Microsoft Word hasanova camila docx
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
20
-sonuncu mərhələdə qiymətləndirilən intellektual mülkiyyətin dəyəri müəyyənləşdirilir ki, bu da iki variantda olur. Birinci variant mülkiyyətdən istifadə zamanı əldə olunan pul vəsaitinin eyni ölçüdə daxil edilməsi ilə əlaqədardır. Bu zaman intellektual mülkiyyətdən istifadəyə düşən xalis gəlir kapitallaşma əmsalına bölünür və nəticədə qiymətləndirilən intellektual mülkiyyətin dəyərini əldə edirik. kinci variantda isə daxil edilən pul vəsaiti qeyri-bərabər olur və diskontlamadan istifadə edərək qiymətləndirilən intellektual mülkiyyətin dəyəri hesablanılır.
ntellektul mülkiyyətin gəlir yanaşması ilə qiymətləndirilməsində aşağıdakı metodlardan istifadə edilir: 1) Pul axınlarının diskontlaşdırılması (DCF – discounted cash flow) metodu. Pul axınının diskontlaşdırılma metodunda bütün gələcək dövrlər üçün pul gəlirləri hesablanılır. Bu daxilolmalara diskontlama dərəcələrini tətbiq etməklə və hazırki məqama qədər aparılan dəyərin hesablama texnikasından istifadə etməklə dəyər konventə edilir. Diskontlaşdırılma metodu konkret xidmət müddəti olan intellektual mülkiyyət obyektləri üçün istifadə olunur.
Pul axınının diskontlaşdırılması metodu aşağıdakı formul üzrə hesablanılır: M n =CF 1 /(1+i) + CF 2 /(1+i)
2 + CF
3 /(1+i)
3 +....+ CF n /(1+i)
n
(1.5) Burada, CF 1 , CF
2 , CF
3 ... CF
n - n=1,2,3...n illər üçün qiymətləndirilən obyektin istifadəsindən pul axını, M n - n ildən sonra intellektual mülkiyyət obyektinin dəyəri, i- diskontlaşma dərəcəsidir.
Diskontlaşma dərəcəsi (i) qiymətləndirmə zamanı bazarın məlumatına görə müəyyən edilir və qiymət multiplikatoru (açıq şəkildə bazarda satılan işlərə və ya ə qdlərə görə məlumat əsasında müəyyən edilən) və ya faiz dərəcələri ilə (alternativ investisiyalar üzrə müəyyən edilən) ifadə edilir. Diskontlaşdırılma norması kimi məhsul satışı üçün alternativ vəsaitləri, bank depozitlərinə görə faizləri, qiymətli kağızlara vəsait qoyuluşu zamanı mənfəət norması, təkrar maliyyələşdirmə dərəcəsinin istiadəsi zamanı nəzərdə tutulan mənfəətin səviyyəsi qəbul edilə bilər.
Xarici ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, dövlət istiqrazları üzrə diskont dərəcələrinin aşağı sərhədi kimi gəlirlilik əhəmiyyəti götürülə bilər. Təcrübə 21
həmçinin göstərir ki, qeyri-maddi aktivlərdən gəlir səviyyəsinə nail olunmayan risk maddi aktiv və xarici dövriyyə kapitalı üçün müəyyən edilən riskdən yüksəkdir. 2) Birbaşa kapitallaşma metodu. Birbaşa kapitallaşma metodu kifayət qədər sadədir, lakin hərəkətsizdir və ona görə də xalis gəlirin və kapitallaşma əmsalları göstəricilərinin düzgün seçilməsi üçün xüsusi diqqət tələb olunur.
Ə
məqsədilə alınırsa, o zaman diskont edilmiş pul axınının düsturunu kifayət qədər böyük əhəmiyyətə malik olan aşağıdakı n hesab formulu verəcək. M n
0 /r k Burada, CF 0 -hər il sonu üçün orta gəlir, r k -isə real diskont dərəcəsi ilə yaranan kapitallaşma əmsalı və amortizasiya əmsalıdır.
