsuz sahib olduğu əmlakı tələb etmək hüququ ilə yanaşı,
pozulmuş hüquqlar sahiblikdən məhrum edilmə ilə əlaqədar olmadıqda da
mülkiyyətçi özünün bütün pozulmuş hüquqlarının müdafiə edilməsini tələb edə
bilər. Belə bir hüquq neqator iddia ilə təmin olunur (lat actio neqotoria - inkar
etmə iddiası). Neqator iddia dedikdə, mülkiyyətçinin ona məxsus olan əmlakdan
istifadə və onun üzərində sərəncam səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinə mane
olan pozuntuların aradan qaldırılması haqqında üçüncü şəxsə qarşı müqavilədən
kənar tələbi başa düşülür.
36. Əmək hüququnun anlayışı
Ə
mək hüququ - milli hüququn aparıcı sahələrindən biridir. O, mülkiyyətin və
təsərrüfatçılığın formalarından asılı olmayaraq işçilərlə işəgötürən arasındakı
muzdlu əmək münasibətlərinin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Özünün
Konstitusiya hüququ olan əmək hüququnu həyata keçirən hər bir vətəndaş əmək
müqaviləsini bağladığı andan əmək hüquq münasibətlərinə daxil olur.
Ə
mək hüququnun predmetini təşkil edən münasibətlər arasında işçilərlə
işəgötürən arasındakı muzdlu əmək münasibətləri əsas yer tutur. Əmək
qanunvericiliyinə uyğun olaraq bu münasibətlər, işçilərin əməyinin təşkilinə dair
müəssisələrdə əmələ gələn iradəvi sosial münasibətləri özündə əks etdirir.
Lakin əmək hüququnun predmeti yalnız muzdlu əmək münasibətlərindən
ibarət deyildir. Bura əməklə sıx bağlı olan və törəmə adlanan aşağıdakı ictimai
münasibətlər də daxildir:
1)
məşğulluq və işədüzəltmə üzrə münasibətlər;
2)
təşkilati-idarəçilik münasibətləri;
3)
istehsalatda kadrların peşə hazırlığı və ixtisasının artırılması üzrə
münasibətlər;
4)
əmək müqaviləsi tərəflərinin bir-birinə vurduqları maddi ziyanın
ödənilməsi ilə bağlı münasibətlər;
5)
əməyin mühafizəsi və işçilərin sağlamlığı üzrə münasibətlər;
6) əmək
mübahisələrinə
baxılması
üzrə
münasibətlər
və
s.
Beləliklə, əmək qanunvericiliyi ilə tənzimlənən sosial-ictimai münasibətlərin
dairəsini müəyyən etməklə əmək hüququnun aşağıdakı anlayışını vermək olar:
Ə
mək hüququ milli hüququn müstəqil bir sahəsi olub, işçilərlə işəgötürən
arasında yaran an əmək münasibətlərini, habelə onlarla sıx bağlı olan digər törəmə
münasibətləri nizama salan hüquq normalarının məcmusudur.
37. Kollektiv müqavilə və kollektiv saziş
Kollektiv müqavilə və saziş hal-hazırda əmək münasibətlərinin tənziminin
müqavilə üsullarının əsas hüquqi formaları kimi çıxış edir.
Kollektiv müqavilənin bağlanmasında kollektiv danışıqlar aparmaq hüququ
başlıca yer tutur. Kollektiv müqavilənin istənilən tərəfi kollektiv danışıqların
təşəbbüsçüsü ola bilər. Təşəbbüskar tərəf danışıqların başlanması haqqında digər
tərəfi yazılı surətdə xəbərdar edir. Xəbərdar olunan tərəf on gündən gec olmayaraq
danışıqlara başlamağa borcludur. Əgər müəssisədə həmkarlar ittifaqları təşkilatı
yoxdursa, əmək kollektivi danışıqlar aparmaq üçün xüsusi səlahiyyətli komissiya
yaradır.
Ə
mək Məcəlləsinin 3-cü maddəsinə görə kollektiv müqavilə işəgötürənlə
ə
mək kollektivi və ya həmkarlar ittifaqı təşkilatı arasında yazılı formada bağlanan
ə
mək, sosial-iqtisadi, məişət və digər münasibətləri tənzimləyən müqavilədir.
Dostları ilə paylaş: |