3) zafi gəlirlər metodu. Patentlərin və lisenziyaların, ticarət markasının, françizin, əmlak hüquqlarının qiymətləndirilməsi zamanı bir qayda olaraq, izafi gəlirlər metodundan istifadə edilir. Qeyri-maddi aktivlərdən əldə edilən gəlirlərlə iqtisadi səmərənin hesablanılması üçün izafi gəlir metodu yaradılıb. Belə ki, bu metod gəlirin dəyər konvertasiyası üçün istifadə olunur. Bu metodla qiymətləndirilmə aparılarkən, gəlirin tipik həcmi kapitallaşma dərəcəsinə bölünür və ya gəlir multiplikatoruna vurulur. M n
r /r k Burada, M n -qiymətləndirilən obyektin cari dəyəri, M r -gəlirin həcmi, r r -real
diskont dərəcəsi ilə yaranan kapitallaşma və amortizasiya əmsalıdır.
4) Ekspres qiymətləndirmə metodu. Bu metod investisiya layihəsinin həyata keçirilməsinin bütün dövrü üçün pul axınının ümumi dəyişməsi dinamikasının təhlili ə sasında səmərəliliyin ümumiləşdirilmiş göstərici hesabını nəzərdə tutur. nvestisiya layihəsinin həyata keçirilməsinin yekun göstəricisi xalis pul axınları dəyərinin həcmi vaxt funksiyası kimi NCF (net cash flow) hesab edilir. O özündə layihənin reallaşması zamanı baş verən pul vəsaitlərinin daxilolmalarını və xaricolmalarını birləşdirir. NCF-nin minimal mənfi əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, PC layihəsinin dəyərini müəyyən edən investisiyaların həcmini xarakterizə edir. NCF-nin 22
müsbət əhəmiyyəti layihənin gəlirliliyini göstərir. Çünki xərclər və gəlirlər müxtəlif vaxtlarda formalaşdığından onları yeni bir başlanğıca gətirmək üçün diskontlama ə məliyyatı tətbiq olunur. Nəticədə, diskontlama əmsalı NCF ilə bağlı olan xalis diskontlaşdırılmış gəlir NPV alınır.
5) Royalti dəyərinin hesablanması metodu. Royalti dərəcəsi özündə intellektual mülkiyyət sahibinin xeyrinə ümumi dəyər həcmindən ayırmaların həcmini təqdim edir. Royaltinin iqtisadi mənası hüquq sahibinin (lisenziya alan, françayzer) istifadəsindən əldə etdiyi gəlirin lisenziya sahibi ilə arasında razılaşdırılmış nisbətə görə hüquq sahibinin xeyrinə istehsal edilən və satılan məhsulun qiymətinin müəyyən faizinin müəyyən edilməsi ilə bağlıdır. Yəni, intellektual mülkiyyət obyektinin sahibi obyektdən istifadəyə görə digər şəxsə lisenziya verir, o isə öz növbəsində onun satışından, istehsalından əldə etdiyi gəliri müqavilədə qeyd edilən nisbət əsasında mülkiyyət sahibi ilə bölüşdürməlidir.
Royalti dərəcəsi bir qayda olaraq, 1-12% arasında dəyişir. Ən çox isə royalti dərəcəsi 2-6% arasında müəyyənləşdirilir. Bəzi sahələr üçün tez-tez bazar qiyməti adlandırılan orta statistik bazar royaltisinin empirik şkalası mövcuddur. Lakin royaltinin orta qiyməti dünya ölkələri üzrə çox dəyişə bilər. Belə ki, əczaçılıq sənayesi üçün royalti diapazonu ABŞ-da 3-10%, Almaniyada 2-10%, Fransada 4-5% təşkil edir.
Royalti dərəcələri lisenziya müqaviləsinin illər üzrə, qüvvədə olduğu müddətdə dəyişdirilə bilər: lisenziya müqaviləsinin fəaliyyət müddəti artdıqca royalti dərəcəsi ya artır, ya da azalır.
stehsalın həcmindən və ya məhsulların satışından asılı olan dəyişən royalti dərəcələrinin istifadəsi mümkündür. Məhsul istehsalının həcminin artırılması zamanı royalti azalır, istehsal həcminin azalması zamanı isə artır. Dəyişən royalti dərəcəsi lisenziatı məhsul istehsalı və satışı üçün stimullaşdırır. Bu zaman lisenziarın vəziyyəti pisləşmir, çünki gəliri artır.
Lisenziya müqaviləsinə istənilən halda lisenziata ödənilməli olan mükafatın (qonorarın) minimum məbləği haqqında bəndi əlavə oluna bilər. Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|